تفسیر قرآن کریم صفحه ۱۵۶ – آیات ۴۴ تا ۵۱ سوره الاعراف
موضوع: تفسیر قرآن کریم
عنوان: صفحه ۱۵۶
سوره: الاعراف
نوع تفسیر: تفسیر نور
متن تفسیر:
تفسیر آیه ۴۴ سوره الاعراف:
وَنَادَى أَصْحَابُ الْجَنَّهِ أَصْحَابَ النَّارِ أَنْ قَدْ وَجَدْنَا مَا وَعَدَنَا رَبُّنَا حَقًّا فَهَلْ وَجَدْتُمْ مَا وَعَدَ رَبُّکُمْ حَقًّا قَالُوا نَعَمْ فَأَذَّنَ مُؤَذِّنٌ بَیْنَهُمْ أَنْ لَعْنَهُ اللَّهِ عَلَى الظَّالِمِینَ ﴿۴۴﴾و بهشتیان دوزخیان را آواز مى دهند که ما آنچه را پروردگارمان به ما وعده داده بود رست یافتیم آیا شما [نیز] آنچه را پروردگارتان وعده کرده بود راست و درست یافتید مى گویند آرى پس آوازدهنده اى میان آنان آواز درمى دهد که لعنت خدا بر ستمکاران باد (۴۴)
نکته ها:
در اینکه مؤذّنِ قیامت چه کسى مى باشد اقوالى بیان شده است، از جمله: خداوند، اسرافیل، جبرئیل، مأموران جهنّم و مأموران بهشت، امّا در روایات شیعه [۱۱۷] و برخى احادیث اهل سنّت (مانند روایات حاکم حَسکانى) مى خوانیم که آن مؤذّن، حضرت على علیه السلام است، همان گونه که سوره برائت را که شامل اعلام برائت از مشرکین در دنیا بود در مکّه خواند، قرائت قطعنامه هاى برائت و لعنت الهى نسبت به مشرکان، در آخرت نیز از زبان على علیه السلام خواهد بود. [۱۱۸] همچنان که به بهشتیان نیز آن حضرت سلام خواهند داد. [۱۱۹]
پیامبر صلى الله علیه وآله پس از جنگ بدر، خطاب به کشته مشرکان فرمود: «انّا وجدنا ما وعد ربّنا حقّاً فهل وجدتم ما وعد ربّکم حقّاً»، اصحاب سؤال کردند: چگونه با اجسادى که مرده اند تکلّم مى کنید؟ حضرت فرمودند: به خدا سوگند! همه ى آنان کلام مرا بهتر از شما شنیدند. چنانکه حضرت على علیه السلام نیز کشته هاى خوارج را با همین آیه مورد خطاب قرار دادند. [۱۲۰]
۱۱۷) تفسیر نورالثقلین
۱۱۸) تفسیر نمونه
۱۱۹) تفسیر اثنى عشرى
۱۲۰) تفسیر اثنى عشرى
پیام ها:
۱- در قیامت، بهشتیان و دوزخیان با یکدیگر گفتگو دارند. «نادى…» بهشت و جهنّم به گونه اى است که بهشتیان پس از استقرار، مى توانند از دوزخیان خبر بگیرند.
۲- در قیامت مؤمنان و کافران، وعده هاى الهى را حقّ و عملى مى یابند. «قد وجدنا ما وعدَنا ربُّنا حقّاً»
۳- خداوند توسط اهل بهشت، از دوزخیان اعتراف مى گیرد، تا شرمندگى و فشار بیشترى بر آنان وارد شود. [۱۲۱] «قالوا نعم»
۴- دادگاه قیامت، با شعار، مرگ بر ستمگران پایان مى یابد. «لعنه اللّه على الظالمین»
۱۲۱) تفسیر المیزان
تفسیر آیه ۴۵ سوره الاعراف:
الَّذِینَ یَصُدُّونَ عَنْ سَبِیلِ اللَّهِ وَیَبْغُونَهَا عِوَجًا وَهُمْ بِالْآخِرَهِ کَافِرُونَ ﴿۴۵﴾همانان که [مردم را] از راه خدا باز مى دارند و آن را کج مى خواهند و آنها آخرت را منکرند (۴۵)
نکته ها:
راه خدا، راه توحید، تسلیم، ایمان، هجرت وجهاد است. ستمگران، با ایجاد شبهه ووسوسه، با تبلیغ وتضعیف، با ایجاد بدعت ها وخرافات و نیز مقابله با رهبران حقّ و یأس آفرینى ها و کارشکنى هاى دیگر، مى خواهند راه خدا را ببندند یا در آن تغییر و انحراف به وجود آورند.
پیام ها:
۱- هر گونه جلوگیرى از راه خدا وایجاد انحراف در آن، ظلم است، «لعنه اللّه على الظالمین الّذین یصدّون…» و ظلم فرهنگى از بزرگ ترین ظلم هاست. «و من اظلم ممن افترى على اللّه»
۲- دشمن اگر بتواند، آشکارا مى جنگد و به کلى راه حقّ را مى بندد، «یصدّون» و با طرح هاى مختلف راه حقّ را کج جلوه مى دهد و در مسیر آن، انحراف ایجاد مى کند. «یبغونها عوجاً»
۳- ستمگران، منع کنندگان از راه حقّ، مخرّبان دین و منکران قیامت، همه اهل جهنّم مى باشند. (این آیه و آیه قبل)
تفسیر آیه ۴۶ سوره الاعراف:
وَبَیْنَهُمَا حِجَابٌ وَعَلَى الْأَعْرَافِ رِجَالٌ یَعْرِفُونَ کُلًّا بِسِیمَاهُمْ وَنَادَوْا أَصْحَابَ الْجَنَّهِ أَنْ سَلَامٌ عَلَیْکُمْ لَمْ یَدْخُلُوهَا وَهُمْ یَطْمَعُونَ ﴿۴۶﴾و میان آن دو [گروه] حایلى است و بر اعراف مردانى هستند که هر یک [از آن دو دسته] را از سیمایشان مى شناسند و بهشتیان را که هنوز وارد آن نشده و[لى] [بدان] امید دارند آواز مى دهند که سلام بر شما (۴۶)
نکته ها:
مراد از «حجاب» در این آیه، شاید همان دیوارى باشد که در آیه ۱۳ سوره ى حدید مى خوانیم که میان بهشتیان و دوزخیان دیوارى زده مى شود که سمت بیرونى آن، عذاب و قسمت درونى اش رحمت است. «فضرب بینهم بسور له باب باطنه فیه الرّحمه و ظاهره من قبله العذاب» [۱۲۲]
«اعراف» جمع «عُرف»، به معناى مکان بلند است. این سوره نیز به خاطر همین آیه اعراف نامیده شده است و در قرآن تنها در همین مورد از اعراف و اهل آن سخن به میان آمده است.
در روایات وتفاسیر، نظرات مختلفى درباره ى اهل اعراف به چشم مى خورد. برخى آنان را اولیاى خدا دانسته اند که بر بلندى میان بهشت و جهنّم قرار مى گیرند و از سیماى مردم، همه ى آنها را مى شناسند، بهشتیان را سلام و تبریک مى گویند و از سرنوشت دوزخیان نگرانند. امّا برخى آنان را افراد ضعیفى معرّفى مى کنند که گناهان و عباداتى دارند و منتظر لطف خدایند (آنگونه که از آیه ۱۰۶ سوره ى توبه استفاده مى شود).
شاید بتوان گفت که صاحب و محور اصلى اعراف، اولیاى خدایند و افراد ضعیف، در حاشیه قرار دارند. نیکوکاران به بهشت مى روند ومجرمین به دوزخ، افراد متوسّط وضعیف در اعراف گرفتار و منتظر سرنوشت مى مانند، ولى اولیاى خدا که بر اعراف قرار دارند، به کمک آنان برخاسته و شفاعت مى کنند. این بیان از جمع نظریات مفسّران و روایات استفاده مى شود.
در روایات مى خوانیم که اصحاب اعراف شهدایى هستند که نواقصى در پرونده آنان است، [۱۲۳] یا افرادى هستند که خوبى ها و بدى هاى آنان یکسان است، اگر خداوند آنان را به دوزخ ببرد به خاطر گناهانشان است و اگر به بهشت ببرد از رحمت اوست. [۱۲۴]
۱۲۲) تفسیر المیزان
۱۲۳) تفسیر درّالمنثور
۱۲۴) تفسیر نورالثقلین ؛ کافى، ج ۲، ص ۳۸۱
پیام ها:
۱- رفتار و خصلت هاى دنیوى، سیماى انسان را به گونه اى مى کند که در قیامت دیگران با نگاه او را مى شناسند. «یعرفون کلاًّ بسیماهم»
البتّه شناسایى به این شکل، در دنیا نیز ممکن است، چنانکه خداوند در مورد منافقان به پیامبر صلى الله علیه وآله مى فرماید: «و لو نشاء لاریناکهم فلعرفتهم بسیماهم و لتعرفنّهم فى لحن القول» [۱۲۵]
۲- براى ورود به بهشت وبهشتى شدن، لطف و عنایت الهى لازم است. «اصحاب الجنّه… هم یطمعون»
۱۲۵) محمّد، ۳۰
تفسیر آیه ۴۷ سوره الاعراف:
وَإِذَا صُرِفَتْ أَبْصَارُهُمْ تِلْقَاءَ أَصْحَابِ النَّارِ قَالُوا رَبَّنَا لَا تَجْعَلْنَا مَعَ الْقَوْمِ الظَّالِمِینَ ﴿۴۷﴾و چون چشمانشان به سوى دوزخیان گردانیده شود مى گویند پروردگارا ما را در زمره گروه ستمکاران قرار مده (۴۷)
نکته ها:
اعرافیان به اهل بهشت نگاه مى کنند و آنان را مى شناسند و سلام مى کنند، امّا به اهل دوزخ نگاه نمى کنند، بلکه چشمشان ناخواسته به آنان مى افتد. «صُرِفَت ابصارهم»
اصحاب اعراف، در دعایشان نمى گویند ما را اهل آتش قرار مده، بلکه مى گویند: ما را همنشین ظالمان مگردان. گویا مجالست با ستمگر، بدتر از آتش دوزخ است. [۱۲۶]
۱۲۶) تفسیر روح المعانى
تفسیر آیه ۴۸ سوره الاعراف:
وَنَادَى أَصْحَابُ الْأَعْرَافِ رِجَالًا یَعْرِفُونَهُمْ بِسِیمَاهُمْ قَالُوا مَا أَغْنَى عَنْکُمْ جَمْعُکُمْ وَمَا کُنْتُمْ تَسْتَکْبِرُونَ ﴿۴۸﴾و اهل ا عراف مردانى را که آنان را از سیمایشان مى شناسند ندا مى دهند [و] مى گویند جمعیت شما و آن [همه] گردنکشى که میکردید به حال شما سودى نداشت (۴۸)
نکته ها:
سلمان فارسى مى گوید: بیش از ده مرتبه از رسول خدا صلى الله علیه وآله شنیدم که فرمود: «یا علىّ انّک و الاوصیاء من بعدک اعراف بین الجنّه و النار»، [۱۲۷] یا على! تو و امامان پس از تو، اصحاب اعراف میان بهشت و جهنّم هستید و هرکس به شما معرفت داشته وارد بهشت مى شود و هرکس منکر ولایت شما باشد، وارد جهنّم مى شود. [۱۲۸]
۱۲۷) بحار، ج ۸، ص ۳۳۷
۱۲۸) تفسیر اثنى عشرى
پیام ها:
۱- در قیامت علاوه بر عذاب الهى، سرزنش هایى هم از انسان ها نصیب دوزخیان مى شود. «قالوا ما اغنى عنکم…»
۲- مال، قدرت، دوستان و طرفداران، عامل نجات نیستند. «ما أغنى عنکم جمعکم» خود انسان نیز در قیامت به این حقیقت اعتراف مى کند. «ما أغنى عنّى مالیه» [۱۲۹]
۱۲۹) حاقّه، ۲۸
تفسیر آیه ۴۹ سوره الاعراف:
أَهَؤُلَاءِ الَّذِینَ أَقْسَمْتُمْ لَا یَنَالُهُمُ اللَّهُ بِرَحْمَهٍ ادْخُلُوا الْجَنَّهَ لَا خَوْفٌ عَلَیْکُمْ وَلَا أَنْتُمْ تَحْزَنُونَ ﴿۴۹﴾آیا اینان همان کسان نبودند که سوگند یاد میکردید که خدا آنان را به رحمتى نخواهد رسانید [اینک] به بهشت درآیید نه بیمى بر شماست و نه اندوهگین مى شوید (۴۹)
نکته ها:
در دنیا کافران مغرور، مؤمنان را تحقیر مى کنند و مى گویند که رحمت خدا شامل اینان نمى شود. غافل از آنکه ایمان و اعمال صالح، آنان را مشمول رحمت الهى قرار مى دهد و خطابِ «اُدخلوا الجنّه» را دریافت مى کنند.
دریافت رحمت الهى، ایمان و عمل صالح لازم دارد، نه مال و مقام. علاوه بر آنکه رحمت خدا به دست مستکبران نیست تا میان هر کس که بخواهند تقسیم کنند. «أهم یقسمون رحمه ربّک» [۱۳۰]
۱۳۰) زخرف، ۳۲
پیام ها:
۱- فقر و گمنامى مؤمنان در دنیا، نشانه ى محرومیّت آنان در قیامت نیست. «أهؤلاء الّذین…»
۲- نسبت به اینکه چه کسانى شایسته ى دریافت رحمت الهى هستند یا نیستند، زود قضاوت نکنیم. «أقسمتم لا ینالهم اللّه برحمه»
۳- در بهشت، حزن و اندوه راهى ندارد. «و لا أنتم تحزنون»
تفسیر آیه ۵۰ سوره الاعراف:
وَنَادَى أَصْحَابُ النَّارِ أَصْحَابَ الْجَنَّهِ أَنْ أَفِیضُوا عَلَیْنَا مِنَ الْمَاءِ أَوْ مِمَّا رَزَقَکُمُ اللَّهُ قَالُوا إِنَّ اللَّهَ حَرَّمَهُمَا عَلَى الْکَافِرِینَ ﴿۵۰﴾و دوزخیان بهشتیان را آواز مى دهند که از آن آب یا از آنچه خدا روزى شما کرده بر ما فرو ریزید مى گویند خدا آنها را بر کافران حرام کرده است (۵۰)
نکته ها:
یکى از نام هاى قیامت، «یوم التّناد» [۱۳۱] است. یعنى روزى که نداها بلند و استمداد و فریاد در کار است و بهشتیان و دوزخیان همدیگر را صدا مى زنند.
۱۳۱) غافر، ۳۲
پیام ها:
۱- بهشتیان و دوزخیان با یکدیگر گفتگو دارند و صداى یکدیگر را مى شنوند. «و نادى …»
۲- اوّلین درخواستِ دوزخیان، آب است. «من الماء…»
۳- آنان که در دنیا توشه اى براى آخرت برندارند، در قیامت دست گدایى و نیازشان پیش همه دراز است. «افیضوا علینا من الماء…»
۴- ناله مجرمان در قیامت، بى فایده است. «انّ اللّه حرّمهما»
۵ – نعمت هاى آخرت، مخصوص مؤمنان است. «حرّمهما على الکافرین»
۶- خداوند و بهشتیان بخیل نیستند، ولى کیفر کافرانى که در دنیا مؤمنان فقیر را اذیّت مى کردند، تحریم نعمت ها در قیامت است. «حرّمهما على الکافرین»
تفسیر آیه ۵۱ سوره الاعراف:
الَّذِینَ اتَّخَذُوا دِینَهُمْ لَهْوًا وَلَعِبًا وَغَرَّتْهُمُ الْحَیَاهُ الدُّنْیَا فَالْیَوْمَ نَنْسَاهُمْ کَمَا نَسُوا لِقَاءَ یَوْمِهِمْ هَذَا وَمَا کَانُوا بِآیَاتِنَا یَجْحَدُونَ ﴿۵۱﴾همانان که دین خود را سرگرمى و بازى پنداشتند و زندگى دنیا مغرورشان کرد پس همان گونه که آنان دیدار امروز خود را از یاد بردند و آیات ما را انکار میکردند ما [هم] امروز آنان را از یاد مى بریم (۵۱)
نکته ها:
«لَهو»، به معناى غفلت انسان از کارهاى اساسى است و «لَعِب» آن است که انسان هدفى خیالى و غیر واقعى داشته باشد. [۱۳۲]
امام رضا علیه السلام فرمود: «ننساهم» یعنى آنان را ترک مى کنیم، چون آنان قیامت و آمادگى براى آن روز را رها کرده بودند، ما نیز در آن روز آنان را به حال خود رها مى کنیم. [۱۳۳]
۱۳۲) تفسیر المیزان
۱۳۳) تفسیر نورالثقلین
پیام ها:
۱- مسخره کردن دین، مغرور شدن به دنیا، فراموشى آخرت و انکار آیات الهى، همه از نشانه هاى کافران است. «الکافرین الّذین اتّخذوا»
۲- کفّار، احکام دین را که جدّى است به بازى مى گیرند. «دینهم لهواً» و در عوض دنیا که بازیچه اى بیش نیست را جدّى گرفتند.
۳- تحقیر دین، ذلّت آخرت را به همراه دارد. کسانى که دین را به بازى مى گیرند، در قیامت التماس مى کنند. «أفیضوا علینا – دینهم لهواً»
۴- زندگى دنیوى فریبنده است. «غرّتهم الحیاه الدنیا»
۵ – فریفتگى به دنیا، زمینه ى بازى گرفتن دین است. «لهواً و لعباً و غرّتهم…»
۶- کیفر الهى با اعمال ما تناسب دارد. «ننساهم کما نسوا»
۷- انکار مستمرّ آیات الهى، موجب محرومیّت از بهشت و مواهب آن است. «ما کانوا بآیاتنایجحدون»
۸ – فراموش کردن خداوند در دنیا، سبب فراموش شدن انسان در قیامت مى شود. «ننساهم کما نسوا» چنانکه در جاى دیگر یاد خداوند را مایه ى یاد او از انسان مى داند. «فاذکرونى أذکرکم» [۱۳۴]
۹- انکارمستمرّ وبدون توبه، رمز بدبختى وهلاکت انسان است. «کانوا… یجحدون»
۱۳۴) بقره، ۱۵۲
