تفسیر قرآن کریم صفحه ۱۶۵ – آیات ۱۲۱ تا ۱۳۰ سوره الاعراف
موضوع: تفسیر قرآن کریم
عنوان: صفحه ۱۶۵
سوره: الاعراف
نوع تفسیر: تفسیر نور
متن تفسیر:
تفسیر آیه ۱۲۱ و ۱۲۲ سوره الاعراف:
قَالُوا آمَنَّا بِرَبِّ الْعَالَمِینَ ﴿۱۲۱﴾[و] گفتند به پروردگار جهانیان ایمان آوردیم (۱۲۱)رَبِّ مُوسَى وَهَارُونَ ﴿۱۲۲﴾پروردگار موسى و هارون (۱۲۲)
نکته ها:
جادوگرانى که براى رسوا ساختن حضرت موسى و کسب مال و مقام نزد فرعون به صحنه آمده بودند، با دیدن معجزه ى موسى علیه السلام، ایمان آورده و آن را اعلام و به اصول توحید، نبوّت و معاد اقرار کردند؛ توحید و نبوّت را با جملات «آمنّا بربّ العالمین، ربّ موسى وهارون» و ایمان به معاد را در آیه ۱۲۵ با جمله ى «الى ربّنا منقلبون» اعلام نمودند. در واقع فرعون با فراهم آوردن جادوگران، سبب شد که آنان یکجا به موسى ایمان آورند. آرى، عدو شود سبب خیر، اگر خدا خواهد.
ساحران، موسى و هارون علیهما السلام را با هم مطرح کردند و گفتند: «ربّ موسى و هارون»، زیرا هارون نیز در کنار موسى در ارشاد آنان نقش داشته است و یا اگر مى گفتند: «ربّ موسى»، احتمال سوء استفاده فرعونیان داده مى شد، که بگویند ربِ ّ موسى، فرعون است، چون او سالها در خانه ى فرعون و تحت تربیت او بوده تا بزرگ شده است، چنانکه خود فرعون به موسى علیه السلام گفت: آیا ما تو را در کودکى تربیت نکردیم؟ «ألم نربّک فینا ولیداً» [۲۲۱] لذا ساحران این توطئه را نقش بر آب کردند و گفتند: «ربّ موسى و هارون»
حضرت على علیه السلام فرمود: «کُن لما لا ترجو أرجى منک لما تَرجو»، به آن چیز که امید ندارى، امیدوارتر باش تا به چیزى که امیدى در آن هست. چنانکه موسى علیه السلام حرکت کرد تا براى خانواده اش آتش بیاورد، امّا با مقام رسالت برگشت، ملکه ى سبأ براى دیدن حضرت سلیمان علیه السلام از شهر خارج شد، امّا مؤمن برگشت، ساحران براى رسیدن به پست و مقام به دربار فرعون آمدند، امّا با ایمان و مؤمن بازگشتند. [۲۲۲]
۲۲۱) شعراء، ۱۸
۲۲۲) تفسیر اثنى عشرى، تحف العقول، ص ۲۰۸
پیام ها:
۱- ساحران، قبل از مبارزه، محتواى دعوت موسى را شنیده بودند و لذا پس از دیدن معجزه ى آن حضرت، به همان شنیده ها اقرار کردند. «قالوا آمنّا»
۲- انسان، انعطاف پذیر و آزاد است و مى تواند پس از فهمیدن حقّ، عقیده و فکر خود را تغییر دهد. «قالوا آمنّا»
۳- توبه ى انحراف فکرى و شرک، ایمان است. «آمنّا»
۴- ساحران، تفاوت معجزه و جادو را بهتر از دیگران فهمیدند و لذا خیلى سریع ایمان آوردند. «آمنّا»
۵ – گاهى ایمان نیاوردن مردم به دلیل ناشناخته بودن حقّ است، همین که حقّ روشن شد، گروهى ایمان مى آورند. «آمنّا»
۶- جلوى سوءاستفاده را باید گرفت. براى اینکه فرعون نگوید: من همان «ربّ العالمین» هستم، ساحران گفتند: «ربّ موسى و هارون»
۷- در خالقیّت خداوند بحثى نیست، نزاع بر سر ربوبیّت خدا و تدبیر جهان به دست اوست. «ربّ العالمین ربّ موسى و هارون»
تفسیر آیه ۱۲۳ سوره الاعراف:
قَالَ فِرْعَوْنُ آمَنْتُمْ بِهِ قَبْلَ أَنْ آذَنَ لَکُمْ إِنَّ هَذَا لَمَکْرٌ مَکَرْتُمُوهُ فِی الْمَدِینَهِ لِتُخْرِجُوا مِنْهَا أَهْلَهَا فَسَوْفَ تَعْلَمُونَ ﴿۱۲۳﴾فرعون گفت آیا پیش از آنکه به شما رخصت دهم به او ایمان آوردید قطعا این نیرنگى است که در شهر به راه انداخته اید تا مردمش را از آن بیرون کنید پس به زودى خواهید دانست (۱۲۳)
پیام ها:
۱- در استعمار فرهنگى حکومت ها، آزادى اندیشه و حقّ انتخاب عقیده از مردم سلب مى شود. «قال فرعون آمنتم به قبل أن آذن لکم»
۲- یکى از شیوه هاى طاغوت ها، تهمت زدن به مردان حقّ است. «انّ هذا لمکر مکرتموه» حتّى به کارگزاران خود اعتماد نداشته و هر حرکت معنوى را سیاسى مى بینند، چنانکه در جاى دیگر، فرعون، ساحران را شاگرد موسى مى شمرد. «انّه لکبیرکم الّذى علّمکم السّحر» [۲۲۳]
۳- طاغوت ها از حس وطن دوستى و عواطف مردم، در مسیر اهداف خود سوءاستفاده مى کنند. «لتخرجوا منها أهلها»
۴- تهدید به قتل و شکنجه، از ابزار سلطه ى طاغوت هاست. «فسوف تعلمون»
۲۲۳) طه، ۷۱
تفسیر آیه ۱۲۴ و ۱۲۵ سوره الاعراف:
لَأُقَطِّعَنَّ أَیْدِیَکُمْ وَأَرْجُلَکُمْ مِنْ خِلَافٍ ثُمَّ لَأُصَلِّبَنَّکُمْ أَجْمَعِینَ ﴿۱۲۴﴾دستها و پاهایتان را یکى از چپ و یکى از راست خواهم برید سپس همه شما را به دار خواهم آویخت (۱۲۴)قَالُوا إِنَّا إِلَى رَبِّنَا مُنْقَلِبُونَ ﴿۱۲۵﴾گفتند ما به سوى پروردگارمان بازخواهیم گشت (۱۲۵)
نکته ها:
شبیه این آیات را در سوره ى طه نیز مى خوانیم، البتّه در قرآن اشاره اى به عملى شدن این تهدیدها نیست، امّا به نقل روایات وتاریخ، فرعون، مؤمنان به موسى علیه السلام را قطعه قطعه کرد و به شاخه هاى درخت خرما آویخت. چنانکه طبرى مى گوید: «کانوا أوّل النّهار کفّاراً سحره و آخر النّهار شهداء بَررَه» اوّل روز، کافرانى ساحر و در آخر روز، شهیدانى نیکوکار بودند.
فرعون و فرعونیان با آن همه تدارک و سر و صدا، سرانجام تحقیر شدند، «انقلبوا صاغرین»، امّا ساحران در اثر ایمان، به رشد و سعادت رسیده و مرگ در راه عقیده ى حقّ را بر زندگى تحت سلطه ى فرعون ترجیح دادند. «الى ربّنا منقلبون»
پیام ها:
۱- خشونت و تهدید، از حربه هاى زورگویان وقدرتمندان است. «لاُقطّعنّ»
۲- طاغوت ها، براى جلوگیرى از نفوذ اندیشه هاى اصلاحى و انقلابى، پیشتازان انقلاب را تهدید، شکنجه و به قتل مى رسانند. «لاصلّبنّکم»
۳- انسان، محکوم نظام ها و محیطها نیست، و با ایمان و اراده مى تواند در برابر همه ى آنها مقاومت کند. «لاُقطّعنّ – قالوا»
۴- آنکه با بصیرت ایمان آورد، با امواج مختلف دست از ایمان بر نمى دارد و از تهدید نمى ترسد. «قالوا انّا الى ربّنا» آرى ایمان، انسان را دگرگون و ظرفیّت او را بالا مى برد. ساحرانى که دیروز در انتظار پاداش فرعون بودند، امروز به خاطر ایمان، آن چیزها برایشان ارزشى ندارد.
۵ – مرگ در راه حقّ، بهتر از زندگى در راه باطل است. «الى ربّنا منقلبون»
۶- به سابقه ى ایمان و عبادت نباید مغرور شد، گاهى چند ساحر و کافر با یک تحوّل، از همه سبقت مى گیرند. «الى ربّنا منقلبون»
۷- در شیوه ى تبلیغ، از جوانمردى هاى گذشتگان یاد کنیم. «قالوا…»
۸ – ایمان به معاد ویادآورى آن در مقابل خطرها وتهدیدها، انسان را بیمه مى کند. «الى ربّنا منقلبون» چنانکه به فرعون گفتند: هر کارى انجام دهى، سلطه ى تو تنها در محدوده ى این دنیاست. «فاقض ما أنت قاض انّما تقضى هذه الحیاه الدّنیا» [۲۲۴]
۹- از هدایت افراد منحرف حتّى رهبران آنها مأیوس نشویم، چه بسا توبه کرده و یک دفعه عوض شوند. «قالوا انّا الى ربّنا منقلبون»
۲۲۴) طه، ۷۲
تفسیر آیه ۱۲۶ سوره الاعراف:
وَمَا تَنْقِمُ مِنَّا إِلَّا أَنْ آمَنَّا بِآیَاتِ رَبِّنَا لَمَّا جَاءَتْنَا رَبَّنَا أَفْرِغْ عَلَیْنَا صَبْرًا وَتَوَفَّنَا مُسْلِمِینَ ﴿۱۲۶﴾و تو جز براى این ما را به کیفر نمى رسانى که ما به معجزات پروردگارمان وقتى براى ما آمد ایمان آوردیم پروردگارا بر ما شکیبایى فرو ریز و ما را مسلمان بمیران (۱۲۶)
نکته ها:
این آیه، پاسخى به جوسازى ها وتهمت هایى است که از سوى فرعون نسبت به مؤمنان و همراهان حضرت موسى انجام مى گرفت و در آیات گذشته به آنها اشاره شد، از قبیل اینکه شما توطئه گر هستید وقصد تصاحب وطن و کاشانه مردم و اخراج آنان را دارید. آنان گفتند: شما نیز مى دانید که جرم ما این تنها ایمان ماست، نه آنچه شما مى گویید.
امام صادق علیه السلام فرمود: کسى که خود را برتر از دیگران بداند مستکبر است. به حضرت گفتند: گاهى انسان به دلیل آنکه دیگران مشغول گناهند و او گناه نمى کند خود را برتر مى داند! حضرت فرمودند: شاید او توبه کرده و بخشیده شده است، ولى تو خبر ندارى و هنوز او را چنان مى بینى. مگر داستان ساحران را نشنیده اى که با انگیزه ى شکست موسى آمدند، ولى توبه کرده و هدایت شدند و پایان خوبى داشتند. [۲۲۵]
۲۲۵) تفسیر نورالثقلین
پیام ها:
۱- ایمان به خدا و زیر بار طاغوت نرفتن، بى دردسر نیست. «و ما تنقم»
۲- ایمانى ارزش دارد که براساس برهان و پس از دیدن نشانه هاى حقیقت باشد. «آمنّا بآیات ربّنا لمّا جائتنا»
۳- طاغوت ها با فکر و عقیده ى توحیدى مخالفند، نه با آدم ها. «الاّ أن آمنّا»
۴- نشانه ى مؤمنان راستین، آرامش، مقاومت، صراحت، شجاعت، تضرّع و دعا بخصوص در هنگام سختى هاست. «آمنّا… ربّنا افرغ علینا صبراً»
۵ – در دعا به ربوبیّت خداوند متوسّل شویم. «ربّنا»
۶- بهترین شیوه در برابر تهدید طاغوت ها، دعا و توکّل بر خدا و حفظ ایمان و پایدارى است. «ربّنا أفرغ علینا صبراً و توفّنا مسلمین»
۷- وقتى تهدیدها سنگین باشد، صبر و مقاومت بیشترى هم مى طلبد. ساحران گفتند: «أفرغ علینا صبراً» یعنى دل ما را پر از صبر کن ونگفتند: «أنزل علینا»
۸ – حسن عاقبت، نیاز به دعا، استمداد وتوفیق الهى دارد. «ربّنا… توفّنا مسلمین»
تفسیر آیه ۱۲۷ سوره الاعراف:
وَقَالَ الْمَلَأُ مِنْ قَوْمِ فِرْعَوْنَ أَتَذَرُ مُوسَى وَقَوْمَهُ لِیُفْسِدُوا فِی الْأَرْضِ وَیَذَرَکَ وَآلِهَتَکَ قَالَ سَنُقَتِّلُ أَبْنَاءَهُمْ وَنَسْتَحْیِی نِسَاءَهُمْ وَإِنَّا فَوْقَهُمْ قَاهِرُونَ ﴿۱۲۷﴾و سران قوم فرعون گفتند آیا موسى و قومش را رها مى کنى تا در این سرزمین فساد کنند و [موسى] تو و خدایانت را رها کند [فرعون] گفت بزودى پسرانشان را مى کشیم و زنانشان را زنده نگاه مى داریم و ما بر آنان مسلطیم (۱۲۷)
نکته ها:
فرعون پس از شکست در برابر موسى، از آن حضرت وبنى اسرائیل دست برداشت. در این مدّت تبلیغات پیروان موسى زیاد شد تا آنجا که اشراف قوم فرعون از سکوت او احساس خطر کرده و خواستار جلوگیرى و برخورد با آنان شدند.
فرعون خود را خالق نمى دانست، بلکه «ربّ» مى پنداشت: «انا ربّکم الاعلى» [۲۲۶] و مى گفت: براى شما معبودى جز خود سراغ ندارم، «ما عَلمتُ لکم من اله غیرى» [۲۲۷] ولى او و مردمش معبودهایى داشتند و آنها را به عنوان مظاهرى از خالق مى پرستیدند. «آلهتک»
۲۲۶) نازعات، ۲۴
۲۲۷) قصص، ۳۸
پیام ها:
۱- بخشى از مفاسد طاغوت ها، به خاطر فساد اطرافیان است. «وقال الملأ»
۲- رژیم هاى باطل طاغوتى، در مواجه با حقّ و مردان حقّ، دچار تصمیم هاى متضادّ و سردرگم مى شوند. لذا فرعون گاهى تصمیم به قتل موسى مى گیرد، «ذرونى اَقتُل موسى» [۲۲۸] و گاهى او را آزاد مى گذارد تا آنجا که مورد اعتراض اطرافیان قرار مى گیرد. «أتذر موسى و قومه»
۳- حرکت اصلاحى پیامبران از دید طاغوت ها، فساد، فتنه، اغتشاش و خلاف مصالح عمومى است. «لیفسدوا فى الارض»
۴- حذف پسران و حفظ زنان، یک سیاست فرعونى است تا جوانمردى و غیرت از مردان رخت بربندد و زنان، ابزار برنامه ها و سیاست هاى آنان شوند. مثل سیاست استعمارى امروز. «سنقتّل ابناءهم و نستحیى نساءهم»
۵ – مخالفان انبیا، براى دو قشر جوان دختر و پسر برنامه ها دارند. «سنقتّل ابناءهم و نستحیى نساءهم»
۶- سردادن شعارهاى تو خالى براى حفظ خود، سیاست فرعونى است. «انّا فوقهم قاهرون» (این جمله کنایه از تسلّط کامل است)
۲۲۸) غافر، ۲۶
تفسیر آیه ۱۲۸ سوره الاعراف:
قَالَ مُوسَى لِقَوْمِهِ اسْتَعِینُوا بِاللَّهِ وَاصْبِرُوا إِنَّ الْأَرْضَ لِلَّهِ یُورِثُهَا مَنْ یَشَاءُ مِنْ عِبَادِهِ وَالْعَاقِبَهُ لِلْمُتَّقِینَ ﴿۱۲۸﴾موسى به قوم خود گفت از خدا یارى جویید و پایدارى ورزید که زمین از آن خداست آن را به هر کس از بندگانش که بخواهد مى دهد و فرجام [نیک] براى پرهیزگاران است (۱۲۸)
نکته ها:
در این آیه دو فرمان همراه با دو بشارت مطرح است: فرمان به استعانت و صبر، بشارت به وراثت زمین و پایان نیک براى متّقین.
امام باقر علیه السلام از حضرت على علیه السلام نقل مى کند که فرمودند: من و اهل بیتم مصداق این آیه هستیم. و امام صادق علیه السلام در تفسیر این آیه فرمودند: «فما کان للّه فهو لرسوله و ما کان لرسول اللّه فهو للامام بعد رسول اللّه» [۲۲۹] بنابراین اگر آیه مى فرماید: زمین براى خداوند است، یعنى رسول خدا صلى الله علیه وآله و امامان علیهم السلام وارثان زمین از سوى خدا هستند.
۲۲۹) تفسیر نورالثقلین
پیام ها:
۱- رهبر، در مواقع حسّاس، امّت را دلدارى مى دهد. «قال موسى لقومه…» حضرت موسى نابودى فرعونیان و تسلّط مؤمنان بر آنان را به یارانش مژده داد.
۲- از عوامل پیروزى و بیمه شدن در برابر تهدیدها، استمداد، توکّل، مقاومت و تقواست. «استعینوا باللّه واصبروا» (هم از او کمک بگیریم و هم خود صبر کنیم.)
۳- نابودى حکومت هاى ستمگر و جانشینى مؤمنانِ صابر، با اراده و مشیّت خداوند حتمى است. «یورثها من یشاء»
۴- شرط رسیدن به حاکمیّت، صبر و مقاومت و استعانت از خداوند است. «استعینوا باللّه و اصبروا انّ الارض للّه یورثها من یشاء»
۵ – استعانت از خداوند و صبورى، نمودى از تقوا و پرهیزکارى است. «استعینوا باللّه و اصبروا… و العاقبه للمتّقین»
۶- اهل تقوا، هم در دنیا پایان نیک دارند، «یورثها من یشاء» و هم در آخرت، برندگان اصلى اند. «والعاقبه للمتّقین»
۷- امید به آینده ى روشن، وعده ى ادیان الهى از جمله اسلام است. «و العاقبه للمتّقین»
تفسیر آیه ۱۲۹ سوره الاعراف:
قَالُوا أُوذِینَا مِنْ قَبْلِ أَنْ تَأْتِیَنَا وَمِنْ بَعْدِ مَا جِئْتَنَا قَالَ عَسَى رَبُّکُمْ أَنْ یُهْلِکَ عَدُوَّکُمْ وَیَسْتَخْلِفَکُمْ فِی الْأَرْضِ فَیَنْظُرَ کَیْفَ تَعْمَلُونَ ﴿۱۲۹﴾[قوم موسى] گفتند پیش از آنکه تو نزد ما بیایى و [حتى] بعد از آنکه به سوى ما آمدى مورد آزار قرار گرفتیم گفت امید است که پروردگارتان دشمن شما را هلاک کند و شما را روى زمین جانشین [آنان] سازد آنگاه بنگرد تا چگونه عمل مى کنید (۱۲۹)
نکته ها:
بنى اسرائیل توقّع داشتند پس از قیام موسى علیه السلام کارها یک شبه درست شود و کشور مصر، با همه ى امکانات در اختیار آنان قرار گیرد و فرعونیان نابود شوند. از این رو مدّعى بودند که قیام حضرت موسى برایشان رفاه نیاورده است، امّا در پاسخ آنان مى فرماید: پیروزى، نیاز به شرایطى همچون صبر، تلاش وتوکّل دارد که با فراهم شدن آنها، یارى الهى فرامى رسد.
پیام ها:
۱- رفاه و امنیّت، اوّلین خواسته هاى مردم از حکومت هاست. «قالوا اُوذینا…»
۲- مردم ضعیف الایمان، در هر شرایطى از انبیاتوقّع رفاه دارند و در غیر این صورت از آنان نیز انتقاد مى کنند. «قالوا اُوذینا من قبل…»
۳- گاهى رهبران آسمانى، مورد انتقاد پیروان کم ظرفیّت و کم تحمّل خود نیز قرار مى گرفتند. «قالوا اُوذینا من قبل أن تأتینا و من بعد ما جئتنا»
۴- اغلب مردم، سعادت و خوشى را در راحتى و آسایش مى پندارند و نبود آن را ناکامى مى دانند، غافل از آنکه ادیان آسمانى براى تنظیم و جهت صحیح دادن به زندگى آمده اند، نه برطرف کردن تمام مشکلات دنیوى مردم. «من قبل أن تأتینا و من بعد ما…»
۵ – مشکلات طبیعى و اجتماعى را باید از راه طبیعى و با تدبیر حل کرد، نه با اعجاز. (با توجه به آیه قبل «اصبروا»، و جمله: «بعد ما جئتنا»
۶- رهبر باید انتقادها را بشنود و پیام امیدبخش بدهد. «عسى ربّکم»
۷- ایمان به نظارت خداوند، مایه ى دقّت و پرهیزکارى است. «یستخلفکم فى الارض فینظر»
۸ – حکومت بر مردم، وسیله ى آزمایش است، نه لذّت جویى. «فینظر کیف»
۹- مردم در قبال حکومت مسئولند و با آن آزمایش مى شوند. «کیف تعملون» و نفرمود: «کیف أعمل»
تفسیر آیه ۱۳۰ سوره الاعراف:
وَلَقَدْ أَخَذْنَا آلَ فِرْعَوْنَ بِالسِّنِینَ وَنَقْصٍ مِنَ الثَّمَرَاتِ لَعَلَّهُمْ یَذَّکَّرُونَ ﴿۱۳۰﴾و در حقیقت ما فرعونیان را به خشکسالى و کمبود محصولات دچار کردیم باشد که عبرت گیرند (۱۳۰)
نکته ها:
«سنین» جمع «سنه»، به معناى سال است، امّا وقتى با کلمه «أخذ» به کار مى رود، اغلب به معناى قحطى وخشکسالى است. لذا ذکر «نقص من الثمرات»، شاید براى بیان مصداق بارز قحطى باشد.
گاهى بلاها و سختى ها، در مسیر بیدارى و امتحان انسان و زمینه ى هلاکت اوست. «و لنبلونّکم بشى ء من الخوف و الجوع و نقص من الاموال و الانفس و الثمرات» [۲۳۰]
حضرت على علیه السلام مى فرماید: خداوند با کم شدن محصولات و بازداشتن برکات و بستن درِ خزانه هاى خیرات، گناهکاران را مى آزماید تا آنان متنبّه و متذکّر شده و توبه کنند و گناهان را ترک نمایند. [۲۳۱]
۲۳۰) بقره، ۱۵۵
۲۳۱) نهج البلاغه، خطبه ۱۴۳
پیام ها:
۱- در تربیت، گاهى باید از اهرم سختى و تنگنا نیز استفاده کرد. «و لقد أخذنا»
۲- اراده ى خداوند، بر عوامل طبیعى حاکم است. «أخذنا… بالسنین»
۳- قحطى و خشکسالى، یا کیفر الهى است و یا هشدار و زنگ بیدارباش. «بالسنین و نقص من الثمرات لعلّهم یذّکّرون» آرى، تحوّلات هستى هدفدار است.
۴- زمینه هاى هدایت و سعادت، در خاندان مستکبرترین افراد نیز وجود دارد. «آل فرعون… لعلّهم یذّکّرون»
۵ – ممکن است على رغم تلاش براى ارشاد مردم، هیچ وسیله وطرحى در بعضى کارساز نباشد، چون انسان در پذیرش آزاد است نه مجبور. «أخذنا… لعلّهم»
