تفسیر قرآن کریم صفحه ۱۶۴ – آیات ۱۰۵ تا ۱۲۰ سوره الاعراف
موضوع: تفسیر قرآن کریم
عنوان: صفحه ۱۶۴
سوره: الاعراف
نوع تفسیر: تفسیر نور
متن تفسیر:
تفسیر آیه ۱۰۵ سوره الاعراف:
حَقِیقٌ عَلَى أَنْ لَا أَقُولَ عَلَى اللَّهِ إِلَّا الْحَقَّ قَدْ جِئْتُکُمْ بِبَیِّنَهٍ مِنْ رَبِّکُمْ فَأَرْسِلْ مَعِیَ بَنِی إِسْرَائِیلَ ﴿۱۰۵﴾شایسته است که بر خدا جز [سخن] حق نگویم من در حقیقت دلیلى روشن از سوى پروردگارتان براى شما آورده ام پس فرزندان اسرائیل را همراه من بفرست (۱۰۵)
پیام ها:
۱- انبیا، جز سخن حقّ چیزى نمى گویند، پس در ابلاغ رسالت معصوم هستند. «لا أقول على اللّه الاّ الحقّ»
۲- انبیا باید معجزه داشته باشند، «قد جئتکم ببیّنه» و در رسالت خود هیچ تحکّم و تحمیلى ندارند.
۳- همه ى مردم، یک پروردگار دارند، پس ادّعاى ربوبیّت بیجاست. «ربّکم»
۴- تا مردم به آزادى از سلطه ى طاغوت ها نرسند، نمى توان برنامه ى فرهنگى و ارشادى کاملى براى آنان در نظر گرفت. «فأرسل معى بنى اسرائیل»
۵ – آزادسازى بنى اسرائیل، فرمان الهى و جزو رسالت موسى است، نه آنکه تصمیم شخصى باشد. «انّى رسول من ربّ العالمین… فارسل…»
۶- آزادى انسان ها، از اوّلین اهداف پیامبران است. «فأرسل معى بنى اسرائیل» و جز آنان هر کس به حکومت برسد، مردم را به بندگى مى کشاند. حضرت على علیه السلام مى فرماید: «مَن نال استطال» [۲۱۲]
۲۱۲) نهج البلاغه، حکمت ۲۱۶
تفسیر آیه ۱۰۶ و ۱۰۷ سوره الاعراف:
قَالَ إِنْ کُنْتَ جِئْتَ بِآیَهٍ فَأْتِ بِهَا إِنْ کُنْتَ مِنَ الصَّادِقِینَ ﴿۱۰۶﴾[فرعون] گفت اگر معجزه اى آورده اى پس اگر راست مى گویى آن را ارائه بده (۱۰۶)فَأَلْقَى عَصَاهُ فَإِذَا هِیَ ثُعْبَانٌ مُبِینٌ ﴿۱۰۷﴾پس [موسى] عصایش را افکند و بناگاه اژدهایى آشکار شد (۱۰۷)
نکته ها:
از عصاى حضرت موسى معجزات دیگرى نیز نمایان شد، از جمله اینکه پس از اژدها شدن، همه ى بافته هاى ساحران را بلعید، «تلقف ما یأفکون» [۲۱۳] به آب دریا خورد و آن را شکافت، «أنِ اضرب بعصاک البحر فانفلق» [۲۱۴] ، به سنگ خورد و چشمه هاى آب از آن جوشید. «اِضرب بعصاک الحجر فانفجرت منه اثنتا عشره عَینا» [۲۱۵]
عصا در حضور خود موسى علیه السلام، مار کوچک و پر تحرّک شد و موسى فرار کرد، «جانّ ولّى مدبرا» [۲۱۶] در حضور مردم مانند مار معمولى حرکت مى کرد، «حیّه تسعى » [۲۱۷] و در حضور فرعون، مار بزرگ و اژدها شد. «فاذا هى ثعبان» بنابراین در تبلیغ و تربیت باید نوع و گرایش مخاطب را در نظر گرفت و هر کدام را با توجّه به موقعیّت خودش قانع کرد.
امام رضا علیه السلام فرمود: زمان حضرت موسى علیه السلام، سحر و جادوگرى رواج بسیارى داشت و آن حضرت با آوردن معجزه اى که آنان قادر به انجام آن نبودند، سحرهایشان را باطل و با آنها اتمام حجّت نمود. [۲۱۸]
میان افکندن عصا و اژدها شدن آن فاصله اى نبود. «فاذا هى ثعبان»
۲۱۳) شعراء، ۴۵
۲۱۴) شعراء، ۶۳
۲۱۵) بقره، ۶۰
۲۱۶) نمل، ۱۰
۲۱۷) طه، ۲۰
۲۱۸) عیون اخبارالرضا، ج ۲، ص ۸۰
پیام ها:
۱- معجزه، دلیل صدق نبوّت است. «فأت بها ان کنت من الصادقین» فرعون با ابراز این سخن حقّ، اراده باطلى داشت و کسى را بالاتر از خود نمى دانست.
۲- معجزه باید براى همه روشن باشد و جاى هیچ شکّى باقى نگذارد. «مبین»
تفسیر آیه ۱۰۸ و ۱۰۹ سوره الاعراف:
وَنَزَعَ یَدَهُ فَإِذَا هِیَ بَیْضَاءُ لِلنَّاظِرِینَ ﴿۱۰۸﴾و دست خود را [از گریبان] بیرون کشید و ناگهان براى تماشاگران سپید [و درخشنده] بود (۱۰۸)قَالَ الْمَلَأُ مِنْ قَوْمِ فِرْعَوْنَ إِنَّ هَذَا لَسَاحِرٌ عَلِیمٌ ﴿۱۰۹﴾سران قوم فرعون گفتند بیشک این [مرد] ساحرى داناست (۱۰۹)
پیام ها:
۱- پیامبران در کنار انذار (اژدها شدن عصا که نوعى ترس و وحشت داشت)، بشارت و دست نورانى نشان مى دهند. «بیضاء» (در برابر متکبّر، ابتدا باید غرور او را درهم شکست، آنگاه دست نوازش را نیز نشان داد.)
۲- سفید گشتن دست موسى، معجزه ى دیگر آن حضرت و امرى غیر منتظره و قابل رؤیت براى همگان بود. «فاذا هى بیضاء للناظرین»
۳- اطرافیان طاغوت ها، در جنایات آنان سهیم اند. «قال الملأ من قوم فرعون»
۴- اطرافیان ضمن اقرار به عظمت کار حضرت موسى، بازهم تلاش مى کردند نظام فرعونى را حفظ کنند. «انّ هذا لساحر مبین»
۵ – افراد مستکبرِ لجوج، در مواجهه با دلیل و منطق و احتمال شکست، دست به توجیه زده و سرسخت تر مى شوند. «انّ هذا لساحر علیم» («انّ» وحرف «لام» وجمله اسمیّه، نشانه ى تأکید است)
۶- مخالفان سعى مى کنند با تهمت، چهره ى انبیا را خراب کنند. «لساحر علیم»
تفسیر آیه ۱۱۰ سوره الاعراف:
یُرِیدُ أَنْ یُخْرِجَکُمْ مِنْ أَرْضِکُمْ فَمَاذَا تَأْمُرُونَ ﴿۱۱۰﴾مى خواهد شما را از سرزمینتان بیرون کند پس چه دستور مى دهید (۱۱۰)
نکته ها:
فرعونیان براى انحراف افکار عمومى، به حضرت موسى تهمت زدند، هم از نظر اعتقادى او را ساحر دانستند و هم از نظر اجتماعى و سیاسى او را فتنه جو معرّفى کردند.
پیام ها:
۱- یکى از حربه هاى مخالفان، تهمتِ قدرت طلبى به مردان حقّ است. «یرید أن یخرجکم»
۲- گاهى دشمنان از احساسات و عواطف مردم مانند وطن دوستى، بر ضد مردان خدا سوءاستفاده مى کنند. «یخرجکم من ارضکم»
۳- کافر همه را به کیش خود پندارد. «یخرجکم من ارضکم» چون فرعون دلبسته به مادّیات وزمین بود، فکر مى کرد موسى نیز دلبسته ى مال وسرزمین آنان است.
۴- طاغوت ها در عین استبداد، گاهى ناچار مى شوند در گرفتارى هاى سیاسى به مشورت با اطرافیان بپردازند. «فماذا تأمرون»
تفسیر آیه ۱۱۱ و ۱۱۲ سوره الاعراف:
قَالُوا أَرْجِهْ وَأَخَاهُ وَأَرْسِلْ فِی الْمَدَائِنِ حَاشِرِینَ ﴿۱۱۱﴾گفتند او و برادرش را بازداشت کن و گردآورندگانى را به شهرها بفرست (۱۱۱)یَأْتُوکَ بِکُلِّ سَاحِرٍ عَلِیمٍ ﴿۱۱۲﴾تا هر ساحر دانایى را نزد تو آرند (۱۱۲)
نکته ها:
کلمه ى «أرجِ»، فعل امر از ریشه ى «رجاء»، هم به معناى حبس کردن و هم به معناى تأخیر انداختن است. امّا با توجّه به موج گسترده ى دعوت موسى و معجزاتش، زندانى کردن او براى فرعون مناسب نبوده است، لذا معناى تأخیر انداختن مناسب تر است.
در اینجا آمده است: «ساحر علیم» ولى در آیه ۳۷ سوره ى شعراء با تعبیر «سحّار علیم» آمده که نشان دهنده ى کمال تخصّص و کار آزمودگى جادوگران است.
پیام ها:
۱- در حکومت هاى طاغوتى فرعونى، روشنگرى مردم و هر صداى حقّى، مجازاتى در پى دارد. «قالوا أرجِه»
۲- تخریب شخصیّت، مهم تر از قتل ومجازات است. «أرجِه» (بنا بر اینکه مراد از «أرجه»، پیشنهاد تأخیر مجازات موسى، براى رسوا کردن او در اجتماع باشد.)
۳- طاغوت ها براى شکستن حقّ، گردهمایى سراسرى و جهانى از متخصّصان تشکیل مى دهند. «یأتوک بکلّ ساحر علیم»
۴- کفّار هم مى دانند براى مقابله با کار فرهنگى، باید کار فرهنگى قوى ترى انجام داد. «بکلّ ساحر علیم»
۵ – گاهى علم و تخصّص، در دست افراد منحرف و در مسیر مبارزه با حقّ قرار مى گیرد. «یأتوک بکلّ ساحر علیم»
تفسیر آیه ۱۱۳ و ۱۱۴ سوره الاعراف:
وَجَاءَ السَّحَرَهُ فِرْعَوْنَ قَالُوا إِنَّ لَنَا لَأَجْرًا إِنْ کُنَّا نَحْنُ الْغَالِبِینَ ﴿۱۱۳﴾و ساحران نزد فرعون آمدند [و] گفتند [آیا] اگر ما پیروز شویم براى ما پاداشى خواهد بود (۱۱۳)قَالَ نَعَمْ وَإِنَّکُمْ لَمِنَ الْمُقَرَّبِینَ ﴿۱۱۴﴾گفت آرى و مسلما شما از مقربان [دربار من] خواهید بود (۱۱۴)
پیام ها:
۱- کسى که به خداوند وابسته نباشد، جذب هر ندایى مى شود. «یأتوک… جاء السحره فرعون»
۲- تأکیدات مختلف و تعهّد گرفتن از فرعون براى پرداخت جایزه، نشانه ى بى تعهّدى و خسیس بودن فرعون است. «انّ لنا لاجرا»
۳- یکى از تفاوت هاى پیامبران و جادوگران، تفاوت در هدف و انگیزه هاست. پیامبران براى ارشاد مردم کار مى کردند و مزدى نمى خواستند، «ما اسئلکم علیه من أجر» [۲۱۹] ، امّا ساحران تنها براى دنیا و مادّیات کار مى کنند. «انّ لنا لاجراً»
۴- روى آورندگان به دربار طاغوت، هدف دنیایى دارند. «انّ لنا لاجراً»
۵ – طاغوت ها و ستمگران، از عالمان و متخصّصانِ مخالف حقّ حمایت مى کنند و براى سرکوبى حقّ و مردان حقّ، سرمایه گذارى مى کند. «قال نعم» (آیا براى نابودى باطل، به سراغ عالمان دینى رفته و یا از آنان حمایت کرده ایم!)
۶- طاغوت ها نیز گاهى چنان درمانده مى شوند که در برابر هر تقاضایى تسلیم شده و به هر توقّع و پیشنهادى تن مى دهند. «قال نعم»
۷- پاداش سیاسى و مقام و موقعیّت اجتماعى، نزد دنیاپرستان ارزشمندتر از مال است. «لمن المقرّبین»
۲۱۹) شعراء، ۱۰۹، ۱۲۷، ۱۴۵، ۱۶۴ و ۱۸۰
تفسیر آیه ۱۱۵ و ۱۱۶ سوره الاعراف:
قَالُوا یَا مُوسَى إِمَّا أَنْ تُلْقِیَ وَإِمَّا أَنْ نَکُونَ نَحْنُ الْمُلْقِینَ ﴿۱۱۵﴾گفتند اى موسى آیا تو مى افکنى و یا اینکه ما مى افکنیم (۱۱۵)قَالَ أَلْقُوا فَلَمَّا أَلْقَوْا سَحَرُوا أَعْیُنَ النَّاسِ وَاسْتَرْهَبُوهُمْ وَجَاءُوا بِسِحْرٍ عَظِیمٍ ﴿۱۱۶﴾گفت شما بیفکنید و چون افکندند دیدگان مردم را افسون کردند و آنان را به ترس انداختند و سحرى بزرگ در میان آوردند (۱۱۶)
پیام ها:
۱- جادوگران سحرى آوردند که به ظاهر مانند معجزه ى حضرت موسى بود و با افکندن بر زمین، نمایان مى شد. «تلقى… ملقین»
۲- در راه شناخت، نباید تنها به حواسّ ظاهرى تکیه کرد، چون گاهى چشم هم افسون شده و تحت تأثیر قرار مى گیرد. «سحروا أعین النّاس»
۳- تصرّف جادوى ساحران در چشم مردم است، نه واقعیّت، مثل سراب که آب به نظر مى آید. «سحروا أعین النّاس» آرى، انبیا با بصیرت مردم کار دارند، و ساحران با بصر مردم.
۴- طاغوت ها و مدّعیان باطل، همواره تلاش مى کنند که با ایجاد رعب و وحشت، مردم را بترسانند. «استرهبوهم»
۵ – دشمن و کار او را کوچک، ساده و سطحى ننگریم. «جاءو بسحر عظیم»
۶- براى کوبیدن هر حقّى، از وسائل مشابه آن استفاده مى شود، مذهب علیه مذهب و روحانى نما علیه روحانى. اینجا هم جادو بر ضد معجزه بکار گرفته شد. «بسحر عظیم»
تفسیر آیه ۱۱۷ سوره الاعراف:
وَأَوْحَیْنَا إِلَى مُوسَى أَنْ أَلْقِ عَصَاکَ فَإِذَا هِیَ تَلْقَفُ مَا یَأْفِکُونَ ﴿۱۱۷﴾و به موسى وحى کردیم که عصایت را بینداز پس [انداخت و اژدها شد] و ناگهان آنچه را به دروغ ساخته بودند فرو بلعید (۱۱۷)
نکته ها:
کلمه ى «تَلقَف» از «لَقف»، به معناى بر گرفتن چیزى با قدرت و سرعت است و در این جا به معناى بلعیدن است و کلمه ى «یأفکون» از «اِفک»، به دروغى که در قالب صدق و راستى مطرح شود یا باطلى که ظاهرى حقّ نما داشته باشد، گفته مى شود.
اگر معجزه و عصاى حضرت موسى، بافته هاى جادویى ساحران را بى تأثیر مى کند و آنها را نابود مى کند، استمداد از معجزه ى جاوید پیامبر اسلام صلى الله علیه وآله یعنى قرآن و تلاوت آن نیز حتماً بافته ها و توطئه هاى پیروان باطل را نقش بر آب مى کند.
پیام ها:
۱- پیامبران الهى، در شرایط بحرانى مستقیماً از سوى غیب مدد مى شوند. «أوحینا الى موسى أن القِ عصاک» آرى، خداوند بندگان مخلص خود را در مجامع بین المللى و در حضور دشمنان حقّ، امداد کرده و بر آنان غالب مى سازد.
۲- باطل هایى که در چشم و دل مردم تأثیر گذارده و آنها را لرزان مى کنند، «سحروا أعین الناس و استرهبوهم» توسّط پیامبر با قدرت الهى بر ملا شده و درهم شکسته مى شود. «تلقف ما یأفکون»
تفسیر آیه ۱۱۸ و ۱۱۹ و ۱۲۰ سوره الاعراف:
فَوَقَعَ الْحَقُّ وَبَطَلَ مَا کَانُوا یَعْمَلُونَ ﴿۱۱۸﴾پس حقیقت آشکار گردید و کارهایى که میکردند باطل شد (۱۱۸)فَغُلِبُوا هُنَالِکَ وَانْقَلَبُوا صَاغِرِینَ ﴿۱۱۹﴾و در آنجا مغلوب و خوار گردیدند (۱۱۹)وَأُلْقِیَ السَّحَرَهُ سَاجِدِینَ ﴿۱۲۰﴾و ساحران به سجده درافتادند (۱۲۰)
نکته ها:
با پیروزى معجزه ى حضرت موسى، ضربه ى سختى برنظام فرعونى وارد شد، امّا مهم تر آنکه ساحران یکجا به موسى ایمان آوردند و حیثیّت فرعون از درون فرو ریخت.
مرجع ضمیر در جمله ى «ما کانوا یعملون» یا ساحران است و یا فرعونیان و یا جمع هر دو گروه. لذا آیه را سه گونه مى توان معنا نمود.
پیام ها:
۱- حقّ، پیروز و باطل، نابود است. «فوقع الحقّ» باطل هاى ساخت دست بشر، در برابر حقّ تاب نمى آورند.
۲- در شیوه ى تبلیغ، با بیان حقّ و آشکار نمودن حقیقت، مى توان باطل را از میدان بیرون کرد. «فوقع الحقّ و بطل ما کانوا یعملون»
۳- یک جلوه از طرف حقّ، هزاران جلوه فریبنده ى باطل را محو مى کند. «فوقع الحقّ و بطل ما کانوا یعملون» براى مبارزه با معجزه ى موسى، مدّت طولانى زحمت کشیدند و انواع جادوها را بکار بستند، ولى تمام آنها بى فایده بود.
۴- ساحران پس از شکست، همراه فرعونیان صحنه ى مبارزه را ذلیلانه ترک کردند. «انقلبوا صاغرین»
۵ – مدّعیان پیروزى، «نحن الغالبین» [۲۲۰] مغلوب هاى تاریخ گشتند. «فغلبوا… صاغرین»
۶- عظمت معجزه ى الهى آن گونه بود که ساحران گویا ناخودآگاه و بى اختیار به سجده افتادند. «اُلقى» به صورت مجهول آمده است.
۷- شناخت حقّ، زمینه ى خضوع و تسلیم است. «اُلقى السحره ساجدین» مى توان در سایه ى شناخت صحیح، در یک لحظه تغییر عقیده داد و خوشبخت شد.
۸ – سجده، بارزترین جلوه تسلیم است و سابقه ى بس طولانى دارد. «ساجدین»
۲۲۰) اعراف، ۱۱۳
