تفسیر قرآن کریم صفحه ۱۶۹ – آیات ۱۵۰ تا ۱۵۵ سوره الاعراف
موضوع: تفسیر قرآن کریم
عنوان: صفحه ۱۶۹
سوره: الاعراف
نوع تفسیر: تفسیر نور
متن تفسیر:
تفسیر آیه ۱۵۰ سوره الاعراف:
وَلَمَّا رَجَعَ مُوسَى إِلَى قَوْمِهِ غَضْبَانَ أَسِفًا قَالَ بِئْسَمَا خَلَفْتُمُونِی مِنْ بَعْدِی أَعَجِلْتُمْ أَمْرَ رَبِّکُمْ وَأَلْقَى الْأَلْوَاحَ وَأَخَذَ بِرَأْسِ أَخِیهِ یَجُرُّهُ إِلَیْهِ قَالَ ابْنَ أُمَّ إِنَّ الْقَوْمَ اسْتَضْعَفُونِی وَکَادُوا یَقْتُلُونَنِی فَلَا تُشْمِتْ بِیَ الْأَعْدَاءَ وَلَا تَجْعَلْنِی مَعَ الْقَوْمِ الظَّالِمِینَ ﴿۱۵۰﴾و چون موسى خشمناک و اندوهگین به سوى قوم خود بازگشت گفت پس از من چه بد جانشینى براى من بودید آیا بر فرمان پروردگارتان پیشى گرفتید و الواح را افکند و [موى] سر برادرش را گرفت و او را به طرف خود کشید [هارون ] گفت اى فرزند مادرم این قوم مرا ناتوان یافتند و چیزى نمانده بود که مرا بکشند پس مرا دشمنشاد مکن و مرا در شمار گروه ستمکاران قرار مده (۱۵۰)
نکته ها:
پس از مخالفت هایى که با حضرت على علیه السلام صورت گرفت، روزى آن حضرت خطاب به مردم فرمود: سیره و الگوى من انبیا هستند… امّا الگوى من از برادرم هارون این است که هارون به برادرش فرمود: «یابن امّ انّ القوم استضعفونى و کادوا یقتلوننى»، حال اگر بگویید او را به استضعاف نکشیدند و خوار نکردند و براى قتل او هیچ اقدامى نکردند، منکر قرآن شده اید و اگر همان باشد و شما آن را پذیرفتید، پس هارون معذور بوده و سکوتش لازم بوده است. [۲۷۷] چنانکه پیامبر صلى الله علیه وآله نیز به آن حضرت فرمودند: «یا على… فانّک منّى بمنزله هارون من موسى و لک بهارون اسوه اذ استضعفه قومه و کادوا یقتلونه» پس تو نیز در برابر دشمنى قریش صبر پیشه کن. [۲۷۸]
پیامبر صلى الله علیه وآله فرمودند: حضرت موسى براى نشان دادن نهایت ناراحتى خود، هنگامى که به میان مردم رسید، آن رفتار توبیخ آمیز را با هارون نمود وگرنه خداوند به موسى در کوه طور گوساله پرستى قومش را خبر داده بود. [۲۷۹]
امام صادق علیه السلام فرمود: هارون با آن همه اذیّت و آزارى که از قومش دید، باز در میان آنان ماند، زیرا اگر آنان را ترک مى کرد و به سوى موسى مى رفت، قطعاً عذاب الهى بر آنان نازل مى شد. «اذا فارقهم ینزّل بهم العذاب». [۲۸۰]
۲۷۷) تفسیر نورالثقلین
۲۷۸) تفسیر فرقان
۲۷۹) تفسیر فرقان
۲۸۰) تفاسیر نورالثقلین، فرقان و اثنى عشرى
پیام ها:
۱- در برابر انحراف هاى فکرى، باید غیرت دینى نشان داد. «غضبان أسفاً» (مانند برخورد امام خمینى (ره) با توطئه ى آیات شیطانى سلمان رشدى مرتد)
۲- حتّى غضب اولیاى خدا، از روى تأسّف بر حال مردم است. «غضبان أسفاً»
۳- از آفات هر انقلاب و حرکت اصلاحى، ارتداد و ارتجاع مى باشد. «بئسما خلفتمونى» (پس رهبر باید آن را پیش بینى کرده و پیشگیرى کند.)
۴- در جامعه ى فاسد و منحرف، گاهى تلاش انبیا هم بى نتیجه مى ماند. «بئسما خلفتمونى»
۵ – نباید بر امر و فرمان الهى پیشى گرفت. «أعجلتم أمر ربّکم»
۶- تأخیر موسى و تمدید مدّت حضور در کوه طور، فرمان الهى بود، نه خواستِ موسى و البتّه جنبه ى تربیتى داشت. «أمر ربّکم»
۷- هرگاه اصول در خطر افتد، فروع را باید رها کرد. «القى الالواح» هنگامى که موسى دید مردم مشرک شده ودست از اصل خداپرستى برداشته اند، الواح تورات را که یک سرى دستورات و قوانین الهى بود، به کنارى گذارد و پیگیر اصل مهم تر شد.
۸ – براى ایجاد شوک در جامعه منحرف، باید حرکت توبیخى چشمگیر و به یاد ماندنى کرد. «القى الالواح و أخذ برأس أخیه یجرّه» چنانکه در نهج البلاغه مى خوانیم: حضرت على علیه السلام براى ایجاد تحرّک در شنوندگان بى تفاوت، گاهى سیلى به صورت مبارک خود مى زد. «ثمّ ضرب على لحیته الکریمه» [۲۸۱]
۹- موى بلند، براى مرد مانعى ندارد. «اخذ برأس اخیه یجرّه»
۱۰- به خاطر مقام و موقعیّت و خویشاوندى، از لغزش دیگران چشم پوشى نکنیم. «اخذ برأس اخیه» گاهى توبیخ به موقع نزدیکان و در میان جمع، براى نشان دادن اهمیّت مطلب و هشدار و زهر چشم گرفتن از بیگانگان است. «اخذ برأس اخیه» چنانکه خداوند پیامبرش را چنین مورد خطاب قرار داده است. «لئن اشرکت لیحبطنّ عملک و لتکوننّ من الخاسرین» [۲۸۲] در حالى که هدف، هشدار به دیگران است.
۱۱- در برابر فرد عصبانى باید برخوردى عاطفى داشت. «یاابن اُمّ» با اینکه موسى و هارون علیهما السلام از یک پدر ومادر بودند، امّا هارون، موسى را فرزند مادر خطاب کرد.
۱۲- مستضعفان دیروز که به دست موسى از فرعون نجات یافتند، امروز عاملِ استضعاف رهبران خود شده اند. «استضعفونى»
۱۳- سقوط اخلاقى انسان تا آنجاست که به خاطر هوا و هوس و گوساله پرستى، ولى نعمت خود را تهدید به قتل مى کند. «و کادوا یقتلوننى»
۱۴- همه ى اصحاب انبیا عادل نبوده اند، گاهى بعضى از آنها مرتد هم شده اند. «و کادوا یقتلوننى » چنانکه بعضى گوساله پرست شدند.
۱۵- هنگام توبیخ دوستان، باید مواظب بود که دشمن از آن سوء استفاده نکند. «فلاتشمت بى الاعداء»
۱۶- سکوت و بى تفاوتى نسبت به ظلم و انحراف، انسان را هم سنگ ظالم قرار مى دهد. «لاتجعلنى مع القوم الظالمین» هارون سکوت را ظلم مى دانست، لذا فرمود: من سکوت نکردم، بلکه آنان مرا بایکوت و تهدید به قتل نمودند.
۲۸۱) نهج البلاغه، خطبه ۱۸۲
۲۸۲) زمر، ۶۱
تفسیر آیه ۱۵۱ سوره الاعراف:
قَالَ رَبِّ اغْفِرْ لِی وَلِأَخِی وَأَدْخِلْنَا فِی رَحْمَتِکَ وَأَنْتَ أَرْحَمُ الرَّاحِمِینَ ﴿۱۵۱﴾[موسى] گفت پروردگارا من و برادرم را بیامرز و ما را در [پناه] رحمت خود درآور و تو مهربانترین مهربانانى (۱۵۱)
نکته ها:
آمرزش خواهى حضرت موسى علیه السلام یا براى درس دادن به دیگران است، یا به خاطر آنکه در میان مردم به هارون پرخاش کرده است. «ربّ اغفر لى و لاخى» البتّه حضرت موسى با بیان این جمله، برخورد عاطفى هارون را که گفت: «یابن امّ» پاسخ بهترى داد.
پیام ها:
۱- به برادران وهمکاران خود نیز دعا کنیم. «ربّ اغفر لى و لاخى»
۲- در طوفان انحراف هاى جامعه، رهبران به دعا و لطف الهى بیش از دیگران نیازمندند. «وأدخلنا فى رحمتک»
۳- بخشودگى، مقدّمه ى ورود در رحمت الهى است. «اغفر… أدخلنا»
۴- در دعا، از الطاف و صفات خدا یاد کنیم. «أرحم الرّاحمین»
تفسیر آیه ۱۵۲ سوره الاعراف:
إِنَّ الَّذِینَ اتَّخَذُوا الْعِجْلَ سَیَنَالُهُمْ غَضَبٌ مِنْ رَبِّهِمْ وَذِلَّهٌ فِی الْحَیَاهِ الدُّنْیَا وَکَذَلِکَ نَجْزِی الْمُفْتَرِینَ ﴿۱۵۲﴾آرى کسانى که گوساله را [به پرستش] گرفتند به زودى خشمى از پروردگارشان و ذلتى در زندگى دنیا به ایشان خواهد رسید و ما این گونه دروغپردازان را کیفر مى دهیم (۱۵۲)
نکته ها:
از آیه ۱۴۹ بر مى آمد که بنى اسرائیل از کرده ى خود پشیمان شدند. این آیه نشان مى دهد که توبه ى آنان پذیرفته نشد، مگر به نحوى که در آیه ۵۴ سوره بقره بیان شده که براى توبه باید یکدیگر را بکشند. «انّکم ظلمتم أنفسکم باتّخاذکم العجل فتوبوا الى بارئکم فاقتلوا أنفسکم» آرى، توبه ى ارتداد و گوساله پرستى پس از حقّ پرستى، گفتن «أستغفر اللّه» نیست، بلکه باید همدیگر را با دست خود اعدام کنند تا این حرکت در روش مبارزه با شرک فرهنگ شده و در نسل ها بماند.
امام باقر علیه السلام ذیل این آیه فرمودند: هر کس در دین الهى بدعت گذارد، در همین دنیا ذلیل و خوار مى شود. [۲۸۳]
۲۸۳) تفسیر نورالثقلین
پیام ها:
۱- انسان در انتخاب دین آزاد است، گرچه گاهى به چیزى گرایش پیدا مى کند که باعث سقوط او مى شود. «انّ الّذین اتّخذوا العجل سینالهم غضب من ربّهم»
۲- افراد مرتد، مغضوب خدا هستند. «انّ الّذین اتّخذوا العجل سینالهم غضب من ربّهم»
۳- غضب اولیاى خدا، غضب خداست. «غضبان أسفاً – غضب من ربّهم»
۴- آنان که به جاى ایمان، سراغ بت هاى پر زرق و برق و پر سرو صدا بروند، در همین دنیا هم خوار خواهند شد. «ذلّه فى الحیاه الدنیا»
۵ – غضب الهى، مخصوص بنى اسرائیل نیست، بلکه سنّت الهى است و نسبت به اقوامِ مرتدّ دیگر هم بوده و خواهد بود. «کذلک نجزى المفترین»
تفسیر آیه ۱۵۳ سوره الاعراف:
وَالَّذِینَ عَمِلُوا السَّیِّئَاتِ ثُمَّ تَابُوا مِنْ بَعْدِهَا وَآمَنُوا إِنَّ رَبَّکَ مِنْ بَعْدِهَا لَغَفُورٌ رَحِیمٌ ﴿۱۵۳﴾و[لى] کسانى که مرتکب گناهان شدند آنگاه توبه کردند و ایمان آوردند قطعا پروردگار تو پس از آن آمرزنده مهربان خواهد بود (۱۵۳)
نکته ها:
با اینکه تا ایمان نباشد توبه پذیرفته نمى شود، امّا در این آیه ابتدا توبه آمده و پس از آن ایمان، شاید به این دلیل که گناه، ایمان انسان را متزلزل کرده و فروغ ایمان را بى اثر مى کند و با توبه بار دیگر ایمان تجدید مى شود. [۲۸۴]
۲۸۴) تفسیر نمونه
پیام ها:
۱- راه توبه همیشه باز است، گرچه پس از مدّت ها باشد. «ثمّ تابوا» («ثمّ» براى گذشت زمان طولانى است)
۲- از رحمت خدا مأیوس نشویم، گرچه قصد کشتن انبیا را کرده باشیم. «کادوا یقتلوننى – ثمّ تابوا من بعدها»
۳- توبه ى هر خلافى، جبران همان است، توبه ى گوساله پرستى، بازگشت به ایمان واقعى به خداست. «آمنوا»
۴- براى دعوت به توبه باید زمینه اى را فراهم آورد. «انّ ربّک من بعدها لغفور رحیم»
۵ – خداوند نسبت به توبه کنندگان واقعى علاوه بر بخشش، رحمت خود را هم شامل آنان مى سازد. «لَغفور رحیم» آرى، اسما و صفات الهى، جلوه هاى حکیمانه دارند.
تفسیر آیه ۱۵۴ سوره الاعراف:
وَلَمَّا سَکَتَ عَنْ مُوسَى الْغَضَبُ أَخَذَ الْأَلْوَاحَ وَفِی نُسْخَتِهَا هُدًى وَرَحْمَهٌ لِلَّذِینَ هُمْ لِرَبِّهِمْ یَرْهَبُونَ ﴿۱۵۴﴾و چون خشم موسى فرو نشست الواح را برگرفت و در رونویس آن براى کسانى که از پروردگارشان بیمناک بودند هدایت و رحمتى بود (۱۵۴)
پیام ها:
۱- قانون آسمانى، رحمت الهى است و هدایت همراه رحمت، شامل انسان هاى خداترس مى شود. «هدىً و رحمه للّذین… یرهبون»
۲- نه تنها قرآن، مایه ى هدایت متّقین است، «هدىً للمتّقین» که تورات تحریف نشده هم وسیله ى هدایتِ پرواپیشه گان است. «هدىً… یرهبون»
۳- خوف از خداوند، درهاى رحمت را به روى انسان مى گشاید.«رحمه للّذین… یرهبون»
۴- هیچ مقامى جز خداوند شایسته نیست که آدمى در برابرش خائف و خاضع باشد. «لربّهم یرهبون»
تفسیر آیه ۱۵۵ سوره الاعراف:
وَاخْتَارَ مُوسَى قَوْمَهُ سَبْعِینَ رَجُلًا لِمِیقَاتِنَا فَلَمَّا أَخَذَتْهُمُ الرَّجْفَهُ قَالَ رَبِّ لَوْ شِئْتَ أَهْلَکْتَهُمْ مِنْ قَبْلُ وَإِیَّایَ أَتُهْلِکُنَا بِمَا فَعَلَ السُّفَهَاءُ مِنَّا إِنْ هِیَ إِلَّا فِتْنَتُکَ تُضِلُّ بِهَا مَنْ تَشَاءُ وَتَهْدِی مَنْ تَشَاءُ أَنْتَ وَلِیُّنَا فَاغْفِرْ لَنَا وَارْحَمْنَا وَأَنْتَ خَیْرُ الْغَافِرِینَ ﴿۱۵۵﴾و موسى از میان قوم خود هفتاد مرد براى میعاد ما برگزید و چون زلزله آنان را فرو گرفت گفت پروردگارا اگر مى خواستى آنان را و مرا پیش از این هلاک مى ساختى آیا ما را به [سزاى] آنچه کمخردان ما کرده اند هلاک مى کنى این جز آزمایش تو نیست هر که را بخواهى به وسیله آن گمراه و هر که را بخواهى هدایت مى کنى تو سرور مایى پس ما را بیامرز و به ما رحم کن و تو بهترین آمرزندگانى (۱۵۵)
نکته ها:
در این که حضرت موسى علیه السلام یک میقات یا چند میقات داشته و مرگ و هلاکت در میقات، به خاطر تقاضاى دیدار خدا بوده یا گوساله پرستى مردم، گفتگوهایى است که در فهم آیه نقشى ندارد و از آن چشم مى پوشیم.
یاران موسى علیه السلام با دیدن آن همه معجزات، باز هم تقاضاى دیدن خدا یا شنیدن صداى خدا را داشتند، درحالى که آن هفتاد نفر، برگزیده ى حضرت موسى از میان هفتصد نفر بودند که به کوه طور رفته و گرفتار قهر الهى شدند، زیرا کسى که معجزه اى دید، نباید بهانه بیاورد.
در عدد «هفتاد» نیز مانند عدد «چهل»، راز و رمزى نهفته است.
وقتى برگزیدگان پیامبرى همچون موسى علیه السلام چنین از کار درآیند، چگونه مى توان گفت: مردم عادّى، امام را برگزینند؟! حضرت مهدى علیه السلام در پاسخ کسى که پرسید چرا مردم حقّ انتخاب امام را ندارند؟ فرمودند: حضرت موسى که هفتاد نفر را انتخاب کرد معلوم شد لایق نبودند، پس وقتى انتخاب شدگان پیامبرى مثل موسى منحرف شدند، انتخاب شدگان مردم چه وضعى خواهند داشت. [۲۸۵]
۲۸۵) تفسیر نورالثقلین
پیام ها:
۱- براى حضور در مراکز مهم و مسائل حسّاس، باید گزینش انجام شود و افرادى انتخاب شوند، نه هر کس و در هر سطحى حاضر شود. «واختار موسى»
۲- مردن، از تحمّل فشار حرف مردم آسانتر است. «لو شئت أهلکتهم من قبل و ایّاى» (یعنى اى کاش قبل از آمدن مردم همراه من به کوه طور، جان ما را مى گرفتى که تحمّل اینکه بگویند: تو بهترین ها را برگزیدى و به قتلگاه بردى و آنان را نابود کردى و… سخت تر است.)
۳- پیامبران در حرکات خود، به ظاهر عمل مى کنند نه به علم غیب. از این رو گاهى برگزیدگان انبیا نیز نالایق در مى آیند. «بما فعل السفهاء منّا»
۴- گاهى آتش قهر الهى چنان فراگیر است که خشک و تر را با هم مى سوزاند. «أتهلکنا بما فعل السفهاء» (خوبان را به خاطر سکوت و بى تفاوتى)
۵ – بهانه گیرى، نشانه ى سفاهت است. «السفهاء»
۶- بلاها و حوادث، گاهى آزمایش الهى است، «اِن هِىَ الاّ فتنتک…» که در آن افراد شناخته شده و صف ها از هم جدا مى شود. «تضلّ… تهدى»
۷- ستایش خداوند پیش از دعا، از آداب دعاست. «أنت ولیّنا فاغفرلنا»
۸ – تا صفحه ى روح از آلودگى گناه پاک نشود، رحمت الهى را جذب نمى کند. «اغفر لنا و ارحمنا»
۹- آمرزش و عفو الهى، (بر خلاف بخشش مردم که یا با تأخیر است، یا همراه با منّت و تحقیر،) بهترین بخشایش هاست. «خیر الغافرین»
