تفسیر قرآن کریم صفحه ۱۲۰ – آیات ۷۱ تا ۷۶ سوره المائده
موضوع: تفسیر قرآن کریم
عنوان: صفحه ۱۲۰
سوره: المائده
نوع تفسیر: تفسیر نور
متن تفسیر:
تفسیر آیه ۷۱ سوره المائده:
وَحَسِبُوا أَلَّا تَکُونَ فِتْنَهٌ فَعَمُوا وَصَمُّوا ثُمَّ تَابَ اللَّهُ عَلَیْهِمْ ثُمَّ عَمُوا وَصَمُّوا کَثِیرٌ مِنْهُمْ وَاللَّهُ بَصِیرٌ بِمَا یَعْمَلُونَ ﴿۷۱﴾و پنداشتند کیفرى در کار نیست پس کور و کر شدند سپس خدا توبه آنان را پذیرفت باز بسیارى از ایشان کور و کر شدند و خدا به آنچه انجام مى دهند بیناست (۷۱)
نکته ها:
«فتنه» در آیه، یا به معناى آزمون و یا به معناى عذاب است.
بنى اسرائیل مى پنداشتند آزمایش ها یا قهر و عذاب الهى، مربوط به دوران حضرت موسى علیه السلام بوده و شامل آنان نمى شود. از این رو سرگرم زندگى مادّى، رفاه طلبى و بى تفاوتى نسبت به آیات الهى شدند.
امام صادق علیه السلام درباره ى «وحسبوا ان لا تکون فتنه» فرمود: مقصود زمانى است که پیامبر در بین آنان نبود، «فعموا و صمّوا» زمانى است که پیامبر از دنیا رفت، «ثمّ تاب اللّه» زمانى است که امیرالمؤمنین علیه السلام به خلافت رسید و «ثمّ عموا و صمّوا» تا روز قیامت است. [۱]
۱) کافى، ج ۸، ص ۲۰۰٫
پیام ها:
۱- آزمایش الهى عمومى است، هرگز از فتنه ها غافل نشویم. «حسبوا ألاّتکون فتنه»
۲- عقائد نباید بر اساس حدس و گمان باشد. «حَسبوا…»
۳- براى مدّتى در خط مستقیم بودن مهم نیست، مهم حسن عاقبت است. «ثمّ تاب اللَّه علیهم ثمّ عموا وصمّوا» «ثُمّ عموا» نشان آن است که بنى اسرائیل بعد از بازگشت لطف خداوند، تا مدّتى در خط صحیح بودند، ولى دوباره منحرف شدند.
۴- غرور و خودبرتربینى و گمان و وهم، انسان را کور و کر و از شناخت صحیح، محروم مى سازد. «و حسبوا… فعموا و صمّوا»
۵ – کسى توقّع نداشته باشد که بى امتحان، به جایى برسد. «حسبوا ألا تکون فتنه»
۶- لطف الهى تا حدّى است که حتّى بدون عذرخواهى انسان، به سوى او سرازیر مى شود. «فعموا و صمّوا ثمّ تاب اللّه»
۷- خداوند مهربان است، ولى انسان ها لجوج اند. «تاب اللّه علیهم ثم عموا»
۸ – کثرت رهرو نشانه حقّانیّت راه نیست. «ثم عموا و صمّوا کثیر منهم»
۹- ایمان به نظارت خداوند در زندگى انسان نقش مهمى دارد. «واللَّه بصیر»
تفسیر آیه ۷۲ سوره المائده:
لَقَدْ کَفَرَ الَّذِینَ قَالُوا إِنَّ اللَّهَ هُوَ الْمَسِیحُ ابْنُ مَرْیَمَ وَقَالَ الْمَسِیحُ یَا بَنِی إِسْرَائِیلَ اعْبُدُوا اللَّهَ رَبِّی وَرَبَّکُمْ إِنَّهُ مَنْ یُشْرِکْ بِاللَّهِ فَقَدْ حَرَّمَ اللَّهُ عَلَیْهِ الْجَنَّهَ وَمَأْوَاهُ النَّارُ وَمَا لِلظَّالِمِینَ مِنْ أَنْصَارٍ ﴿۷۲﴾کسانى که گفتند خدا همان مسیح پسر مریم است قطعا کافر شده اند و حال آنکه مسیح مى گفت اى فرزندان اسرائیل پروردگار من و پروردگار خودتان را بپرستید که هر کس به خدا شرک آورد قطعا خدا بهشت را بر او حرام ساخته و جایگاهش آتش است و براى ستمکاران یاورانى نیست (۷۲)
نکته ها:
در تفسیر مجمع البیان آمده است: فرقه ى یعقوبیّه از مسیحیان مى گویند: خداوند با مسیح در ذات متّحد شد و یک چیز گشتند.
این آیه عقیده بعضى از مسیحیان را بیان مى کند که خداوند را همان مسیح مى دانند و آیه بعد عقیده گروه دیگرى را نقل مى کند که تثلیث را پذیرفته اند. لازم به ذکر است که در انجیل مرقس، (باب ۱۲ آیه ۲۹) عیسى علیه السلام مردم را به توحید دعوت کرده و مى فرماید: خداى ما خداوند واحد است. در انجیل متّى نیز (باب ۶ آیه ۲۴) چنین آمده است: محال است که انسان دو آقا و دو محبوب داشته باشد. هم خدا را خدمت کند، هم دیگرى را.
امام صادق علیه السلام در بیان گناهان کبیره فرمودند: بزرگ ترین گناهان کبیره، شرک به خداست و سپس این آیه را تلاوت فرمودند. [۱]
۱) بحار، ج ۷۹، ص ۶ ؛ عیون اخبارالرضا، ج ۱، ص ۲۸۵٫
پیام ها:
۱- در برابر انحرافات بزرگ، باید قاطعیّت نشان داد. «لقد کفر»
۲- عقیده به حلول خداوند در افراد حتّى در بهترین انسان ها، کفر است. «لقد کفر»
۳- کسى که از مادر متولّد شده است، چگونه مى تواند خدا باشد؟ «مسیح ابن مریم»
۴- درباره ى اولیاى خدا و پاکان و نیکان، غلوّ نکنیم. خود عیسى به خداپرستى دعوت مى کرد. «وقال المسیح …»
۵ – مشرک، هرگز به بهشت نمى رود. «فقد حرّم اللّه …»
۶- آنان که حضرت عیسى را خدا مى دانند، کافر، مشرک، ظالم و از بهشت محرومند. «لقد کفر… و من یشرک… مأواه النار… ما للظالمین من انصار»
۷- شرک به خدا، ظلم است. «للظالمین»
۸ – در قیامت شفاعت هست، ولى براى مشرکین نیست. «ماللظالمین من انصار»
تفسیر آیه ۷۳ سوره المائده:
لَقَدْ کَفَرَ الَّذِینَ قَالُوا إِنَّ اللَّهَ ثَالِثُ ثَلَاثَهٍ وَمَا مِنْ إِلَهٍ إِلَّا إِلَهٌ وَاحِدٌ وَإِنْ لَمْ یَنْتَهُوا عَمَّا یَقُولُونَ لَیَمَسَّنَّ الَّذِینَ کَفَرُوا مِنْهُمْ عَذَابٌ أَلِیمٌ ﴿۷۳﴾کسانى که [به تثلیث قائل شده و] گفتند خدا سومین [شخص از] سه [شخص یا سه اقنوم] است قطعا کافر شده اند و حال آنکه هیچ معبودى جز خداى یکتا نیست و اگر از آنچه مى گویند باز نایستند به کافران ایشان عذابى دردناک خواهد رسید (۷۳)
نکته ها:
آیه ى قبل، اعتقاد انحرافى حلول خداوند در مسیح را ردّ کرد، این آیه انحراف عقیده به تثلیث را بیان مى کند، چون هر دو شرک است و باید با آن مبارزه شود.
در عقیده به تثلیث، خدا، مسیح و روح القدس (أب و ابن و روح القدس)، هر سه خدا محسوب مى شوند، البتّه اخیراً گروهى از دانشمندان مسیحى مى گویند: عقیده به تثلیث، اعتبار علمى ندارد. [۱]
۱) تفسیر المیزان.
پیام ها:
۱- اسلام در برابر انحراف پیروان دیگر ادیان آسمانى، بى تفاوت نیست. «لقد کفر الّذین قالوا…»
۲- شرک و چند خدایى (تثلیث)، کفر است. «لقد کفر»
۳- همه ى کسانى که قائل به تثلیث بوده اند، گرفتار عذاب الهى نخواهند شد. «کفروا منهم» (مى توان گفت: آنها که بر عقیده به تثلیث باقى ماندند و بعد از دعوت قرآن، به توحید بازنگشتند، در عذاب خواهند بود)
۴- قبل از عذاب، هشدار لازم است. «وان لم ینتهوا»
۵ – پیامد کفر و شرک، عذاب است. «عذاب الیم»
تفسیر آیه ۷۴ سوره المائده:
أَفَلَا یَتُوبُونَ إِلَى اللَّهِ وَیَسْتَغْفِرُونَهُ وَاللَّهُ غَفُورٌ رَحِیمٌ ﴿۷۴﴾چرا به درگاه خدا توبه نمى کنند و از وى آمرزش نمى خواهند و خدا آمرزنده مهربان است (۷۴)
پیام ها:
۱- از عقاید انحرافى باید توبه کرد. «أفلا یتوبون»
۲- منحرفان را با بیان عفو ورحمت الهى، به راه صحیح دعوت کنیم. «واللّه غفور رحیم»
۳- حتّى کفر و شرک، با توبه و اعتقاد به توحید، بخشیده مى شود. «لقد کفر… واللَّه غفور رحیم»
۴- خداوند هم گذشته را مى بخشد وهم مورد رحمت قرار مى دهد. «غفور رحیم»
۵ – در کنار عذاب در آیه ى قبل، رحمت براى توبه کنندگان مطرح است. «ان لم ینتهوا… عذاب الیم… واللَّه غفور رحیم»
تفسیر آیه ۷۵ سوره المائده:
مَا الْمَسِیحُ ابْنُ مَرْیَمَ إِلَّا رَسُولٌ قَدْ خَلَتْ مِنْ قَبْلِهِ الرُّسُلُ وَأُمُّهُ صِدِّیقَهٌ کَانَا یَأْکُلَانِ الطَّعَامَ انْظُرْ کَیْفَ نُبَیِّنُ لَهُمُ الْآیَاتِ ثُمَّ انْظُرْ أَنَّى یُؤْفَکُونَ ﴿۷۵﴾مسیح پسر مریم جز پیامبرى نبود که پیش از او [نیز] پیامبرانى آمده بودند و مادرش زنى بسیار راستگو بود هر دو غذا مى خوردند بنگر چگونه آیات [خود] را براى آنان توضیح مى دهیم سپس ببین چگونه [از حقیقت] دور مى افتند (۷۵)
نکته ها:
در این آیه، خداوند سه دلیل مى آورد که عیسى علیه السلام خدا نیست:
۱- از مادر متولد شده و پسر مریم است.
۲- پیامبرانى مثل او نیز بوده اند و او بى همتا نیست.
۳- او هم مانند دیگران نیاز به غذا داشته و قدرتش را از لقمه نانى به دست مى آورده، پس از خود قدرت ندارد تا خدا باشد. آرى، آنکه نیاز به غذا دارد، نمى تواند خالق باشد. اینها بیان روشن و عمومى و همه فهم قرآن است.
«صدّیق» کسى است که بسیار راستگو باشد و راستگویى خود را با کردار درستش ثابت کند.
در آیه ى دیگر، صدّیقه بودن حضرت مریم چنین بیان شده است که او کلمات الهى را تصدیق مى کرد و از عابدان بود. «صدقت بکلمات ربّها و کتبه و کانت من القانتین» [۱]
۱) تحریم، ۱۲٫
پیام ها:
۱- داشتن برخى امتیازات و امور استثنایى، دلیل بر الوهیّت نیست. حضرت آدم هم بدون پدر و مادر بود و کسى او را خدا نپنداشت. «قد خلت من قبله الرسل»
۲- مریم، از اولیاى خداست. قرآن از او تجلیل مى کند و او را «صدّیقه» مى شمارد. «امّه صدّیقه»
۳- مرگ، براى همه ى انبیا قطعى است. «قد خلت من قبله الرسل» بنابراین عیسى فناپذیر است و خدا نیست.
۴- اگر عناد به میان آید، روشن ترین برهان ها و دلایل هم کارساز نخواهد بود. «کیف نبیّن … أنّى یؤفکون»
۵ – زن مى تواند به بالاترین درجات معنوى برسد تا آنجا که خداوند ثناگویش شود. «و اُمّه صدّیقه»
۶- آشنایى با تاریخ گذشته وریشه یابى آن، براى آیندگان مفید است. «ثمّ انظر…»
تفسیر آیه ۷۶ سوره المائده:
قُلْ أَتَعْبُدُونَ مِنْ دُونِ اللَّهِ مَا لَا یَمْلِکُ لَکُمْ ضَرًّا وَلَا نَفْعًا وَاللَّهُ هُوَ السَّمِیعُ الْعَلِیمُ ﴿۷۶﴾بگو آیا غیر از خدا چیزى را که اختیار زیان و سود شما را ندارد مى پرستید و حال آنکه خداوند شنواى داناست (۷۶)
نکته ها:
در این آیه، گروهى از مسیحیان به خاطر شرک و غلوّ درباره ى عیسى علیه السلام مورد توبیخ خدا قرار گرفته اند. «قل أتعبدون من دون اللَّه…»
پیام ها:
۱- در بطلان راه شرک، به عقل و وجدان خود مراجعه کنید. «أتعبدون»
۲- محور و ریشه پرستش، جلب منفعت و یا دفع ضرر است و غیر خداوند نمى تواند ضررى را دفع و منفعتى را جلب کند. «لا یملک لکم ضراً و لانفعاً…»
۳- تنها خداوند، شنواى درخواست ها و آگاه به سود و زیان انسان هاست، نه معبودهاى دیگر. «و اللَّه هو السمیع العلیم»
