تفسیر قرآن کریم صفحه ۱۲۹ – آیات ۹ تا ۱۸ سوره الانعام
موضوع: تفسیر قرآن کریم
عنوان: صفحه ۱۲۹
سوره: الانعام
نوع تفسیر: تفسیر نور
متن تفسیر:
تفسیر آیه ۹ سوره الانعام:
وَلَوْ جَعَلْنَاهُ مَلَکًا لَجَعَلْنَاهُ رَجُلًا وَلَلَبَسْنَا عَلَیْهِمْ مَا یَلْبِسُونَ ﴿۹﴾و اگر او را فرشته اى قرار مى دادیم حتما وى را [به صورت] مردى در مى آوردیم و امر را همچنان بر آنان مشتبه مى ساختیم (۹)
نکته ها:
کلمه «لَبس» (بر وزن درس) به معناى پرده پوشى و اشتباه کارى است ولى کلمه «لُبس» (بر وزن قفل) به معناى پوشیدن لباس است. [۱]
اگر پیامبر و الگوى انسان ها فرشته باشد، چگونه مى تواند پیشواى انسان هایى باشد که دچار طوفان غرائزند و شکم و شهوت دارند؟
ممکن است معنى آیه چنین باشد: اگر پیامبر، فرشته مى شد، باید به صورت مردى ظاهر شود که او را ببینند، و این سبب به اشتباه افتادن مردم مى شد که آیا او انسان است یا فرشته. «للبسنا علیهم»
۱) تفسیر نمونه.
پیام ها:
۱- سنّت هاى الهى حکیمانه است و با تمایلات این و آن عوض نمى شود. «لو جعلناه ملکا» (حرف «لَو» نشانه آن است که ما کار خودمان را مى کنیم و کارى به تقاضاهاى بیجا نداریم.)
۲- براى تربیت و دعوت، باید الگوهاى بشرى ارائه داد، که در دعوت و عمل پیشگام باشند. «لجعلناه رجلاً»
۳- پیامبران از میان مردم انتخاب مى شوند. «لجعلناه رجلاً»
تفسیر آیه ۱۰ سوره الانعام:
وَلَقَدِ اسْتُهْزِئَ بِرُسُلٍ مِنْ قَبْلِکَ فَحَاقَ بِالَّذِینَ سَخِرُوا مِنْهُمْ مَا کَانُوا بِهِ یَسْتَهْزِئُونَ ﴿۱۰﴾و پیش از تو پیامبرانى به استهزا گرفته شدند پس آنچه را ریشخند میکردند گریبانگیر ریشخندکنندگان ایشان گردید (۱۰)
نکته ها:
این آیه، تسکینى براى پیامبر اسلام است، که اوّلاً: پیامبران پیشین هم مورد استهزا قرار گرفته اند. ثانیاً: نه تنها عذاب اخروى، بلکه قهر دنیوى هم دامنگیر استهزا کنندگان مى شود.
پیام ها:
۱- یاد مشکلات دیگران، صبر انسان را زیاد مى کند و مبلغ دین نباید از استهزاى مخالفان دلتنگ شود. «لقد استهزى ء برُسلٍ من قبلک»
۲- استهزا، یکى از جنگ هاى روانى دشمن و براى تضعیف روحیه ى رهبران است که باید در برابر آن مقاومت کرد. «استهزى ء برسل من قبلک»
۳- مسخره کنندگان، عاقبت ذلیل مى شوند و استهزا، دامن خودشان را مى گیرد. «فحاق بالّذین سخروا»
۴- استهزاى دین، یکى از گناهان کبیره است که وعده ى عذاب بر آن داده شده است. «فحاق بالّذین سخروا…»
۵ – خداوند حامى انبیاست واستهزا کنندگان را هلاک مى کند. «فحاق بالّذین سخروا…»
۶- استهزا شیوه دائمى کفّار است. «کانوا به یستهزءون»
تفسیر آیه ۱۱ سوره الانعام:
قُلْ سِیرُوا فِی الْأَرْضِ ثُمَّ انْظُرُوا کَیْفَ کَانَ عَاقِبَهُ الْمُکَذِّبِینَ ﴿۱۱﴾بگو در زمین بگردید آنگاه بنگرید که فرجام تکذیب کنندگان چگونه بوده است (۱۱)
نکته ها:
فرمان «سیروا فى الارض» شش بار در قرآن آمده است. متأسّفانه کافران بیش از ما به این دستور عمل کردند و وجب به وجب کشورهاى اسلامى را کاوش کردند و از منابع، ذخایر، نقاط قوّت و ضعف، آثار فرهنگى، کتب خطى و هنرهاى مسلمانان آگاه شده و آنها را غارت کردند و مسلمانان در خواب غفلت ماندند.
پیام ها:
۱- سفرهاى علمى وآموزنده وعبرت آور، ستوده و نیکوست. «سیروا… ثمّ انظروا»
۲- شکست و سقوط مخالفان حقّ حتمى است، اگر شک دارید، تاریخشان را بخوانید و با سفر، آثارشان را ببینید و عبرت بگیرید. «سیروا… ثم انظروا»
۳- عوامل عزّت یا سقوط جوامع، قانونمند است. اگر عواملى مثل انکار و تکذیب حقّ در زمانى سبب هلاکت شد، در زمان دیگر هم سبب مى شود. «سیروا… انظروا»
۴- یکى از عوامل سقوط تمدّن ها، تکذیب انبیا است. «عاقبه المکذّبین»
۵ – جلوه هاى گذرا مهم نیست، پایان کار مهم است. «عاقبه المکذّبین»
تفسیر آیه ۱۲ سوره الانعام:
قُلْ لِمَنْ مَا فِی السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ قُلْ لِلَّهِ کَتَبَ عَلَى نَفْسِهِ الرَّحْمَهَ لَیَجْمَعَنَّکُمْ إِلَى یَوْمِ الْقِیَامَهِ لَا رَیْبَ فِیهِ الَّذِینَ خَسِرُوا أَنْفُسَهُمْ فَهُمْ لَا یُؤْمِنُونَ ﴿۱۲﴾بگو آنچه در آسمانها و زمین است از آن کیست بگو از آن خداست که رحمت را بر خویشتن واجب گردانیده است یقینا شما را در روز قیامت که در آن هیچ شکى نیست گرد خواهد آورد خودباختگان کسانى اند که ایمان نمى آورند (۱۲)
نکته ها:
موضوع وجوب رحمت بر خدا، در قرآن دوبار آنهم در این سوره (آیات ۱۲ و۵۴) آمده است.
جمله ى «لاریب فیه»، هم درباره ى قرآن آمده است، هم درباره ى قیامت.
خداوند همان گونه که بر ما تکالیفى واجب کرده است، وظایفى را هم بر خود مقرّر فرموده؛ از جمله: هدایت کردن: «اِنّ علینا للهدى» [۱] ، رزق دادن: «على اللّه رزقها» [۲] ، لطف کردن: «کتب على نفسه الرّحمه» [۳] و پیروزى وغلبه ى دین خدا: «کتب اللّه لاغلبنّ انا و رسلى» [۴] ولى شرط بهره مند شدن از رحمت الهى، رحم به بندگان است. چنانکه در حدیث آمده است: «مَن لایَرْحَم لا یُرحَم» [۵]
سلمان از پیامبر صلى الله علیه وآله نقل کرده که فرمود: رحمت خداوند، صد درجه است، یک درجه ى آن، منشأ همه ى الطاف الهى در دنیا شده است، خداوند در قیامت، با همه ى صد درجه رحمت خود با مردم معامله خواهد کرد. [۶]
قرآن، رحمت الهى را بر همه چیز شامل مى داند: «رَحمَتى وَسعت کلّ شى ء» [۷] و این رحمت، مصداق هاى فراوان دارد، از جمله:
باران: «ینزّل الغیث من بعد ما قنطوا وینشر رحمته» [۸]
باد: «یُرسل الرّیاح بُشرىً بین یدى رحمته» [۹]
شب و روز: «و مِن رَحمته جَعَل لکم اللیل و النّهار» [۱۰]
پیامبر: «و ما أرسلناک الاّ رحمه للعالمین» [۱۱]
قرآن: «هذا بصائر للنّاس و هُدىً و رحمه» [۱۲]
تورات: «کتاب موسى اماماً و رحمه» [۱۳]
آزادى: «فأنجیناه و الّذین معه برحمه منّا» [۱۴]
علاقه به همسر: «و جعل بینکم مودّه و رحمه» [۱۵]
گیاهان و میوه ها: «فانظُر الى آثار رحمه اللّه کیف یُحیى الارض بعد موتها» [۱۶]
پذیرش توبه: «لاتَقنطوا من رحمه اللّه» [۱۷]
۱) لیل، ۱۲٫
۲) هود، ۶٫
۳) انعام، ۱۲٫
۴) مجادله، ۳۱٫
۵) کنزالعمّال، ج ۳، ص ۱۶۲ وتفسیر فى ظلال القرآن.
۶) تفسیر فى ظلال القرآن.
۷) اعراف، ۱۵۶٫
۸) شورى، ۲۸٫
۹) اعراف، ۵۷٫
۱۰) قصص، ۷۳٫
۱۱) انبیا، ۱۰۷٫
۱۲) جاثیه، ۲۰٫
۱۳) هود، ۱۷٫
۱۴) اعراف، ۷۲٫
۱۵) روم، ۲۱٫
۱۶) روم، ۵۰٫
۱۷) زمر، ۵۳٫
پیام ها:
۱- یکى از شیوه هاى تبلیغى که پیامبر مأمور به آن است، طرح سؤال و جواب است. «قل لمن… قل للّه»
۲- هستى بر اساس رحمت است و رحمت الهى بر همه چیز و همه جا گسترده است. «کتب على نفسه الرّحمه»
۳- همان گونه که آفریده هاى خدا در دنیا (مثل باد، باران، روز و شب، گیاهان…) رحمت است، معاد هم رحمت است. «لیجمعنّکم»
۴- دلیل بر پا شدن قیامت، برخوردارى مردم از رحمت است. «کتب على نفسه الرّحمه لیجمعنّکم»
۵ – گرچه رحمت الهى گسترده و لازم است، لکن گروهى خود را محروم مى کنند. «خسروا انفسهم»
۶- به جاى استدلال، در پى هوا و هوس بودن و به جاى اولیاى خدا، سراغ طاغوت رفتن و به جاى ایمان و اعتقاد به آخرت، کفر ورزیدن و به جاى تسلیمِ نور، تسلیمِ نار شدن، خسارت عظیم کفّار است. (تمام آیه)
تفسیر آیه ۱۳ سوره الانعام:
وَلَهُ مَا سَکَنَ فِی اللَّیْلِ وَالنَّهَارِ وَهُوَ السَّمِیعُ الْعَلِیمُ ﴿۱۳﴾و آنچه در شب و روز آرام [و تکاپو] دارد از آن اوست و او شنواى داناست (۱۳)
نکته ها:
شب و روز، مانند گهواره، انسان و موجودات را در دامن خود آرامش مى بخشد. برخى موجودات در شب، و بعضى در روز استراحت مى کنند.
پیام ها:
۱- هم کلّ نظام از خداوند است؛ «وله ما سکن»، هم نظارت و کنترل از آنِ اوست. «هو السمیع العلیم»
تفسیر آیه ۱۴ سوره الانعام:
قُلْ أَغَیْرَ اللَّهِ أَتَّخِذُ وَلِیًّا فَاطِرِ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَهُوَ یُطْعِمُ وَلَا یُطْعَمُ قُلْ إِنِّی أُمِرْتُ أَنْ أَکُونَ أَوَّلَ مَنْ أَسْلَمَ وَلَا تَکُونَنَّ مِنَ الْمُشْرِکِینَ ﴿۱۴﴾بگو آیا غیر از خدا پدیدآورنده آسمانها و زمین سرپرستى برگزینم و اوست که خوراک مى دهد و خوراک داده نمى شود بگو من مامورم که نخستین کسى باشم که اسلام آورده است و [به من فرمان داده شده که] هرگز از مشرکان مباش (۱۴)
نکته ها:
در شأن نزول آیه آمده است که جمعى از اهل مکّه به پیامبر صلى الله علیه وآله گفتند: تو به خاطر فقر، از بت ها دست کشیده اى، ما حاضریم تو را بى نیاز کنیم تا با ما مخالفت نکنى. این آیه نازل شد و به آنان پاسخ داده شد.
پیام ها:
۱- یکى از شیوه هاى تبلیغ و هدایت که پیامبر براى برانگیختن عقل مردم مورد استفاده قرار مى دهد، بیان دلیل در قالب سؤال است. «قل أغیر اللَّه»
۲- انسان به دلیل نیازها ومحدودیّت ها به طور فطرى به سراغ سرپرست وپناهگاه مى رود، لکن بحث اصلى بر سر آن است که به سراغ چه کسى برویم. «قل أغیر اللَّه اتّخذ…»
۳- خداوند آسمان و زمین را بدون الگوى قبلى آفرید. «فاطر السموات» فاطر، یعنى آفریننده مبتکر.
۴- تأمین نیازها از شئون ولایت الهى است. «ولیّاً… یطعم»
۵ – جز خداوند، همه ى معبودها و مخلوقات نیازمندند. «لایطعم»
۶- چون خداوند هم خالق بشر و هم رازق اوست و نیازهایش را برطرف مى کند، به این دلیل انسان باید نسبت به خدا تعبّد و ولایت پذیرى داشته باشد. «فاطر… و هو یطعم… انّى اُمرتُ أن اکون اوّل مَن اسلم»
۷- پیامبراکرم صلى الله علیه وآله مأمور به اظهار موضع عقیدتى خود مى باشد. «قل انّى اُمرت أن…»
۸ – رهبر باید پیشگام در آیین باشد و بالاترین درجه ى اخلاص و تسلیم را داشته باشد. «اوّل مَن أسلم»
۹- پذیرش ولایت غیر خدا، شرک است. «أغیراللَّه اتّخذ ولیّاً… لاتکوننّ من المشرکین»
تفسیر آیه ۱۵ سوره الانعام:
قُلْ إِنِّی أَخَافُ إِنْ عَصَیْتُ رَبِّی عَذَابَ یَوْمٍ عَظِیمٍ ﴿۱۵﴾بگو اگر به پروردگارم عصیان ورزم از عذاب روزى بزرگ مى ترسم (۱۵)
نکته ها:
خوف و ترس دو گونه است:
الف: ناپسند، مثل ترس از جهاد.
ب: پسندیده، مانند خوف از عذاب الهى.
پیام ها:
۱- قانون الهى براى همه یکسان است، پیامبر خدا هم اگر معصیت کند، باید از گرفتارى آن بترسد. «أخاف اِن عَصیتُ ربّى»
۲- ترس اولیاى خدا، از قهر الهى است، نه از طاغوت ها و مردم. «أخاف… ربّى»
۳- توجّه به ربوبیّت خداوند، مقتضى پرهیز از معصیت اوست. «ان عصیت ربّى»
۴- ترس از کیفر، از عوامل بازدارنده از انحراف و خطاست. «أخاف ان عصیت ربّى عذاب یوم عظیم»
۵ – اظهار ترس رسول خدا از قیامت، نقش سازنده براى دیگران دارد. «قل انّى أخاف… عذاب یوم عظیم»
۶- در برابر تطمیع و وعده هاى دیگران، از اهرم حساب قیامت استفاده کنید. (با توجّه به شأن نزول آیه ى قبل که پیشنهاد کردند ما تو را بى نیاز مى کنیم، تو از تبلیغ دست بردار، پیامبر مى فرماید: من از قیامت مى ترسم.) «انّى اخاف… عذاب یوم عظیم»
تفسیر آیه ۱۶ سوره الانعام:
مَنْ یُصْرَفْ عَنْهُ یَوْمَئِذٍ فَقَدْ رَحِمَهُ وَذَلِکَ الْفَوْزُ الْمُبِینُ ﴿۱۶﴾آن روز کسى که [عذاب] از او برگردانده شود قطعا [خدا] بر او رحمت آورده و این است همان رستگارى آشکار (۱۶)
نکته ها:
رسول خدا صلى الله علیه وآله فرمود: سوگند به خدایى که جانم در دست اوست، هیچ کس در قیامت با عمل خود به بهشت نمى رود. پرسیدند: حتّى شما یا رسول اللّه؟ فرمود: حتّى من، مگر آنکه فضل و رحمت خدا مرا دریابد. سپس دستان مبارک خود را روى سر نهاد واین آیه را تلاوت کرد. [۱] البتّه بدیهى است که رحمت الهى تنها به اعمال صالح و افراد نیکوکار تعلّق مى گیرد.
۱) تفاسیر مجمع البیان و نورالثقلین.
پیام ها:
۱- خطر، متوجّه همه است و نجات از عذاب الهى، لطف ویژه مى طلبد. «من یُصرف… فقد رَحِمَه»
۲- تسلیم خدا شدن، زمینه ى دریافت رحمت الهى است. «انّى اُمرت ان اکون اوّل مَن اسلم – من یُصرف عنه… فقد رَحِمَه»
۳- تنها رحم الهى قهر او را برمى گرداند، قبول اعمال ما و شفاعت اولیاى خدا هم پرتوى از رحمت اوست. «مَن یُصرف… فقد رَحِمَه»
تفسیر آیه ۱۷ سوره الانعام:
وَإِنْ یَمْسَسْکَ اللَّهُ بِضُرٍّ فَلَا کَاشِفَ لَهُ إِلَّا هُوَ وَإِنْ یَمْسَسْکَ بِخَیْرٍ فَهُوَ عَلَى کُلِّ شَیْءٍ قَدِیرٌ ﴿۱۷﴾و اگر خدا به تو زیانى برساند کسى جز او برطرف کننده آن نیست و اگر خیرى به تو برساند پس او بر هر چیزى تواناست (۱۷)
پیام ها:
۱- سرچشمه ى همه ى امور یکى است، نه آنکه خیرات از منبعى و شرور از منبع دیگر سرچشمه گیرد. «و اِن یَمْسَسْک اللّه بضرّ… و اِن یَمْسَسْک بخیر»
۲- باید همه ى امیدها به خدا و همه ى خوف ها از او باشد. «فلا کاشف له الاّ هو»
۳- قوانین الهى استثنا بردار نیست، پیامبر اکرم صلى الله علیه وآله نیز در مواجهه با حوادث تلخ و شیرین، باید متوجّه خدا باشد. «و اِن یَمْسَسْک اللّه بضرّ… واِن یَمْسَسْک بخیر فهو على کلّ شى ء قدیر»
تفسیر آیه ۱۸ سوره الانعام:
وَهُوَ الْقَاهِرُ فَوْقَ عِبَادِهِ وَهُوَ الْحَکِیمُ الْخَبِیرُ ﴿۱۸﴾و اوست که بر بندگان خویش چیره است و اوست حکیم آگاه (۱۸)
نکته ها:
کلمه ى «قهر»، به آن نوع غلبه اى گفته مى شود که مقهور، ذلیلِ در برابر قاهر باشد.
در آیه ى ۱۴، ولایت و رزّاقیّت خدا مطرح بود: «ولیّاً…و هو یطعم» در آیه ى ۱۵، قهر و قیامت الهى: «انّى اخاف…عذاب» در آیه ى ۱۶، نجات و رحمت خدایى: «…فقد رَحِمَه» در آیه ى ۱۷، حلّ مشکلات و رسیدن به خیرات: «فلا کاشف له الاّ هو» و در این آیه، قدرت مطلقه ى خدا مطرح است: «و هو القاهر فوق عباده»
پیام ها:
۱- از دیگران هراسى نداشته باشیم که قدرت خدا فوق همه ى قدرت هاست. «و هو القاهر فوق عباده»
۲- قدرت و قهاریّت خدا، همراه با حکمت و علم اوست. «الحکیم الخبیر»
۳- نفع و ضرر رساندن خداوند، بر اساس حکمت و آگاهى اوست. «یَمْسسک اللَّه بضرّ… یَمْسسک بخیر… و هو الحکیم الخبیر»
