تفسیر قرآن کریم صفحه ۱۶۸ – آیات ۱۴۴ تا ۱۴۹ سوره الاعراف
موضوع: تفسیر قرآن کریم
عنوان: صفحه ۱۶۸
سوره: الاعراف
نوع تفسیر: تفسیر نور
متن تفسیر:
تفسیر آیه ۱۴۴ سوره الاعراف:
قَالَ یَا مُوسَى إِنِّی اصْطَفَیْتُکَ عَلَى النَّاسِ بِرِسَالَاتِی وَبِکَلَامِی فَخُذْ مَا آتَیْتُکَ وَکُنْ مِنَ الشَّاکِرِینَ ﴿۱۴۴﴾فرمود اى موسى تو را با رسالتها و با سخن گفتنم [با تو] بر مردم [روزگار] برگزیدم پس آنچه را به تو دادم بگیر و از سپاسگزاران باش (۱۴۴)
نکته ها:
امام صادق علیه السلام مى فرماید: خداوند به موسى علیه السلام فرمود: آیا مى دانى چرا تورا برگزیدم؟ زیرا خضوع و خشوع تو به درگاه من بى نظیر بود؛ هرگاه به نماز مى ایستادى، گونه هاى خود را بر خاک مى نهادى. [۲۶۲]
در حدیث دیگرى آمده است که خداوند فرمود: چون در میان بندگانم خود را نسبت به من ذلیل تر مى دانستى. [۲۶۳]
۲۶۲) تفسیر صافى
۲۶۳) تفسیر نورالثقلین
پیام ها:
۱- حضرت موسى، بنده ى مخلص خدا بود. «اصطفیتک» («اصطفاء» به معناى انتخاب گوهر خالص است)
۲- نبوّت و رسالت مقامى انتصابى است، نه انتخابى. «انّى اصطفیتک»
۳- بیانِ درخواست نابجاى مردم، مانع برگزیدگى ونبوّت موسى نیست. «اصطفیتک»
۴- چهل شب عبادت در میعادگاه، مقدّمه اى براى گرفتن تورات و بکار بستن آن شد. «جاء موسى لمیقاتنا – فخذ ما آتیتک»
۵ – پس از براندازى طاغوت و تشکیل حکومت دینى، باید قانون و احکام الهى اجرا شود. «فخذ ما آتیتک»
۶- شکر، فرمان اکید خدا و امرى واجب است، نه مستحب و یک سفارش اخلاقى. پس شکرگزارى از نعمت هاى الهى لازم است. «و کن من الشاکرین»
۷- مسئولیّت هاى دینى و ارشادى، نعمت الهى است که باید سپاسگزارى شود. «و کن من الشاکرین» (شکرگزارى، علاوه بر زبان باید با بکار بستن دستورات الهى باشد)
تفسیر آیه ۱۴۵ سوره الاعراف:
وَکَتَبْنَا لَهُ فِی الْأَلْوَاحِ مِنْ کُلِّ شَیْءٍ مَوْعِظَهً وَتَفْصِیلًا لِکُلِّ شَیْءٍ فَخُذْهَا بِقُوَّهٍ وَأْمُرْ قَوْمَکَ یَأْخُذُوا بِأَحْسَنِهَا سَأُرِیکُمْ دَارَ الْفَاسِقِینَ ﴿۱۴۵﴾و در الواح [تورات] براى او در هر موردى پندى و براى هر چیزى تفصیلى نگاشتیم پس [فرمودیم] آن را به جد و جهد بگیر و قوم خود را وادار کن که بهترین آن را فرا گیرند به زودى سراى نافرمانان را به شما مى نمایانم (۱۴۵)
نکته ها:
مراد از «الواح»، همان سنگ نبشته هاى تورات است که در آیه ى قبل به آن اشاره شد.
در اینکه مراد از احسن در «و امُر قومک یأخذوا باحسنها» چیست، اقوال مختلفى بیان شده است، از جمله: مراد با بهترین قدرت گرفتن، یا بهترین گرفتن از حیث علم و عمل، یا در دَوَرانِ امر بین اهمّ و مهمّ، بهترین عمل را انجام دادن است و یا مراد این است که دستورات تورات، احسن تمام قوانین و دستوراتِ آن زمان است. امّا احسن مطلق، قرآن است، چنانکه خداوند مى فرماید: «و اتّبعوا احسن ما انزل الیکم من ربّکم من قبل أن یأتیکم العذاب بغته و انتم لاتشعرون» [۲۶۴]
ممکن است مراد از آیه این باشد که اگر با قدرت به تورات عمل کنید، بر دشمنان غالب خواهید شد و خانه هاى آنها را به دست مى آورید.
امام باقر علیه السلام فرمود: عبارت «من کلّ شى ء»، بیانگر آن است که خداوند تمام امور را براى موسى علیه السلام بیان نکرده است. [۲۶۵] گرچه در همان بخشى که مطرح شده، تمام نیازهاى مردم آن عصر به تفصیل بیان شده است. «تفصیلاً لکلّ شى ء»
مراد از «دارالفاسقین» یا کاخ ودربار فرعونیان است یا خانه هاى ساکنان بیت المقدّس قبل از ورود قوم موسى، وممکن است مراد جایگاه متخلّفین از دستورات موسى در قیامت باشد. [۲۶۶]
۲۶۴) زمر، ۵۵
۲۶۵) تفسیر نورالثقلین
۲۶۶) تفسیر راهنما
پیام ها:
۱- تورات، به صورت نوشته نازل شده است. «کتبنا»
۲- بکار بستن قانون و رهبرى امّت، نیاز به قوّت، اراده و جدّیت دارد. «فخذها بقوّه و امُر قومک»
۳- در میان چند راه و برنامه، باید بهترین روش را انتخاب و با بهترین توان انجام داد. «بأحسنها»
۴- مخالفت با قانون آسمانى، فسق است و مجازات دارد. «ساوریکم دار الفاسقین»
۵ – رهبر باید در عمل پیشگام باشد. (خداوند، ابتدا به خود موسى علیه السلام دستور مى دهد، سپس به مردم) «خذ… یأخذوا»
تفسیر آیه ۱۴۶ سوره الاعراف:
سَأَصْرِفُ عَنْ آیَاتِیَ الَّذِینَ یَتَکَبَّرُونَ فِی الْأَرْضِ بِغَیْرِ الْحَقِّ وَإِنْ یَرَوْا کُلَّ آیَهٍ لَا یُؤْمِنُوا بِهَا وَإِنْ یَرَوْا سَبِیلَ الرُّشْدِ لَا یَتَّخِذُوهُ سَبِیلًا وَإِنْ یَرَوْا سَبِیلَ الْغَیِّ یَتَّخِذُوهُ سَبِیلًا ذَلِکَ بِأَنَّهُمْ کَذَّبُوا بِآیَاتِنَا وَکَانُوا عَنْهَا غَافِلِینَ ﴿۱۴۶﴾به زودى کسانى را که در زمین بناحق تکبر مى ورزند از آیاتم رویگردان سازم [به طورى که] اگر هر نشانه اى را [از قدرت من] بنگرند بدان ایمان نیاورند و اگر راه صواب را ببینند آن را برنگزینند و اگر راه گمراهى را ببینند آن را راه خود قرار دهند این بدان سبب است که آنان آیات ما را دروغ انگاشته و غفلت ورزیدند (۱۴۶)
نکته ها:
پیامبر اکرم صلى الله علیه وآله فرمودند: هنگامى که دنیا در نظر مسلمانان جلوه کند، هیبت اسلام از آنان جدا مى شود و زمانى که امر به معروف و نهى از منکر را ترک نمایند، از برکت وحى محروم مى شوند. «و اذا ترکوا الامر بالمعروف و النهى عن المنکر حرّمت برکه الوحى» [۲۶۷]
۲۶۷) تفسیر صافى
پیام ها:
۱- متکبّران، بدانند که از هدایت و ایمان به آیات الهى محروم مى شوند. «سأصرف عن آیاتى الّذین یتکبّرون»
۲- خداوند، بى جهت لطف خود را از کسى برنمى گرداند، بلکه این نتیجه ى عملکرد خود انسان است. «سأصرف… یتکبّرون»
۳- تکبّر انسان، برخاسته از تصوّرات موهوم اوست. «یتکبّرون… بغیر الحقّ»
۴- تکبّر، هرگز براى موجود ضعیف و محتاجى همچون انسان، زیبنده نیست. «یتکبّرون… بغیر الحقّ»
۵ – با استمرار تکبّر، آیات متعدّد نیز انسان را هدایت نمى کند. «یتکبّرون… کلّ آیه»
۶- انسان در انتخاب یکى از دو راه هدایت وگمراهى آزاد است. «لا یتّخذوه سبیلاً… یتّخذوه سبیلاً»
۷- استمرار غفلت وتکذیب آیات الهى، موجب تکبّر و انحراف در دیدگاه و انتخاب است. «ذلک بانّهم کذّبوا بآیاتنا و کانوا عنها غافلین»
تفسیر آیه ۱۴۷ سوره الاعراف:
وَالَّذِینَ کَذَّبُوا بِآیَاتِنَا وَلِقَاءِ الْآخِرَهِ حَبِطَتْ أَعْمَالُهُمْ هَلْ یُجْزَوْنَ إِلَّا مَا کَانُوا یَعْمَلُونَ ﴿۱۴۷﴾و کسانى که آیات ما و دیدار آخرت را دروغ پنداشتند اعمالشان تباه شده است آیا جز در برابر آنچه میکردند کیفر مى بینند (۱۴۷)
نکته ها:
«حَبط»، به معناى نابودى عمل است. «حبطت الناقه»، یعنى شترى که سَمّ خورده و شکمش باد کرده و سوراخ شده است. برخى از کارهاى انسان هم مانند سمّ، عملکرد یک عمر انسان را بر باد مى دهد و تباه مى سازد. [۲۶۸]
حبط عمل، بر خلاف عدل الهى نیست، بلکه امرى قهرى و تکوینى و نتیجه ى عملکرد خود انسان است. «هل یجزون الاّ ما کانوا یعملون»
۲۶۸) تفسیر فى ظلال القرآن
پیام ها:
۱- کفر و تکذیب، سبب حبط اعمال گذشته است. «کذّبوا… حبطت»
۲- پاداشها و کیفرهاى قیامت، تجسّم اعمال ماست. «هل یجزون الاّ ما کانوا یعملون»
۳- آنچه بدتر از گناه است، اصرار بر آن است. «کانوا یعملون»
تفسیر آیه ۱۴۸ سوره الاعراف:
وَاتَّخَذَ قَوْمُ مُوسَى مِنْ بَعْدِهِ مِنْ حُلِیِّهِمْ عِجْلًا جَسَدًا لَهُ خُوَارٌ أَلَمْ یَرَوْا أَنَّهُ لَا یُکَلِّمُهُمْ وَلَا یَهْدِیهِمْ سَبِیلًا اتَّخَذُوهُ وَکَانُوا ظَالِمِینَ ﴿۱۴۸﴾و قوم موسى پس از [عزیمت] او از زیورهاى خود مجسمه گوساله اى براى خود ساختند که صداى گاو داشت آیا ندیدند که آن [گوساله] با ایشان سخن نمى گوید و راهى بدانها نمى نماید آن را [به پرستش] گرفتند و ستمکار بودند (۱۴۸)
نکته ها:
«عِجل»، به گوساله ى نر گفته مى شود و کلمه ى «حُلّى»، به معناى زیورآلات است و «خُوار» صداى مخصوص گاو است.
امام باقر علیه السلام فرمود: حضرت موسى علیه السلام به خدا گفت: سامرى، گوساله اى از طلا براى مردم ساخته است، امّا صداى آن از چیست؟ وحى آمد که این وسیله ى آزمایش مردم است، «یاموسى انّ تلک فتنه فلاتفحص عنها»، [۲۶۹] قرآن نیز مى فرماید: «اِن هى الاّ فتنتک تضلّ بها من تشاء و تهدى من تشاء» [۲۷۰]
قرآن، به مسأله ى گوساله پرستى بنى اسرائیل، در چهار سوره اشاره نموده است. البتّه گوساله پرستى بنى اسرائیل زمینه هاى فرهنگى، اجتماعى داشت، زیرا؛ اوّلاً آنان سالیان دراز در مصر، بت هایى به شکل گاو دیده بودند، ثانیاً همان گونه که در آیه ۱۳۸ خواندیم، پس از عبور از رود نیل چشمشان به قومى بت پرست افتاد و تحت تأثیر قرار گرفته و در عمق روحشان باقى ماند. ثالثاً تمدید مدّت سى شب به چهل شب، شایعه ى مرگ موسى را به دست مخالفان پدید آورد و زمینه را براى انحراف آماده کرد و در نهایت، جهل مردم و هنر سامرى باعث شد تا قوم موسى از خداپرستى به گوساله پرستى گرویدند. [۲۷۱]
بنابراین عوامل انحراف چند چیز است:
۱- نبود رهبرى یا غیبت او.
۲- جهل و ناآگاهى مردم.
۳- عالمان و هنرمندان منحرف و سوء استفاده از علم و هنر.
۴- زیبایى و زرق و برق ظاهرى.
۵ – سر و صدا و تبلیغات کاذب.
در آیه ۸۷ سوره ى طه، ساختن گوساله به سامرى نسبت داده شده است، امّا شگفت آنکه در تورات، به هارون نسبت داده شده است؟! [۲۷۲] البتّه در این آیه به قوم موسى نسبت داده شده است، زیرا بسیارى از کار او راضى بودند و او را یارى نمودند. [۲۷۳]
حضرت موسى براى هدایت مردم و رهایى از انحراف و دام سامرى، از دلائل ملموس استفاده کرد. مثلاً براى نفى الوهیّت گوساله با بیان اینکه مصنوع است نه صانع، محتاج مکان است و داراى وزن و حجم و شکل است و هیچ گونه هدایت و راهنمایى براى کسى ندارد، آنان را ارشاد نمود. [۲۷۴]
۲۶۹) تفسیر فرقان
۲۷۰) اعراف، ۱۵۵
۲۷۱) تفسیر نمونه
۲۷۲) تورات، سِفر خروج، باب ۳۲
۲۷۳) تفسیر نمونه
۲۷۴) تفسیر المیزان
پیام ها:
۱- گاهى انسان به چیزى که واقعیّتى ندارد، ارزش مى دهد و تا حدّ پرستش او پیش مى رود. «و اتّخَذَ»
۲- دعوت به گوساله پرستى، پس از نافرمانى از رهبر و در غیاب رهبرى حقّ صورت مى گیرد. «من بعده» (زمانى که حضرت موسى به میعادگاه رفته بود)
۳- دشمن براى انحراف مردم، از هنر و تمایلات نفسانى استفاده مى کند. (مجسّمه ى طلا) «حُلِیّهم عجلاً»
۴- ارتدادِ اقوام، سابقه ى طولانى دارد. «واتّخذ… عجلاً…»
۵ – گوساله ى سامرى، مجسمّه اى بیش نبود. «جسداً»
۶- در انحراف انسان، زرق و برق و سروصدا نقش عمده اى دارد. «حلیّهم… خوار» بنابراین در پى هر صدا و هر زرق و برق و زیبایى نباید رفت.
۷- معبود انسان باید هادى انسان باشد. «لا یهدیهم»
۸ – شرک، ظلم است و کسى که بدون دلیل و تنها بر اساس لجاجت، حقّ را رها کند و اسیر ساخته هاى دست خود شود، ظالم است. «کانوا ظالمین»
تفسیر آیه ۱۴۹ سوره الاعراف:
وَلَمَّا سُقِطَ فِی أَیْدِیهِمْ وَرَأَوْا أَنَّهُمْ قَدْ ضَلُّوا قَالُوا لَئِنْ لَمْ یَرْحَمْنَا رَبُّنَا وَیَغْفِرْ لَنَا لَنَکُونَنَّ مِنَ الْخَاسِرِینَ ﴿۱۴۹﴾و چون انگشت ندامت گزیدند و دانستند که واقعا گمراه شده اند گفتند اگر پروردگار ما به ما رحم نکند و ما را نبخشاید قطعا از زیانکاران خواهیم بود (۱۴۹)
نکته ها:
چون معمولا انسان به هنگام ندامت و پشیمانى، چانه ى خود را بر دستانش قرار مى دهد و فکر مى کند، چنانکه گویا در دست خود فرو افتاده است، لذا قرآن مى فرماید: «سُقط فى ایدیهم» [۲۷۵] وشاید کنایه از این باشد که گوساله در جلو آنان ساقط شد واز بین رفت، چنانکه مى خوانیم: «و انظُر اِلهک الّذى ظَلتَ علیه عاکفاً لَنُحرِّقَنّه ثمّ لَننسِفَنّه فى الیَمّ نَسفاً» [۲۷۶]
۲۷۵) تفسیر راهنما
۲۷۶) طه، ۹۷
پیام ها:
۱- برخى انسان ها تا نتیجه ى عملکرد خود را نبینند، متوجّه خطاى خود نمى شوند. «لمّا سُقِط…»
۲- حتّى با سابقه گوساله پرستى، از رحمت خدا مأیوس نباشیم. «لئن لم یرحمنا ربّنا»
۳- انسان، بدون رحمت و مغفرت الهى در زیان است. «الخاسرین»
