تفسیر قرآن کریم صفحه ۱۵۵ – آیات ۳۸ تا ۴۳ سوره الاعراف
موضوع: تفسیر قرآن کریم
عنوان: صفحه ۱۵۵
سوره: الاعراف
نوع تفسیر: تفسیر نور
متن تفسیر:
تفسیر آیه ۳۸ سوره الاعراف:
قَالَ ادْخُلُوا فِی أُمَمٍ قَدْ خَلَتْ مِنْ قَبْلِکُمْ مِنَ الْجِنِّ وَالْإِنْسِ فِی النَّارِ کُلَّمَا دَخَلَتْ أُمَّهٌ لَعَنَتْ أُخْتَهَا حَتَّى إِذَا ادَّارَکُوا فِیهَا جَمِیعًا قَالَتْ أُخْرَاهُمْ لِأُولَاهُمْ رَبَّنَا هَؤُلَاءِ أَضَلُّونَا فَآتِهِمْ عَذَابًا ضِعْفًا مِنَ النَّارِ قَالَ لِکُلٍّ ضِعْفٌ وَلَکِنْ لَا تَعْلَمُونَ ﴿۳۸﴾مى فرماید در میان امتهایى از جن و انس که پیش از شما بوده اند داخل آتش شوید هر بار که امتى [در آتش] درآید همکیشان خود را لعنت کند تا وقتى که همگى در آن به هم پیوندند [آنگاه] پیروانشان در باره پیشوایانشان مى گویند پروردگارا اینان ما را گمراه کردند پس دو برابر عذاب آتش به آنان بده [خدا] مى فرماید براى هر کدام [عذاب] دو چندان است ولى شما نمیدانید (۳۸)
نکته ها:
از صحنه هاى تکان دهنده ى قیامت، گفتگوى دوزخیان با یکدیگر، به ویژه با سران و بزرگانى است که سبب جهنّمى شدن آنان شده اند. به همین جهت آنجا دوستان بى تقوا نیز با هم دشمن مى شوند. «الاخلاّء یومئذ بعضهم لبعض عدوٌّ الاّ المتّقین» [۹۵] ، گاهى هم تقاضا مى کنند که عاملان گمراهى خود را ببینند و پایمالشان کنند. «أرِنَا الّذین اضلاّنا من الجنّ و الانس نجعلهما تحت أقدامنا» [۹۶] و گاهى اطاعت از بزرگان را عامل سقوط خویش مى دانند. «أطعنا سادتنا و کُبرائنا و اضلّونا السبیلا» [۹۷] امّا انسان داراى اختیار و آزادى عمل است و نمى تواند انحراف و خطاى خود را تنها به گردن دیگران اندازد.
امام صادق علیه السلام فرمودند: مراد از رهبران «هؤلاء اضلّونا»، رهبران فاسد و ائمّه ى ظلم و جور مى باشد. [۹۸]
در قیامت رهبران جور و پیروان آنها، هرکدام دو برابر عذاب مى شوند، زیرا قرآن در پاسخ تقاضاى منحرفان براى عذاب دو برابر رهبران خود مى فرماید: هم رهبران دو برابر کیفر دارند و هم پیروان آنها، «لکلٍ ّ ضِعف» رهبران، چون هم خود منحرف شدند و هم دیگران را منحرف کردند، و امّا پیروان آنها نیز براى انحراف خود و براى اینکه با پیروى و حمایت خود به رهبران باطل رونق دادند.
۹۵) زخرف، ۶۷
۹۶) فصّلت، ۲۹
۹۷) احزاب، ۶۷
۹۸) تفسیر نورالثقلین
پیام ها:
۱- در بهشت، کینه و دشمنى نیست، سراسر صلح و صفاست ولى در جهنّم، افراد یکدیگر را لعن و نفرین مى کنند. «لَعَنت أختها» چنانکه در آیه ۲۵ سوره ى عنکبوت مى خوانیم: «یکفر بعضُکم ببعض و یَلعَنُ بعضُکم بعضاً»
۲- جنّ نیز مانند انسان، تکلیف دارد و گنهکاران هردو سرنوشتى مشابه دارند و در یک دوزخ قرار مى گیرند. «الجنّ والانس فى النار… لعنت اختها»
۳- کفّار، یکباره وارد دوزخ نمى شوند، بلکه به ترتیب و نوبت. «کلما دخلت»
۴- ولایت ها، محبّت ها و حمایت هاى غیر الهى، در قیامت به کینه و نفرین و دشمنى تبدیل مى شود. «لعنت اُختها»
۵ – در قیامت، همه مى کوشند گناه خود را به گردن دیگرى اندازند یا براى خود شریک جرم پیدا کنند. «هؤلاء اضلّونا»
۶- گاهى انسان کیفرهایى مى بیند که خود آگاه نیست. «ولکن لا تعلمون»
تفسیر آیه ۳۹ و ۴۰ سوره الاعراف:
وَقَالَتْ أُولَاهُمْ لِأُخْرَاهُمْ فَمَا کَانَ لَکُمْ عَلَیْنَا مِنْ فَضْلٍ فَذُوقُوا الْعَذَابَ بِمَا کُنْتُمْ تَکْسِبُونَ ﴿۳۹﴾و پیشوایانشان به پیروانشان مى گویند شما را بر ما امتیازى نیست پس به سزاى آنچه به دست مى آوردید عذاب را بچشید (۳۹)إِنَّ الَّذِینَ کَذَّبُوا بِآیَاتِنَا وَاسْتَکْبَرُوا عَنْهَا لَا تُفَتَّحُ لَهُمْ أَبْوَابُ السَّمَاءِ وَلَا یَدْخُلُونَ الْجَنَّهَ حَتَّى یَلِجَ الْجَمَلُ فِی سَمِّ الْخِیَاطِ وَکَذَلِکَ نَجْزِی الْمُجْرِمِینَ ﴿۴۰﴾در حقیقت کسانى که آیات ما را دروغ شمردند و از [پذیرفتن] آنها تکبر ورزیدند درهاى آسمان را برایشان نمى گشایند و در بهشت درنمى آیند مگر آنکه شتر در سوراخ سوزن داخل شود و بدینسان بزهکاران را کیفر مى دهیم (۴۰)
نکته ها:
امام صادق علیه السلام فرمودند: اعمال و ارواح مؤمنان به سوى آسمان برده مى شود و درهاى آسمان به روى آنان گشوده مى شود، امّا ارواح و اعمال کافران را که به آسمان بالا مى برند ناگهان ندا داده مى شود که «اهبطوا الى السّجّین» آن را به سوى دوزخ پائین بیرید. [۹۹]
«جَمَل»، یا به معناى شتر است، یا طناب ضخیمى که با آن کشتى را در ساحل مهار مى کنند. امّا در اینجا چون مقصود بیان محال بودن ورود کفّار به بهشت است، معناى شتر و عبور شتر از سوراخ سوزن، مناسب تر است. در تفسیر نمونه مى خوانیم: کلمه ى «جَمَل» بیشتر در معناى شتر استعمال شده است و با توجّه به روایات، این معنا تناسب بیشترى دارد.
در انجیل لوقا نیز آمده است: ورود شتر به سوراخ سوزن، آسان تر از ورود سرمایه داران و دولت مردان به ملکوت اعلى است. [۱۰۰]
شاید بتوان از ظاهر آیه ۴۰ استفاده کرد که بهشت در آسمان هاست و براى ورود به بهشت باید از درهاى آسمانى گذشت. [۱۰۱]
حضرت على علیه السلام فرمود: درهاى آسمان در پنج موقع باز است: هنگام نبرد مجاهدان اسلام، زمان نزول باران، هنگام تلاوت قرآن، موقع فجر و وقت نداى اذان. [۱۰۲]
بر خلاف آنکه درهاى رحمت آسمان و زمین به روى مؤمنان با تقوا باز مى شود، «ولو انّ اهل القُرى آمنوا واتّقوا لَفتَحنا علیهم برکات من السماء والارض» [۱۰۳] ، درهاى آسمانى به روى کافران معاند و تکذیب گر بسته شده و گشوده نمى شود. «لاتُفتّح لهم ابواب السماء…»
۹۹) تفسیر مجمع البیان
۱۰۰) انجیل لوقا، باب ۱۸، آیه ۲۴
۱۰۱) تفاسیر المیزان و کبیر
۱۰۲) تفسیر نورالثقلین
۱۰۳) اعراف، ۹۶
پیام ها:
۱- در قیامت رهبران گمراه، پیروان خویش را شریک خود در عذاب مى دانند. «قالت اولاهم لاخراهم…»
۲- پیروان شرک براى رهایى از عذاب مضاعف، هیچ مزیّتى بر سران خویش ندارند. «فما کان لکم علینا من فضل»
۳- سرنوشت انسان حتّى در باور دوزخیان، در گرو عملکرد خود اوست. «فذوقوا العذاب بما کنتم تکسبون»
۴- اعمال و رفتار انسان، در نزول رحمت الهى و عدم نزول آن مؤثّر است. «کذّبوا بآیاتنا و استکبروا عنها لا تفتّح لهم ابواب…»
۵ – تکذیب آیات الهى و نپذیرفتن معارف دین، سبب مسدود شدن تمام درهاى رحمت و ورود به بهشت است. «لا تفتّح لهم ابواب… ولا یدخلون الجنّه»
۶- سنّت الهى، محروم کردن مجرمان از رحمت خویش در قیامت است. «لا تفتّح لهم ابواب… و کذلک نجزى المجرمین»
تفسیر آیه ۴۱ سوره الاعراف:
لَهُمْ مِنْ جَهَنَّمَ مِهَادٌ وَمِنْ فَوْقِهِمْ غَوَاشٍ وَکَذَلِکَ نَجْزِی الظَّالِمِینَ ﴿۴۱﴾براى آنان از جهنم بسترى و از بالایشان پوششهاست و این گونه بیدادگران را سزا مى دهیم (۴۱)
نکته ها:
«مِهاد» از «مَهد»، به معناى بستر است. تعبیر به «مهاد» براى دوزخیان، نوعى تمسخر واستهزاى آنان است، یعنى آرامگاه شان دوزخ است. [۱۰۴] «غَواش» جمع «غاشیه»، به معناى پوشش است و به خیمه نیز گفته مى شود.
خداوند از گروه عنود و اعراض کننده، در آیه ى ۳۷ این سوره به عنوان کافر، در آیه ۴۰ به عنوان مجرم و در اینجا به عنوان ظالم یاد کرده است، زیرا آنکه آیات الهى را تکذیب کند، شایسته همه ى این القاب است. چنانکه در آیه ۲۵۴ سوره ى بقره مى خوانیم: «والکافرون هم الظّالمون»
پیامبر صلى الله علیه وآله پس از تلاوت این آیه فرمودند: جهنّم داراى طبقاتى از بالا و پائین است که معلوم نیست طبقات بالا بیشتر است یا طبقات پائین و کافران در میان طبقات قرار داشته و همواره در فشار مى باشند. همچنین حضرت فرمودند: زیرانداز و روانداز کافران در قبر، آتش جهنّم است. [۱۰۵]
۱۰۴) تفسیر فى ظلال القرآن
۱۰۵) تفسیر نمونه
پیام ها:
۱- دوزخ، سراسر وجود کفّار را از همه ى جوانب فرامى گیرد. «لهم من جهنّم مهاد و… غواش» چنانکه در آیات دیگر نیز مى خوانیم: «و انّ جهنّم لمحیطه بالکافرین» [۱۰۶] ، «لهم من فوقهم ظلل من النار و من تحتهم ظلل» [۱۰۷] و «یوم یغشاهم العذاب من فوقهم و من تحت أرجلهم» [۱۰۸]
۱۰۶) عنکبوت، ۵۴
۱۰۷) زمر، ۱۶
۱۰۸) عنکبوت، ۵۵
تفسیر آیه ۴۲ سوره الاعراف:
وَالَّذِینَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ لَا نُکَلِّفُ نَفْسًا إِلَّا وُسْعَهَا أُولَئِکَ أَصْحَابُ الْجَنَّهِ هُمْ فِیهَا خَالِدُونَ ﴿۴۲﴾و کسانى که ایمان آورده و کارهاى شایسته کرده اند هیچ کسى را جز به قدر توانش تکلیف نمى کنیم آنان همدم بهشتند [که] در آن جاودانند (۴۲)
پیام ها:
۱- بهشت جاودان، پاداش پیوند ایمان و اعمال صالح است. «والّذین آمنوا وعملوا الصالحات… اولئک اصحاب الجنّه»
۲- گرچه مطلوب، انجام همه ى کارهاى شایسته است، «و عملوا الصالحات» امّا در عمل، هر کس به اندازه ى توانش مسئول است. «لا نکلّف نفساً الاّ وسعها»
۳- در اسلام، تکلیف، طاقت فرسا نیست. «وسعها» چنانکه در جاى دیگر مى خوانیم: «وما جعل علیکم فى الدّین من حرج» [۱۰۹] و «یرید اللّه بکم الیُسر و لا یرید بکم العُسر» [۱۱۰]
۱۰۹) حج، ۷۷
۱۱۰) بقره، ۱۸۵
تفسیر آیه ۴۳ سوره الاعراف:
وَنَزَعْنَا مَا فِی صُدُورِهِمْ مِنْ غِلٍّ تَجْرِی مِنْ تَحْتِهِمُ الْأَنْهَارُ وَقَالُوا الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی هَدَانَا لِهَذَا وَمَا کُنَّا لِنَهْتَدِیَ لَوْلَا أَنْ هَدَانَا اللَّهُ لَقَدْ جَاءَتْ رُسُلُ رَبِّنَا بِالْحَقِّ وَنُودُوا أَنْ تِلْکُمُ الْجَنَّهُ أُورِثْتُمُوهَا بِمَا کُنْتُمْ تَعْمَلُونَ ﴿۴۳﴾و هر گونه کینه اى را از سینه هایشان مى زداییم از زیر [قصرهاى]شان نهرها جارى است و مى گویند ستایش خدایى را که ما را بدین [راه] هدایت نمود و اگر خدا ما را رهبرى نمیکرد ما خود هدایت نمى یافتیم در حقیقت فرستادگان پروردگار ما حق را آوردند و به آنان ندا داده مى شود که این همان بهشتى است که آن را به [پاداش] آنچه انجام مى دادید میراث یافته اید (۴۳)
نکته ها:
«غِلّ»، به معناى نفوذ مخفیانه است، به کینه و حسدى که مرموزانه در جان انسان نفوذ مى کند نیز غِل گویند.
در آیات قبل خواندیم که دوزخیان همدیگر را لعن و نفرین مى کنند، اینجا مى فرماید: بهشتیان هیچ کینه اى از یکدیگر در دل ندارند و میان همه ى آنها صلح، صفا و محبّت است و با اینکه در بهشت تفاوت درجات هست، امّا هیچ یک نسبت به دیگرى کینه و کدورت و حسدى نمى ورزد.
نهرهاى بهشتى پر آب است، زیرا خداوند به جاى جریان آب فرمود: نهرها جارى است و پیامبر اکرم صلى الله علیه وآله فرمودند: نهرهاى بهشتى از زیر مسکن بهشتیان جارى است. [۱۱۱]
طبق احادیث، هر مؤمن و کافرى در بهشت و دوزخ مکانى دارد، ولى مؤمن، جایگاه بهشتى کافر را به ارث مى برد و کافر جایگاه دوزخى مؤمن را. [۱۱۲]
از این حدیث استفاده مى شود که درهاى سعادت و شقاوت به روى همه باز است و هیچ کس از ابتدا براى بهشت یا دوزخ خلق نشده است، بلکه انتخاب و عمل او مسیر و سرنوشتش را معیّن مى کند. [۱۱۳]
پیامبر اکرم صلى الله علیه وآله در غدیر خم به مردم فرمودند: «معاشر النّاس سلّموا على علىّ بامره المؤمنین» اى مردم! به علىّ به عنوان امیرالمؤمنین سلام کنید و بگویید: «الحمدللّه الّذى هدنا لهذا…». [۱۱۴]
امام هادى علیه السلام فرمود: در روز قیامت، پیامبر و حضرت على و تمام ائمّه علیهم السلام در برابر مردم قرار مى گیرند و در این هنگام شیعیان مى گویند: «الحمدللّه الّذى هدانا لهذا…». [۱۱۵]
۱۱۱) بحار، ج ۸، ص ۱۶۰
۱۱۲) تفسیر نورالثقلین
۱۱۳) تفسیر نمونه
۱۱۴) تفسیر نورالثقلین
۱۱۵) تفسیر اثنى عشرى؛ کافى، ج ۱، ص ۴۱۸
پیام ها:
۱- کینه زدایى و ایجاد صمیمیّت، به آسانى و بى زحمت نیست. «نزعنا» («نزع»، به معناى کندن با زحمت و تلاش است)
۲- زندگى که در آن کینه نباشد، زندگى بهشتى است. «من غلّ»
۳- در بهشت، صفاى باطن و ظاهر یک جا جمع است. «نزعنا ما فى صدورهم من غلّ تجرى من تحتهم الانهار»
۴- اهل بهشت، به ذکر و ستایش خدا مشغولند. «قالوا الحمدللّه»
۵ – بهشتیان، از لطف خدا شاکرند واز هدایت شدنشان مغرور نیستند. «الحمدللّه الّذى هدانا»
۶- بهشتیان به اعمال و کارهاى خود متّکى نیستند. «هدانا اللّه»
۷- عقل و علم و تلاش به تنهایى کافى نیست، عنایت و امداد الهى نیز براى هدایت لازم است. «لولا ان هدانا اللّه»
۸ – انبیا، وسیله ى هدایتند و هدایتشان همراه با حقّ است. خودشان، حرفشان، عملشان، شیوه ها و وعده هایشان همه حقّ است. «لقد جاءت رسل ربّنا بالحقّ»
۹- بهشت در برابر عمل است، نه امید و آرزو. «اورثتموها بما کنتم تعملون» حضرت على علیه السلام مى فرماید: از کسانى مباش که آخرت را بدون عمل آرزو مى کنند. «لاتکن ممن یرجو الاخره بغیر العمل» [۱۱۶]
۱۱۶) نهج البلاغه، حکمت ۱۳۵
