تفسیر قرآن کریم صفحه ۱۰۴ – آیات ۱۶۳ تا ۱۷۰ سوره النساء
موضوع: تفسیر قرآن کریم
عنوان: صفحه ۱۰۴
سوره: النساء
نوع تفسیر: تفسیر نور
متن تفسیر:
تفسیر آیه ۱۶۳ سوره النساء:
إِنَّا أَوْحَیْنَا إِلَیْکَ کَمَا أَوْحَیْنَا إِلَى نُوحٍ وَالنَّبِیِّینَ مِنْ بَعْدِهِ وَأَوْحَیْنَا إِلَى إِبْرَاهِیمَ وَإِسْمَاعِیلَ وَإِسْحَاقَ وَیَعْقُوبَ وَالْأَسْبَاطِ وَعِیسَى وَأَیُّوبَ وَیُونُسَ وَهَارُونَ وَسُلَیْمَانَ وَآتَیْنَا دَاوُودَ زَبُورًا ﴿۱۶۳﴾ما همچنانکه به نوح و پیامبران بعد از او وحى کردیم به تو [نیز] وحى کردیم و به ابراهیم و اسماعیل و اسحاق و یعقوب و اسباط و عیسى و ایوب و یونس و هارون و سلیمان [نیز] وحى نمودیم و به داوود زبور بخشیدیم (۱۶۳)
نکته ها:
در تمام قرآن نام ۲۵ نفر از پیامبران آمده است. نام یازده تن از آنان در این آیه ذکر شده و نام بقیه آنان عبارت است از:
آدم، ادریس، هود، صالح، لوط، یوسف، شعیب، ذى الکفل، موسى، الیاس، یسع، زکریا، یحیى و عُزیر.
در حدیث آمده است: آنچه بر انبیاى پیشین وحى شده بود، بر پیامبر اسلام وحى شده است.[۱]
«اَسباط» جمع «سِبط» به معناى نوه، عنوان فرزندانى از یعقوب است که به پیامبرى رسیدند.
«زَبور» در لغت به معناى کتاب است، ولى در اصطلاح به کتاب حضرت داود گفته مى شود. «مزامیر داود» از کتب عهد قدیم (تورات) است و ۱۵۰ فصل دارد که هر کدام یک «مزمور» است.
۱) تفسیر نورالثقلین
پیام ها:
۱- وحى و نبوّت، یک جریان و سنّت خلل ناپذیر در تاریخ انسان است. «اوحینا الى نوح و…»
۲- بیان نمونه هاى تاریخى از یک موضوع (مثل وحى بر پیامبران پیشین،) از شیوه هاى اثبات مدعاست و آگاهى از آنها زمینه ى پذیرش. «اوحینا الیک کما اوحینا الى نوح…»
۳- هدف، شیوه و کلّیات محتواى ادیان الهى، یکى است. زیرا سرچشمه ى همه آنها خداوند است. «انا اوحینا…»
۴- با آنکه در تاریخ، بارها وحى الهى نازل شده است، چرا اهل کتاب، نبوّت پیامبر را نمى پذیرند و میان او و دیگر انبیا فرق گذاشته، توقّعات اضافى دارند؟ «اوحینا الیک کما اوحینا الى نوح…»
تفسیر آیه ۱۶۴ سوره النساء:
وَرُسُلًا قَدْ قَصَصْنَاهُمْ عَلَیْکَ مِنْ قَبْلُ وَرُسُلًا لَمْ نَقْصُصْهُمْ عَلَیْکَ وَکَلَّمَ اللَّهُ مُوسَى تَکْلِیمًا ﴿۱۶۴﴾و پیامبرانى [را فرستادیم] که در حقیقت [ماجراى] آنان را قبلا بر تو حکایت نمودیم و پیامبرانى [را نیز برانگیخته ایم] که [سرگذشت] ایشان را بر تو بازگو نکرده ایم و خدا با موسى آشکارا سخن گفت (۱۶۴)
نکته ها:
در میان سوره هاى قرآن، سوره هاى هود و شُعرا، در بیان قصص انبیا، جامعیّت بیشترى دارند.
همه ى پیامبران طرف سخن خدایند، ولى در این میان تنها حضرت موسى علیه السلام «کلیم اللّه» شده است. شاید براى آنکه حضرت موسى در مبارزه با فرعون و تحمّل لجاجت و سرسختى بنى اسرائیل، لازم بود بیشتر و پى درپى با خداوند مرتبط باشد و پیام بگیرد، از این رو کلیم اللّه شد.
پیام ها:
۱- آشنایى با تاریخ انبیا، چنان مفید و درس آموز است که خداوند هم به آن پرداخته است. «رسلاً قد قصصناهم علیک»
۲- تعداد انبیا بیش از آن است که در قرآن آمده است. «و رسلاً لم نقصصهم»
۳- نه عمر انسان براى شنیدن همه ى تاریخ کافى است و نه نیازى به شنیدن همه ى تاریخ است. باید به مقدار عبرت شنید. «رسلاً لم نقصصهم»
۴- گاهى نقل یک حادثه، بارها در قرآن تکرار مى شود و از برخى حوادث، اصلاً ذکرى به میان نمى آید، این نشان مى دهد که قرآن، کتاب هدایت و تربیت است، نه داستان سرایى. «لم نقصصهم»
تفسیر آیه ۱۶۵ سوره النساء:
رُسُلًا مُبَشِّرِینَ وَمُنْذِرِینَ لِئَلَّا یَکُونَ لِلنَّاسِ عَلَى اللَّهِ حُجَّهٌ بَعْدَ الرُّسُلِ وَکَانَ اللَّهُ عَزِیزًا حَکِیمًا ﴿۱۶۵﴾پیامبرانى که بشارتگر و هشداردهنده بودند تا براى مردم پس از [فرستادن] پیامبران در مقابل خدا [بهانه و] حجتى نباشد و خدا توانا و حکیم است (۱۶۵)
نکته ها:
این آیه، کلّیات دعوت انبیا و شیوه ى کار و هدف از بعثت آنان را بیان مى کند.
عقل همچون وحى، حجّت الهى است، ولى چون مدار ادراکاتش محدود است، به تنهایى کافى نیست و حجّت تمام نیست. لذا انبیا از دانستنى هاى غیبى و ملکوتى و اخروى که دست عقل از آن کوتاه است خبر مى دهند.
قرآن در جاى دیگر مى فرماید: «و لو انا اهلکناهم بعذاب من قبله لقالوا ربنا لولا ارسلت الینا رسولاً»[۱] اگر ما پیش از فرستادن رسولان، عذابشان کنیم، مى گویند: چرا براى ما رسولى بیانگر و هشدار دهنده نفرستادى؟
۱) طه، ۱۳۴٫
پیام ها:
۱- شیوه تبلیغ انبیا بر دو محور بیم و امید استوار است. «مبشّرین و منذرین»
۲- فلسفه ى بعثت پیامبران، اتمام حجّت خدا بر مردم است، تا نگویند: رهبر و راهنما نداشتیم و نمى دانستیم. «لئلا یکون للناس على اللّه حجّه»
۳- انبیا از نظر صفات شخصى و جسمى، و سوابق زندگى و موقعیّت اجتماعى، سیاسى و خانوادگى، و نیز از جهت داشتن معجزه، بیان صریح و برخوردارى از امدادهاى غیبى، باید در مرحله اى باشند که کسى نتواند در هیچ زمینه بهانه اى بر آنان بگیرد. «لئلایکون للناس على اللّه حجّه بعد الرسل»
۴- چون خداوند عزیز وحکیم است، هیچ کس حجّتى بر او ندارد.«عزیزاًحکیما»
تفسیر آیه ۱۶۶ سوره النساء:
لَکِنِ اللَّهُ یَشْهَدُ بِمَا أَنْزَلَ إِلَیْکَ أَنْزَلَهُ بِعِلْمِهِ وَالْمَلَائِکَهُ یَشْهَدُونَ وَکَفَى بِاللَّهِ شَهِیدًا ﴿۱۶۶﴾لیکن خدا به [حقانیت] آنچه بر تو نازل کرده است گواهى مى دهد [او] آن را به علم خویش نازل کرده است و فرشتگان [نیز] گواهى مى دهند و کافى است خدا گواه باشد (۱۶۶)
نکته ها:
این که معارف والاى قرآن از زبان شخص درس ناخوانده اى، در منطقه ى جهل و شرک و دشمنى بیان شده، و مردم تحوّل یافتند و از تفرقه به وحدت، از بخل به ایثار، از شرک به توحید، از جهل به علم، و از سقوط به عروج معنوى و تشکیل «امّت اسلامى» رسیدند، گواهى خداوند بر لطفى است که به پیامبر ودین او دارد.
پیام ها:
۱- در برابر تضعیف هاى ناحقّ، باید تقویت هاى بجا صورت گیرد. «لکن الله یشهد»
۲- انبیا هم در مسیر دعوت، نیاز به پشتیبانى خدا دارند. «لکن الله یشهد»
۳- بهترین تکیه گاه ونقطه ى امید هر مبلّغ دین، باید خدا باشد. «لکن اللّه یشهد»
۴- سرچشمه ى وحى علم بى نهایت الهى است. «انزله بعلمه» از این رو با پیشرفت علوم، هر روز از معارف قرآن پرده اى برداشته مى شود.
۵ – اگر در گوشه اى از زمین، گنهکاران لجوج بهانه مى گیرند، ولى همه ى فرشتگان هستى، به نفع تو گواهى مى دهند. «والملائکه یشهدون»
تفسیر آیه ۱۶۷ و ۱۶۸ و ۱۶۹ سوره النساء:
إِنَّ الَّذِینَ کَفَرُوا وَصَدُّوا عَنْ سَبِیلِ اللَّهِ قَدْ ضَلُّوا ضَلَالًا بَعِیدًا ﴿۱۶۷﴾بى تردید کسانى که کفر ورزیدند و [مردم را] از راه خدا باز داشتند به گمراهى دور و درازى افتاده اند (۱۶۷)إِنَّ الَّذِینَ کَفَرُوا وَظَلَمُوا لَمْ یَکُنِ اللَّهُ لِیَغْفِرَ لَهُمْ وَلَا لِیَهْدِیَهُمْ طَرِیقًا ﴿۱۶۸﴾کسانى که کفر ورزیدند و ستم کردند خدا بر آن نیست که آنان را بیامرزد و به راهى هدایت کند (۱۶۸)إِلَّا طَرِیقَ جَهَنَّمَ خَالِدِینَ فِیهَا أَبَدًا وَکَانَ ذَلِکَ عَلَى اللَّهِ یَسِیرًا ﴿۱۶۹﴾مگر راه جهنم که همیشه در آن جاودانند و این [کار] براى خدا آسان است (۱۶۹)
نکته ها:
مراد از «ضلال بعید» گمراهى مضاعف کافران است. کفر، یک گمراهى است و مانع شدن از ایمان دیگران، گمراهى دگر. کفر یک انحراف است و خود را بر حقّ دانستن، انحرافى بالاتر. کفر، ظلم به خویش است و مانع راه دیگران شدن، ظلم به تاریخ و نسل بشر.
شاید مراد از «ظلم» در آیه ى ۱۶۸، همان مانع شدن از هدایت دیگران باشد. زیرا چه ظلمى بالاتر از ظلم فکرى و فرهنگى و اعتقادى؟
سخت ترین عذاب ها و بدترین تعبیرات، براى کافرانى بیان شده که با انواع تبلیغات، تهمت ها و تهدیدات، مانع رسیدن پیام حقّ به گوش حقّ جویانند. (عدم مغفرت، عدم هدایت، دوزخى شدن و جهنّم ابدى)
پیام ها:
۱- باز دارندگان مردم از هدایت، خود در گمراهى سختى هستند. «ضلّوا ضلالا بعیدا»
۲- کفر و ظلم، در کنار همند و نتیجه ى آنها، محرومیّت از آمرزش و هدایت الهى است. «کفروا و ظلموا… لا لیهدیهم»
۳- کیفر کافرانِ ظالم که مانع هدایت مردمند، دوزخ ابدى است. «جهنّم خالدین فیها»
تفسیر آیه ۱۷۰ سوره النساء:
یَا أَیُّهَا النَّاسُ قَدْ جَاءَکُمُ الرَّسُولُ بِالْحَقِّ مِنْ رَبِّکُمْ فَآمِنُوا خَیْرًا لَکُمْ وَإِنْ تَکْفُرُوا فَإِنَّ لِلَّهِ مَا فِی السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَکَانَ اللَّهُ عَلِیمًا حَکِیمًا ﴿۱۷۰﴾اى مردم آن پیامبر [موعود] حقیقت را از سوى پروردگارتان براى شما آورده است پس ایمان بیاورید که براى شما بهتر است و اگر کافر شوید [بدانید که] آنچه در آسمانها و زمین است از آن خداست و خدا داناى حکیم است (۱۷۰)
نکته ها:
اهل کتاب و حتّى مشرکان در انتظار ظهور پیامبرى بودند و زمینه ى ذهنى داشتند، لذا در این آیه بجاى «رسولاً» مى فرماید: «الرسول» یعنى همان پیامبرى که انتظارش را مى کشید، اکنون آمده است، پس به او ایمان بیاورید.
پیام ها:
۱- دعوت اسلام، جهانى است و اختصاص به قوم عرب ندارد. «یا ایّها النّاس»
۲- عامل گسترش دعوت انبیا، حقّانیت آن است. «بالحق»
۳- ایمان به نفع خود مردم است و نباید با ایمان خود، بر خداوند منّت گذارند. بلکه خداوند منّت نهاده که ما را هدایت کرده است. «فآمنوا خیرلکم»
۴- نه کفر مردم به خدا زیان مى رساند و نه ایمانشان به او نفعى دارد. «فآمنوا خیر لکم و ان تکفروا فانّ للّه ما فى السموات…»
۵ – بعثت انبیا و محتواى دعوت آنان، بر اساس علم و حکمت الهى است. «کان اللّه علیماً حکیما»
