تفسیر قرآن کریم صفحه ۱۲۱ – آیات ۷۷ تا ۸۲ سوره المائده
موضوع: تفسیر قرآن کریم
عنوان: صفحه ۱۲۱
سوره: المائده
نوع تفسیر: تفسیر نور
متن تفسیر:
تفسیر آیه ۷۷ سوره المائده:
قُلْ یَا أَهْلَ الْکِتَابِ لَا تَغْلُوا فِی دِینِکُمْ غَیْرَ الْحَقِّ وَلَا تَتَّبِعُوا أَهْوَاءَ قَوْمٍ قَدْ ضَلُّوا مِنْ قَبْلُ وَأَضَلُّوا کَثِیرًا وَضَلُّوا عَنْ سَوَاءِ السَّبِیلِ ﴿۷۷﴾بگو اى اهل کتاب در دین خود بناحق گزافه گویى نکنید و از پى هوسهاى گروهى که پیش از این گمراه گشتند و بسیارى [از مردم] را گمراه کردند و [خود] از راه راست منحرف شدند نروید (۷۷)
نکته ها:
شاید بتوان از این آیه استفاده کرد که خدا دانستن مسیح، نوعى غلوّ برگرفته از افکار شرک آلود جمعیّت هاى قبلى است. چنانکه در آیه ۳۰ سوره ى توبه مى خوانیم: «و قالت الیهود عُزیرٌ ابن اللّه و قالت النّصارى المسیح ابن اللّه ذلک قولهم بافواههم یضاهؤن قول الّذین کفروا من قبل» یهود گفتند: عزیر فرزند خداست و نصارى گفتند: مسیح فرزند خداست، این غلوّ و سخنان بى اساس، شبیه سخنان کفّار پیشین است.
پیام ها:
۱- در همه ى ادیان، باید مرزهاى فکرى و عقیدتى حفظ شود و درباره شخصیّت ها غلوّ ممنوع است. «یا اهل الکتاب لاتغلوا»
۲- غلوّ درباره رهبران الهى، غلوّ در دین است. (با توجّه به آیات قبل که مسیح را خدا مى دانستند) «لاتغلوا فى دینکم»
۳- اگر در دین خدا و نسبت به اولیاى الهى غلوّ ممنوع است، درباره دیگران هم مبالغه روا نیست. «لاتغلوا… غیر الحقّ»
۴- تقلید کورکورانه ممنوع است. «ولاتتّبعوا اهواء قوم»
۵ – غلوّ، تنها درباره عیسى علیه السلام نبود. بعضى از یهود هم درباره «عُزَیر» غلوّ کرده، او را پسر خدا مى دانستند. «ضلوا من قبل»
۶- علوم و هنرهاى باستانى ارزش دارد، ولى افکار و عقاید کهن نیاکان که بر اساس هوس هاست و پایه اى ندارد، بى ارزش است و نباید پیروى نمود. «ولاتتّبعوا….ضلوا من قبل»
۷- گمراهى مراحلى دارد: ابتدا انسان خود گمراه مى شود، «ضلّوا» سپس دیگران را گمراه مى کند، «اضلّوا» کم کم از هدایت به حقّ براى همیشه باز مى ماند. «ضلّوا… اضلّوا… ضلّوا»
تفسیر آیه ۷۸ سوره المائده:
لُعِنَ الَّذِینَ کَفَرُوا مِنْ بَنِی إِسْرَائِیلَ عَلَى لِسَانِ دَاوُودَ وَعِیسَى ابْنِ مَرْیَمَ ذَلِکَ بِمَا عَصَوْا وَکَانُوا یَعْتَدُونَ ﴿۷۸﴾از میان فرزندان اسرائیل آنان که کفر ورزیدند به زبان داوود و عیسى بن مریم مورد لعنت قرار گرفتند این [کیفر] به خاطر آن بود که عصیان ورزیده و [از فرمان خدا] تجاوز میکردند (۷۸)
نکته ها:
حضرت داود علیه السلام، بنى اسرائیل را به خاطر تخلّف از حکم تعطیلى روزهاى شنبه لعنت کرد. و حضرت عیسى علیه السلام بدان جهت که بنى اسرائیل پس از خوردن مائده ى آسمانى که با دعاى آن حضرت و براى اطمینان قلبى آنها نازل شده بود، باز کفر ورزیدند، آنان را لعنت کرد. [۱]
امام باقرعلیه السلام فرمود: نفرین حضرت داود، آنان را خوک و نفرین حضرت عیسى، آنان را میمون کرد. [۲]
۱) تفسیر نمونه.
۲) تفسیر نورالثقلین و کافى، ج ۸، ص ۲۰۰٫
پیام ها:
۱- گروهى از بنى اسرائیل، مورد لعن پیامبران خود قرار گرفتند. «لعن الّذین کفروا»
۲- عصیان وتجاوز، انسان را به کفر مى کشاند. «کفروا… بما عصوا و کانوا یعتدون»
۳- انبیا، همیشه شفیع نیستند، گاهى هم نفرین مى کنند. «لُعن… على لسان داود و…»
۴- گناه و تجاوز، لعنت پیامبران را به دنبال دارد. «لعن… بما عصوا و کانوا یعتدون»
۵ – تجاوز و قانون شکنى، شیوه ى بنى اسرائیل است. «کانوا یعتدون»
تفسیر آیه ۷۹ سوره المائده:
کَانُوا لَا یَتَنَاهَوْنَ عَنْ مُنْکَرٍ فَعَلُوهُ لَبِئْسَ مَا کَانُوا یَفْعَلُونَ ﴿۷۹﴾[و] از کار زشتى که آن را مرتکب مى شدند یکدیگر را بازنمى داشتند راستى چه بد بود آنچه میکردند (۷۹)
نکته ها:
امام صادق علیه السلام مى فرماید: این دسته از بنى اسرائیل که خداوند از آنها در این آیه مذمّت کرده است، کسانى بودند که در جلسات گناه وارد نمى شدند، لیکن در برخورد با گنهکاران با لبخند و انس برخورد مى کردند. [۱]
در روایت دیگرى از حضرت على علیه السلام چنین آمده است: چون بنى اسرائیل از ظالمان، منکر را مى دیدند ولى به جهت منافعى که از آنان مى بردند، نهى از منکر نمى کردند، (تا منافعشان به خطر نیافتد و یا خطرى متوجّه آنان نشود،) خداوند از آنان به بدى یاد کرده است. [۲]
۱) تفسیر نورالثقلین.
۲) وسائل، ج ۱۶، ص ۱۳۰٫
پیام ها:
۱- کسى که نسبت به فساد، بى تفاوت باشد، ملعون انبیاست. «لعن …لایتناهون»
۲- نهى از منکر، مخصوص دین اسلام نیست. «کانوا لایتناهون»
۳- نهى از منکر، یک وظیفه ى همگانى و عمومى است. «لایتناهون»
۴- در جامعه ى بنى اسرائیل و یهود، فساد رواج داشته است. «منکر فعلوه»
۵ – ترک امر به معروف، زمینه ساز کفر است. «لُعن الّذین کفروا… کانوا لایتناهون…»
تفسیر آیه ۸۰ سوره المائده:
تَرَى کَثِیرًا مِنْهُمْ یَتَوَلَّوْنَ الَّذِینَ کَفَرُوا لَبِئْسَ مَا قَدَّمَتْ لَهُمْ أَنْفُسُهُمْ أَنْ سَخِطَ اللَّهُ عَلَیْهِمْ وَفِی الْعَذَابِ هُمْ خَالِدُونَ ﴿۸۰﴾بسیارى از آنان را مى بینى که با کسانى که کفر ورزیده اند دوستى مى کنند راستى چه زشت است آنچه براى خود پیش فرستادند که [در نتیجه] خدا بر ایشان خشم گرفت و پیوسته در عذاب مى مانند (۸۰)
نکته ها:
در این آیه، دلیل دیگر نفرین شدن بنى اسرائیل بیان شده است که آنان با کافران، طرح دوستى دائمى و آشکارا داشتند. (کلمه ى «تَرى » نشانگر آشکار بودن و کلمه ى «یتولّون» نشانگر دائمى بودن آن است)
امام باقرعلیه السلام در توضیح این آیه فرمود: این دسته کسانى بودند که: «یتولّون الملوک الجبّارین و یزیّنون لهم اهوائهم لیصیبوا من دنیاهم» جبّاران را دوست داشتند و اعمال هوس آلود آنان را در نظرشان زیبا جلوه مى دادند تا از دنیایشان بهره گیرند. [۱]
۱) تفسیر نورالثقلین.
پیام ها:
۱- دوستى با کفّار، عامل خشم وغضب الهى است. «یتولّون الّذین کفروا… سخط اللَّه علیهم»
۲- اهل کتاب، سلطه ودوستى کافران را مى پذیرفتند، ولى با مسلمانان کنار نمى آمدند. «یتولّون الّذین کفروا»
۳- خداوند حتّى براى اهل کتاب استقلال مى خواهد و وابستگى و ولایت پذیرى از مشرکین را مورد مذمّت قرار مى دهد. «ترى کثیراً منهم یتولّون»
۴- یکى از منکرات مهمّى که در بنى اسرائیل از آن نهى نمى شد، رابطه ى ولائى با کفّار (ومشرکان مکّه) بود. «لا یتناهون عن منکر فعلوه… ترى »
۵ – هر گناه، مقدّمه ى انجام گناهان بزرگتر مى شود. (در آیات قبل سه گناه «عصوا… یعتدون… لایتناهون» مطرح شد و اینها مقدّمه قبول سلطه ى کفّار مى شود. «ترى… یتولّون»
تفسیر آیه ۸۱ سوره المائده:
وَلَوْ کَانُوا یُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَالنَّبِیِّ وَمَا أُنْزِلَ إِلَیْهِ مَا اتَّخَذُوهُمْ أَوْلِیَاءَ وَلَکِنَّ کَثِیرًا مِنْهُمْ فَاسِقُونَ ﴿۸۱﴾و اگر به خدا و پیامبر و آنچه که به سوى او فرود آمده ایمان مى آوردند آنان را به دوستى نمى گرفتند لیکن بسیارى از ایشان نافرمانند (۸۱)
نکته ها:
در معناى این آیه، چند احتمال داده اند، از جمله:
الف: اگر یهود مسلمان مى شدند، کفّاررا ولىّ خود قرار نمى دادند. [۱]
ب: اگر یهود، به موسى علیه السلام وتورات ایمان داشتند، هرگز مشرکان را ولىّ خود نمى گرفتند. [۲]
ج: اگر کفّار و مشرکان مسلمان مى شدند، یهود آنان را دوست خود انتخاب نمى کرد. [۳]
ظاهر آیه با توجّه به آیات قبل، احتمال اوّل را تقویت مى کند.
۱) تفسیر نمونه.
۲) تفسیر روح المعانى.
۳) تفسیر نمونه.
پیام ها:
۱- ایمان آوردن اهل کتاب، چنان بعید است که به یک آرزو مى ماند. «ولو کانوا یؤمنون…» (کلمه ى «لو»، در موردى به کار مى رود که کار نشدنى باشد، مانند پیرمردى که بگوید: اگر جوان مى شدم!)
۲- کسى که به خدا و پیامبر ایمان قلبى داشته باشد، حاضر نیست ولایت غیر الهى را بپذیرد. «لو کانوا یؤمنون… مااتّخذوهم اولیاء» (راه رسیدن به استقلال واقعى و رهائى از سلطه ى کفّار، ایمان است)
۳- فسق و بى ایمانى، سبب پذیرش سلطه ى کفّار است. «لو کانوا یؤمنون… ما اتّخذوهم اولیاء»
۴- ایمان، با ولایت کفار سازگار نیست. سلطه پذیر سازشکار، بى دین و فاسق است. «لو کانوا یؤمنون… ولکن کثیراً منهم فاسقون»
۵ – فسق، با ایمان در تعارض است. «لو کانوا یؤمنون… ولکن … فاسقون»
تفسیر آیه ۸۲ سوره المائده:
لَتَجِدَنَّ أَشَدَّ النَّاسِ عَدَاوَهً لِلَّذِینَ آمَنُوا الْیَهُودَ وَالَّذِینَ أَشْرَکُوا وَلَتَجِدَنَّ أَقْرَبَهُمْ مَوَدَّهً لِلَّذِینَ آمَنُوا الَّذِینَ قَالُوا إِنَّا نَصَارَى ذَلِکَ بِأَنَّ مِنْهُمْ قِسِّیسِینَ وَرُهْبَانًا وَأَنَّهُمْ لَا یَسْتَکْبِرُونَ ﴿۸۲﴾مسلما یهودیان و کسانى را که شرک ورزیده اند دشمنترین مردم نسبت به مؤمنان خواهى یافت و قطعا کسانى را که گفتند ما نصرانى هستیم نزدیکترین مردم در دوستى با مؤمنان خواهى یافت زیرا برخى از آنان دانشمندان و رهبانانى اند که تکبر نمى ورزند (۸۲)
نکته ها:
«قِسّیس»، به معناى کشیش است و به عالمان دینى که عهده دار ریاست مذهبى مسیحیان هستند، گفته مى شود. و «رُهبان» به معنى تَرسا به عابدان مسیحى گفته مى شود.
شأن نزول این آیه تا آیه ى ۸۵، خوشرفتارى نجاشى، پادشاه حبشه و مسیحیان آن کشور را با مسلمانان مهاجرى گفته اند که به ریاست جعفربن ابى طالب علیهما السلام در سال پنجم بعثت از مکّه به آن دیار هجرت کردند و در حمایت نجاشى، از تعرّض مشرکان و فرستادگانشان به حبشه مصون ماندند. در همان حال که یهودیان مدینه با دیدن معجزات واخلاق والاى پیامبر، ایمان نمى آوردند و در توطئه ها علیه مسلمانان شرکت مى کردند، پیمان مى شکستند و فتنه بر مى انگیختند، روحانیون مسیحى در حبشه، با شنیدن آیات سوره ى مریم، گریستند و از مسلمانان جانبدارى کردند. [۱]
امام صادق علیه السلام پس از تلاوت این آیه فرمود: «اولئک کانوا قوما بین عیسى و محمّد و ینتظرون محمّدصلى الله علیه وآله» این علماى مسیحى و راهبان گروهى بودند که در زمانى میان حضرت عیسى علیه السلام و حضرت محمّدصلى الله علیه وآله زندگى مى کردند و منتظر آمدن پیامبر اسلام بودند. [۲]
۱) تفسیر مجمع البیان.
۲) تفاسیر نورالثقلین وعیّاشى.
پیام ها:
۱- دشمنى یهود با مسلمانان، تاریخى و ریشه دار است. «لتجدنّ اشدّ النّاس عداوه… الیهود»
۲- با دشمنان اسلام و غیر مسلمانان، باید با هر یک برخوردى مناسب با رفتار خودشان شود. «اشدّ النّاس عداوه… اقربهم مودّه»
۳- دوستان و دشمنان خود را همراه با تحلیل صحیح و عوامل روحى و اجتماعى آنان بشناسیم. «اشدّ الناس عداوه… اقربهم مودهّ…»
۴- زمینه هاى رشد در جامعه، سه چیز است: دانشمند بودن، خداترسى و نداشتن روحیّه ى استکبارى. «قسّیسین و رهباناً و انّهم لایستکبرون»
۵ – عالمان دینى و عابدان خداترس در اصلاح عقائد و اخلاق جامعه، نقش مؤثر دارند. «ذلک بان منهم قسیسین و رهباناً و انّهم لایستکبرون»
۶- اگر علم و عبادت و اخلاق به هم پیوند خورد انسان حقّ گرا مى شود و تعصب را کنار مى گذارد. «ذلک بانّ منهم قسیسین و رهبانا و انّهم لایستکبرون»
۷- اسلام تعصّب نابجا ندارد واز علماى سایر ادیان که خدا ترس و با انصاف باشند، منصفانه تمجید مى کند. «ذلک بانّ منهم قسیسین و رهبانا و انّهم لایستکبرون»
۸ – تبلیغ اسلام در بین مسیحیان مؤثّرتر است. «انّهم لایستکبرون»
(با آنکه مسیحیان، عقیده ى انحرافى «تثلیث» دارند، ولى به خاطر روحیه سالم تر، آمادگى بیشترى براى حقّ پذیرى دارند.)
