تفسیر قرآن کریم صفحه ۱۰۹ – آیات ۱۰ تا ۱۳ سوره المائده
موضوع: تفسیر قرآن کریم
عنوان: صفحه ۱۰۹
سوره: المائده
نوع تفسیر: تفسیر نور
متن تفسیر:
تفسیر آیه ۱۰ سوره المائده:
وَالَّذِینَ کَفَرُوا وَکَذَّبُوا بِآیَاتِنَا أُولَئِکَ أَصْحَابُ الْجَحِیمِ ﴿۱۰﴾و کسانى که کفر ورزیدند و آیات ما را دروغ انگاشتند آنان اهل دوزخند (۱۰)
نکته ها:
در قرآن چند نوع أجر به کار رفته است: «اجر عظیم»، «اجر کبیر» [۱] ، «اجر کریم» [۲] ، «اجر غیر ممنون» [۳] . بنابراین پاداش هاى الهى داراى درجاتى است.
وعده هاى خداوند، «وعد اللّه…» تخلّف ناپذیر است: «انّ اللّه لایخلف المیعاد» [۴]
«جحیم» به معناى شدّت برافروختگى آتش است. در داستان ابراهیم علیه السلام آمده که او را در جحیم (آتش شعله ور) افکندند. «اصحاب الجحیم» یعنى آنان که پیوسته در دوزخند.
۱) هود، ۱۱٫
۲) یس، ۱۱٫
۳) فصّلت، ۸ .
۴) آل عمران، ۹٫
پیام ها:
۱- ایمان از عمل جدا نیست. «آمنوا وعملوا الصالحات»
۲- ایمان و عمل شایسته، هم جبران کننده ى گذشته است «لهم مغفره» و هم تأمین کننده آینده. «أجر عظیم»
۳- توجّه به عاقبت کارها، در تصمیم هاى انسان نقش مهمى دارد. «أجر عظیم… اصحاب الجحیم»
۴- مغفرت، مقدّمه ى دریافت پاداش است. «لهم مغفره واجر»
۵ – کیفر کافران و تکذیب کنندگان، دوزخ ابدى است. «والّذین کفروا… اصحاب الجحیم»
۶- تشویق، انگیزه ى عمل است. «لهم مغفره واجر عظیم» همان گونه که تهدید، از روشهاى تربیتى قرآن است. «اصحاب الجحیم»
تفسیر آیه ۱۱ سوره المائده:
یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اذْکُرُوا نِعْمَتَ اللَّهِ عَلَیْکُمْ إِذْ هَمَّ قَوْمٌ أَنْ یَبْسُطُوا إِلَیْکُمْ أَیْدِیَهُمْ فَکَفَّ أَیْدِیَهُمْ عَنْکُمْ وَاتَّقُوا اللَّهَ وَعَلَى اللَّهِ فَلْیَتَوَکَّلِ الْمُؤْمِنُونَ ﴿۱۱﴾اى کسانى که ایمان آورده اید نعمت خدا را بر خود یاد کنید آنگاه که قومى آهنگ آن داشتند که بر شما دست یازند و [خدا] دستشان را از شما کوتاه داشت و از خدا پروا دارید و مؤمنان باید تنها بر خدا توکل کنند (۱۱)
نکته ها:
در اینکه آیه، ناظر به کدام واقعه ى تاریخى است اختلاف است، ولى مى توان آنرا شامل همه مواردى دانست که مسلمانان، در مقابل سوء قصد یا تهاجم دشمن، با تکیه بر خداوند پیروز شده و نجات یافته اند.
پیام ها:
۱- یاد نعمت هاى خدا بر مؤمنین لازم است «یا ایّها الّذین آمنوا اُذکروا نعمه اللّه» (زیرا هم نوعى شکر است، هم غرور و غفلت را از انسان دور مى نماید و هم عشق انسان را به پروردگار مى افزاید.)
۲- دفع خطرات دشمن، از مهم ترین نعمت هاى خداست. «کفّ ایدیهم عنکم»
۳- با تقوا و توکّل و ایمان، لطف خدا را به خود جلب، و خطر دشمنان را دفع کنیم. «کفّ ایدیهم عنکم و اتّقواللّه وعلى اللّه فلیتوکّل المؤمنون» (همان گونه که به خاطر گناه، خداوند دشمن را بر انسان مسلط مى کند، توجّه به خدا هم موجب دفع دشمنان است).
۴- دشمنان شما براى دستیابى بر شما در تلاشند. «هَمّ َقوم»
۵ – لازمه ى ایمان و تقوا تکیه بر خداست. «واتّقوا اللّه وعلى اللّه فلیتوکّل المؤمنون»
۶- تقوا وتوکّل داشتن، اثر یاد خداوند و ایمان است. «اذکروا نعمه اللّه… واتّقوا اللّه… فلیتوکّل المؤمنون»
تفسیر آیه ۱۲ سوره المائده:
وَلَقَدْ أَخَذَ اللَّهُ مِیثَاقَ بَنِی إِسْرَائِیلَ وَبَعَثْنَا مِنْهُمُ اثْنَیْ عَشَرَ نَقِیبًا وَقَالَ اللَّهُ إِنِّی مَعَکُمْ لَئِنْ أَقَمْتُمُ الصَّلَاهَ وَآتَیْتُمُ الزَّکَاهَ وَآمَنْتُمْ بِرُسُلِی وَعَزَّرْتُمُوهُمْ وَأَقْرَضْتُمُ اللَّهَ قَرْضًا حَسَنًا لَأُکَفِّرَنَّ عَنْکُمْ سَیِّئَاتِکُمْ وَلَأُدْخِلَنَّکُمْ جَنَّاتٍ تَجْرِی مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ فَمَنْ کَفَرَ بَعْدَ ذَلِکَ مِنْکُمْ فَقَدْ ضَلَّ سَوَاءَ السَّبِیلِ ﴿۱۲﴾در حقیقت خدا از فرزندان اسرائیل پیمان گرفت و از آنان دوازده سرکرده برانگیختیم و خدا فرمود من با شما هستم اگر نماز برپا دارید و زکات بدهید و به فرستادگانم ایمان بیاورید و یاریشان کنید و وام نیکویى به خدا بدهید قطعا گناهانتان را از شما مى زدایم و شما را به باغهایى که از زیر [درختان] آن نهرها روان است در مى آورم پس هر کس از شما بعد از این کفر ورزد در حقیقت از راه راست گمراه شده است (۱۲)
نکته ها:
«عزّرتموهم» از «عَزّر»، به معناى یارى کردن همراه با احترام است.
«سواء السبیل»، به وسط راه را مى گویند که انحراف از آن، سقوط را به همراه دارد.
نقباى بنى اسرائیل، وزراى حضرت موسى علیه السلام و سرپرستان دوازده طایفه از آنان بودند. از رسول خدا صلى الله علیه وآله روایت است که فرمود: خلفاى پس از من دوازده نفرند، به تعداد نقباى بنى اسرائیل. [۱] مخالفان راه اهل بیت، بسیار کوشیدند که این عدد را بر خلفاى راشدین، خلفاى بنى امیّه و خلفاى بنى عبّاس منطبق سازند، با اینکه با هیچ کدام جور در نمى آید. و این تلاش بیهوده در حالى است که دهها حدیث از زبان پیامبر خداصلى الله علیه وآله که نام این دوازده تن را در بردارد، در کتب معتبر شیعه و سنّى به چشم مى خورد که نخستین آنان على علیه السلام و آخرینشان حضرت مهدى علیه السلام است.
۱) مسند احمدبن حنبل، ج ۱، ص ۳۹۸٫
پیام ها:
۱- نماز، زکات، یارى انبیا و انفاق، در برنامه هاى ادیان الهى دیگر نیز بوده است. «میثاق بنى اسرائیل…»
۲- همراهى خداوند با ما چند شرط دارد: نماز، زکات، ایمان، نصرت انبیا، انفاق. «انّى معکم لئن اقمتم الصّلوه و…»
۳- ایمان به انبیا به تنهایى کافى نیست، یارى آنان هم لازم است. «و عزّرتموهم»
۴- انجام همه ى واجبات کارساز است، نه فقط بعضى از آنها. «لئن اقمتم الصلوه… و اقرضتم اللَّه»
۵ – کمک به خلق خدا، کمک به خداست. «أقرضتم اللّه» به جاى «اقرضتم النّاس»
۶- قرض دادن باید به شیوه اى نیکو باشد. (از مال خوب با نیّت خوب با سرعت و بدون منّت.) «قرضاً حسناً»
۷- قرار گرفتن موضوع قرض در کنار امورى مانند: نماز و زکات و ایمان به رُسل و یارى انبیا، وترتّب مغفرت وپاداش الهى بر آن، نشانگر اهمیّت فوق العاده ى آن است. (قرض، شامل عموم کمک ها مى شود که نمونه ى روشن و معمولى آن، وام دادن به مردم است.)
۸ – رهبر جامعه باید از سوى خدا تعیین شود، و برگزیدگان انبیا هم باید به فرمان خداوند باشند. «بعثنا منهم اثنى عشر نقیبا»
۹- نماز و زکات و انفاق، در کنار پذیرش و یارى رهبران الهى مفهوم دارد. «اقمتم الصلوه و آتیتم الزّکاه وآمنتم برسلى و عزّرتموهم»
۱۰- رهبر، اگر از خود مردم باشد، موفّق است. «بعثنا منهم»
۱۱- بهشت را به «بها» دهند، نه بهانه. اگر نماز، زکات، ایمان، امداد و انفاق بود، بهشت هم هست. «لئن اقمتم الصّلوه… لاُدخلنّکم جنّات»
۱۲- بهشت، جاى آلودگان نیست، ابتدا باید پاک شد، آنگاه به بهشت رفت. «لاکفّرنّ… لاُدخلنّکم»
۱۳- راه دستیابى به عفو خدا، ایمان و عمل صالح است. «لئن آمنتم… واقرضتم… لاکفّرنّ»
۱۴- بعد از اخذ میثاق و اتمام حجّت و بیان شرایط دریافت الطاف الهى، راه عذر و بهانه براى کسى نیست. «فمن کفر بعد ذلک منکم فقد ضلّ سواء السبیل»
۱۵- هرکس به دستورهاى الهى کفر ورزد، از مسیر اعتدال خارج شده است. «فمن کفر… فقد ضلّ سواء السبیل» (آرى، اقامه ى نماز، پرداخت زکات، ایمان به انبیا و وفادارى به پیمان ها، راه میانه است که نافرمانان آن را گم کرده اند.)
تفسیر آیه ۱۳ سوره المائده:
فَبِمَا نَقْضِهِمْ مِیثَاقَهُمْ لَعَنَّاهُمْ وَجَعَلْنَا قُلُوبَهُمْ قَاسِیَهً یُحَرِّفُونَ الْکَلِمَ عَنْ مَوَاضِعِهِ وَنَسُوا حَظًّا مِمَّا ذُکِّرُوا بِهِ وَلَا تَزَالُ تَطَّلِعُ عَلَى خَائِنَهٍ مِنْهُمْ إِلَّا قَلِیلًا مِنْهُمْ فَاعْفُ عَنْهُمْ وَاصْفَحْ إِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ الْمُحْسِنِینَ ﴿۱۳﴾پس به [سزاى] پیمان شکستنشان لعنتشان کردیم و دلهایشان را سخت گردانیدیم [به طورى که] کلمات را از مواضع خود تحریف مى کنند و بخشى از آنچه را بدان اندرز داده شده بودند به فراموشى سپردند و تو همواره بر خیانتى از آنان آگاه مى شوى مگر [شمارى] اندک از ایشان [که خیانتکار نیستند] پس از آنان درگذر و چشم پوشى کن که خدا نیکوکاران را دوست مى دارد (۱۳)
نکته ها:
در اوّلین آیه ى این سوره، وفاى به پیمان ها، و در آیه ى قبل، پیمان خداوند با بنى اسرائیل آمده است. این آیه آثار خلف وعده و پیمان شکنى را مطرح مى کند.
نسیان گاهى به معناى فراموشى غیر اختیارى است که انتقادى بر آن نیست، ولى گاهى به معناى بى اعتنایى وبى توجّهى است که قابل انتقاد است مانند موردى که در این آیه آمده است. «نسوا حظّاً»
پیام ها:
۱- از پیمان شکنى بنى اسرائیل و عواقب آن عبرت بگیریم. «فبما نقضهم… لعنّاهم»
۲- پیمان شکنى، عامل محرومیّت از لطف الهى و زمینه ى پیدایش سنگدلى است. «لعنّاهم… جعلنا قلوبهم قاسیه» در آیه ۷۷ سوره ى توبه نیز پیمان شکنى، سبب پیدایش نفاق است. «فاعقبهم نفاقاً فى قلوبهم»
۳- گروهى از بنى اسرائیل، همواره اهل خیانت بودند. «لاتزال تطّلع على خائنه منهم»
۴- پیامبر صلى الله علیه وآله دائماً بر اعمال ورفتار یهود ناظر بودند. «لاتزال تطّلع»
۵ – در برخورد با دشمن، انصاف را فراموش نکنیم. («الاّ قلیلاً» یعنى همه ى بنى اسرائیل توطئه گر نبودند.)
۶- عفو و صفح، از مصادیق احسان است. «فاعف عنهم و اصفح… المحسنین»
۷- عفو وگذشت از کافر نیز احسان ونیکى است. «فاعف عنهم… انّ اللّه یحبّ المحسنین»
۸ – نیکوکار، محبوب خداست. «انّ اللّه یحبّ المحسنین»
