تفسیر قرآن کریم صفحه ۱۴۳ – آیات ۱۱۹ تا ۱۲۴ سوره الانعام
موضوع: تفسیر قرآن کریم
عنوان: صفحه ۱۴۳
سوره: الانعام
نوع تفسیر: تفسیر نور
متن تفسیر:
تفسیر آیه ۱۱۹ سوره الانعام:
وَمَا لَکُمْ أَلَّا تَأْکُلُوا مِمَّا ذُکِرَ اسْمُ اللَّهِ عَلَیْهِ وَقَدْ فَصَّلَ لَکُمْ مَا حَرَّمَ عَلَیْکُمْ إِلَّا مَا اضْطُرِرْتُمْ إِلَیْهِ وَإِنَّ کَثِیرًا لَیُضِلُّونَ بِأَهْوَائِهِمْ بِغَیْرِ عِلْمٍ إِنَّ رَبَّکَ هُوَ أَعْلَمُ بِالْمُعْتَدِینَ ﴿۱۱۹﴾و شما را چه شده است که از آنچه نام خدا بر آن برده شده است نمى خورید با اینکه [خدا] آنچه را بر شما حرام کرده جز آنچه بدان ناچار شده اید براى شما به تفصیل بیان نموده است و به راستى بسیارى [از مردم دیگران را] از روى نادانى با هوسهاى خود گمراه مى کنند آرى پروردگار تو به [حال] تجاوزکاران داناتر است (۱۱۹)
نکته ها:
گروهى با شبهه افکنى ومقایسه میان حیوان ذبح شده و مرده، مردم را به انحراف کشیده و مى گفتند: چرا حیوانى را که ما مى کشیم حلال است و آنچه را خدا مى کشد، حرام؟ که این آیه ضمن هوشیار نمودن مردم، پاسخ آنان را نیز مى دهد.
پیام ها:
۱- هر کس بدون دلیل حلال هاى الهى را بر خود حرام کند باید توبیخ شود. «و ما لکم الاّ تأکلوا…» (گویا بعضى از مسلمانان تحت تأثیر سنّت هاى جاهلى قرار مى گرفتند و حلال هایى را بر خود حرام مى کردند.)
۲- خوردن گوشت حیوان هم اگر رنگ الهى داشته باشد حلال، و گرنه حرام است. «ذکر اسم اللَّه»
۳- همه ى محرّمات الهى، در مکتب آسمانى اسلام بیان شده است. «و قد فصّل لکم ما حرّم علیکم» [۱]
۴- اصل و قانون کلّى در خوردنى ها، حلال بودن است و هر چه حرام باشد، خداوند بیان مى کند. «فصّل لکم ما حرّم»
۵ – احکام اسلام، بن بست ندارد. «الاّ ما اضطررتم الیه»
۶- اضطرار، تکلیف را ساقط مى کند. «الاّ ما اضطررتم الیه»
۷- تکلیف هاى الهى، متناسب با شرایط زمان، مکان و توان انسان است. «الاّ ما اضطررتم الیه»
۸ – استفاده از خوردنى هاى حرام، در موارد اضطرارى جایز است. «الاّ ما اضطررتم الیه»
۹- تعیین حلال و حرام، بر پایه ى دستورات الهى است. «حرّم علیکم»
۱۰- جهل و هواپرستى، از عوامل انحراف است. «لیضلّون بأهوائهم بغیر علم»
۱۱- گمراه ساختن مردم، تجاوز به حقوق جامعه است. «أعلم بالمعتدین»
۱) این بیان تفصیلى، اشاره به آیه ۱۱۵ سوره ى نحل است. تفسیر المیزان.
تفسیر آیه ۱۲۰ سوره الانعام:
وَذَرُوا ظَاهِرَ الْإِثْمِ وَبَاطِنَهُ إِنَّ الَّذِینَ یَکْسِبُونَ الْإِثْمَ سَیُجْزَوْنَ بِمَا کَانُوا یَقْتَرِفُونَ ﴿۱۲۰﴾و گناه آشکار و پنهان را رها کنید زیرا کسانى که مرتکب گناه مى شوند به زودى در برابر آنچه به دست مى آوردند کیفر خواهند یافت (۱۲۰)
نکته ها:
چه در گذشته چه امروز، مردم تنها از گناه آشکار هراس داشته و دارند.
بعضى گفته اند مراد از گناهان پنهان، گناهانى است که آثار آن پنهان است، مثل غذاهاى حرام که قساوت قلب مى آورد.
پیام ها:
۱- گناه، جاذبه وکششى دارد که باید با اراده ى قاطع، از آن دل کند. «و ذروا ظاهر الاثم و باطنه»
۲- اسلام، هم به طهارت ظاهر توجّه دارد، هم باطن، هم باید از گناهان عملى دورى کرد و هم از گناهان قلبى، مانند سوء ظنّ. «ظاهر الاثم و باطنه»
۳- کیفر الهى، براى گناهانى است که با علم و عمد انجام مى گیرد. «انّ الّذین یکسبون الاثم»
۴- گرچه شیطان وسوسه مى کند، امّا انسان با اراده گناه مى کند. «یکسبون الاثم»
۵ – قیامت و کیفر آخرت، دور نیست. «سیجزون»
۶- کیفرهاى الهى، نتیجه ى عملکرد خود ماست. «بما کانوا یقترفون»
تفسیر آیه ۱۲۱ سوره الانعام:
وَلَا تَأْکُلُوا مِمَّا لَمْ یُذْکَرِ اسْمُ اللَّهِ عَلَیْهِ وَإِنَّهُ لَفِسْقٌ وَإِنَّ الشَّیَاطِینَ لَیُوحُونَ إِلَى أَوْلِیَائِهِمْ لِیُجَادِلُوکُمْ وَإِنْ أَطَعْتُمُوهُمْ إِنَّکُمْ لَمُشْرِکُونَ ﴿۱۲۱﴾و از آنچه نام خدا بر آن برده نشده است مخورید چرا که آن قطعا نافرمانى است و در خفا شیطانها به دوستان خود وسوسه مى کنند تا با شما ستیزه نمایند و اگر اطاعتشان کنید قطعا شما هم مشرکید (۱۲۱)
نکته ها:
چون حرام خوارى، قساوت قلب مى آورد و زمینه ى گناهان دیگر است، اسلام آن را به شدّت منع کرده است.
در آیه ۵ سوره ى مائده خواندیم که طعام اهل کتاب براى شما حلال است. این آیه مى گوید: گوشت هر حیوانى که نام خداوند بر آن برده نشود حرام است. از آنجا که اهل کتاب، این شرط را رعایت نمى کنند، پس گوشت حیوان آنها براى ما حرام است و مراد از طعام در آن آیه، حبوبات و امثال آن است، نه گوشت. [۱]
وسوسه ى شیاطین این گونه است که مى گوید: حیوان مرده را خدا کشته و کشته ى خدا بهتر از کشته ى انسان است! پس چرا حیوانِ مرده، حرام ولى حیوانِ ذبح شده حلال است؟! غافل از آنکه اجراى فرمان الهى مهم است و حیوان مرده، به خاطر بیرون نیامدن خون هاى کثیف از بدنش، معمولاً بیمارى هایى را همراه دارد. علاوه بر آنکه مردن، خود دلیل بیمارى و ناسالم بودن حیوان است.
۱) تفسیر المیزان.
پیام ها:
۱- مسلمان، حتّى در مسائل تغذیه باید تعهّد دینى را مراعات کند. «و لاتأکلوا ممّا لم یذکر اسم اللّه علیه»
۲- بردن نام خدا به هنگام ذبح، تشریفات نیست، بلکه حکمى لازم الاجراست و ترک آن، فسق است. «اِنّه لَفِسق»
۳- هر کجا ناباورى بیشتر است، تأکید نیز لازم است. چون پذیرفتن شرایط حلال بودن ذبح، براى مردم جاهل سنگین بود، خداوند با چند تأکید مسئله را مطرح کرد. «انّه لفسق» (جمله اسمیّه، «اِنّ» وحرف «لام»، نشان تأکید است)
۴- انسان، در اثر مصرف حرام، زمینه ى پذیرش القائات شیطانى را پیدا مى کند. «و لا تأکلوا… و انّ الشیاطین لیوحون»
۵ – شیطان ها، قدرت وسوسه و القا دارند. «انّ الشیاطین لیوحون»
۶- وسوسه هاى شیاطین، تنها در اولیاى آنان نافذ است، نه در اولیاى خدا. «لیوحون الى أولیائهم»
۷- پشتوانه ى جدال هاى انسان، وسوسه ها وهوس هاست. «لیوحون… لیجادلوکم»
۸ – جدال در احکام الهى، از حربه ها و القائات شیطانى است. «و انّ الشیاطین… لیجادلوکم»
۹- جدال در احکام دینى، انسان را به شرک مى کشاند. «لیجادلوکم… لمشرکون»
۱۰- خداپرستانى که در عمل، مطیع غیر خدا مى باشند، مشرکند. «انّکم لمشرکون»
تفسیر آیه ۱۲۲ سوره الانعام:
أَوَمَنْ کَانَ مَیْتًا فَأَحْیَیْنَاهُ وَجَعَلْنَا لَهُ نُورًا یَمْشِی بِهِ فِی النَّاسِ کَمَنْ مَثَلُهُ فِی الظُّلُمَاتِ لَیْسَ بِخَارِجٍ مِنْهَا کَذَلِکَ زُیِّنَ لِلْکَافِرِینَ مَا کَانُوا یَعْمَلُونَ ﴿۱۲۲﴾آیا کسى که مرده[دل] بود و زنده اش گردانیدیم و براى او نورى پدید آوردیم تا در پرتو آن در میان مردم راه برود چون کسى است که گویى گرفتار در تاریکیهاست و از آن بیرون آمدنى نیست این گونه براى کافران آنچه انجام مى دادند زینت داده شده است (۱۲۲)
نکته ها:
این آیه درباره ى ایمان آوردن حضرت حمزه، عموى پیامبر نازل شده است، که چون از اذیت و آزار ابوجهل نسبت به رسول خدا صلى الله علیه وآله و مکتب او آگاه شد، به حمایت از پیامبر سراغ ابوجهل رفت و با مشت بر سر او کوبید. آنگاه گفت: من از امروز، به محمّد ایمان مى آورم.
از آن پس تا زمان شهادت، یک افسر رشید و با ایمان براى اسلام بود.
در تعابیر قرآنى، «مرگ»، هم بر مرحله قبل از نطفه گفته شده است: «کنتم امواتاً فأحیاکم» [۱] هم به گمراهى: «أوَ مَن کان میتاً» هم به منطقه ى بى گیاه و خشک: «فسقناه الى بلد میّت» [۲] هم به مرگ موقّت: «فقال لهم اللّه موتوا ثمّ أحیاهم» [۳] و هم به مرگ حقیقى: «انّک میّت و انّهم میّتون» [۴].
امام باقر علیه السلام فرمود: نورى که در میان مردم راه را از چاه نشان مى دهد، امام و رهبر آسمانى است. [۵]
۱) بقره، ۲۸٫
۲) فاطر، ۹٫
۳) بقره، ۲۴۳٫
۴) زمر، ۳۰٫
۵) تفسیر المیزان.
پیام ها:
۱- حیات و مرگ واقعى انسان، ایمان و کفر اوست. «میتاً فأحییناه»
۲- ارشاد و هدایت، کار خداست، هر چند خود انسان زمینه ى هدایت را فراهم مى کند. «فأحییناه»
۳- استفاده از تمثیل، سؤال و مقایسه، در تبلیغ و تربیت مؤثّر است. «أومن کان… کمن مثله…»
۴- مؤمن، هرگز به بن بست نمى رسد. او در جامعه هم بینش دارد و هم حرکت. «نوراً یمشى به فى النّاس»
۵ – وقتى نور نباشد، ظلمت ها انسان را فرامى گیرد. «فى الظلمات لیس بخارج منها»
۶- حقّ، یکى وباطل بسیار است. (کلمه ى «نور» مفرد آمده، ولى کلمه ى «ظلمات» جمع آمده است)
۷- جز نور ایمان وهدایت الهى، براى بشر نجات بخشى نیست. «لیس بخارج منها»
۸ – زیبا پنداشتن اعمال، مانع رشد و خروج انسان از تاریکى است. «لیس بخارج منها کذلک زیّن للکافرین»
۹- کارهاى انسان بى ایمان، در دید و تفکّر او مؤثّر است. «کذلک زیّن لکافرین ما کانوا یعملون»
۱۰- کارهاى پر جاذبه، کفّار (مثل ابتکارات و اختراعات و تکنولوژى و تمدّن)، چنان براى آنان جلوه کرده که نمى گذارد انحرافات و سقوط انسانیّت خود را درک کنند. «زیّن للکافرین ما کانوا یعملون»
تفسیر آیه ۱۲۳ سوره الانعام:
وَکَذَلِکَ جَعَلْنَا فِی کُلِّ قَرْیَهٍ أَکَابِرَ مُجْرِمِیهَا لِیَمْکُرُوا فِیهَا وَمَا یَمْکُرُونَ إِلَّا بِأَنْفُسِهِمْ وَمَا یَشْعُرُونَ ﴿۱۲۳﴾و بدین گونه در هر شهرى گناهکاران بزرگش را مى گماریم تا در آن به نیرنگ پردازند و[لى] آنان جز به خودشان نیرنگ نمى زنند و درک نمى کنند (۱۲۳)
نکته ها:
در شأن نزول آیه ى قبل، به جنگ و ستیز ابوجهل با پیامبر اسلام اشاره شد، این آیه مى فرماید: وجود ابوجهل ها، چیز تازه اى نیست و همیشه و همه جا در مقابل دعوت هاى حقّ، چنین مهره هاى فاسدى بوده است. «و کذلک»
پیام ها:
۱- سنّت الهى، پاسخ دادن به مکر و حیله هاى دشمنان است. «و کذلک»
۲- تلاش هاى خوبان و بدان، همه در مدار قدرت الهى است. «جعلنا… مجرمیها»
(هم در این آیه که مربوط به مجرمان است و هم در آیه قبل که درباره مؤمنین بود کلمه ى «جعلنا» بکار رفته است)
۳- رهبران فاسد و مفسد، ریشه ى فساد جامعه اند. «اکابر مجرمیها لیمکروا فیها»
۴- مکر و تزویر، حربه ى رهبران مفسد است. «لیمکروا»
۵ – از دست دادن صفا و صداقت و گرفتار شدن به قهر الهى، بزرگ ترین ضربه اى است که حیله گران به خود مى زنند. «ما یمکرون الاّ بأنفسهم»
۶- بدتر از بیمارى، جهل به بیمارى است و بدتر از حیله، ندانستن اینکه آثار سوء آن به حیله گر برمى گردد. «ما یشعرون»
تفسیر آیه ۱۲۴ سوره الانعام:
وَإِذَا جَاءَتْهُمْ آیَهٌ قَالُوا لَنْ نُؤْمِنَ حَتَّى نُؤْتَى مِثْلَ مَا أُوتِیَ رُسُلُ اللَّهِ اللَّهُ أَعْلَمُ حَیْثُ یَجْعَلُ رِسَالَتَهُ سَیُصِیبُ الَّذِینَ أَجْرَمُوا صَغَارٌ عِنْدَ اللَّهِ وَعَذَابٌ شَدِیدٌ بِمَا کَانُوا یَمْکُرُونَ ﴿۱۲۴﴾و چون آیتى برایشان بیاید مى گویند هرگز ایمان نمى آوریم تا اینکه نظیر آنچه به فرستادگان خدا داده شده است به ما [نیز] داده شود خدا بهتر مى داند رسالتش را کجا قرار دهد به زودى کسانى را که مرتکب گناه شدند به [سزاى] آنکه نیرنگ میکردند در پیشگاه خدا خوارى و شکنجه اى سخت خواهد رسید (۱۲۴)
نکته ها:
در شأن نزول آیه گفته اند که ولیدبن مغیره، مغز متفکّر کفّار، مى گفت: چون سن وثروت من بیش از محمّدصلى الله علیه وآله است، پس باید به من هم وحى شود. البتّه چنین حرفى از ابوجهل هم نقل شده است.
درباره ى جمعى از سران کفر که در جنگ «بدر» کشته شدند، وعده ى الهى عملى شد و ذلّت به آنان رسید.
پیام ها:
۱- سردمداران قدرتمند، به دلیل خود برتربینى، استکبار نموده ودعوت اسلام را نمى پذیرند. «قالوا لن نؤمن حتّى نؤتى مثل ما اوتى»
۲- ملاک گزینش هاى الهى، علم او به شایستگى هاست. «اللَّه أعلم»
۳- نتیجه ى استکبار در برابر حقّ، ذلّت و خوارى است. «لن نؤمن… سیصیب الّذین اجرموا صغار عند اللّه»
