تفسیر قرآن کریم صفحه ۱۸۸ – آیات ۷ تا ۱۳ سوره التوبه
موضوع: تفسیر قرآن کریم
عنوان: صفحه ۱۸۸
سوره: التوبه
نوع تفسیر: تفسیر نور
متن تفسیر:
تفسیر آیه ۷ سوره التوبه:
کَیْفَ یَکُونُ لِلْمُشْرِکِینَ عَهْدٌ عِنْدَ اللَّهِ وَعِنْدَ رَسُولِهِ إِلَّا الَّذِینَ عَاهَدْتُمْ عِنْدَ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ فَمَا اسْتَقَامُوا لَکُمْ فَاسْتَقِیمُوا لَهُمْ إِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ الْمُتَّقِینَ ﴿۷﴾چگونه مشرکان را نزد خدا و نزد فرستاده او عهدى تواند بود مگر با کسانى که کنار مسجد الحرام پیمان بسته اید پس تا با شما [بر سر عهد] پایدارند با آنان پایدار باشید زیرا خدا پرهیزگاران را دوست مى دارد (۷)
نکته ها
این آیه، توجیه آیات نخست سوره ى برائت و دلیلى براى دستور برائت وبیزارى است، چرا که آنان وفادار به پیمان هایشان نبودند.
چون از هر طرف کعبه تا ۴۸ میل، جزء حرم است، به قراردادهایى که در این مناطق بسته مى شود، «عند المسجد الحرام» گفته مى شود. مثل پیمان حدیبیّه که در ۱۵ میلى مکّه بسته شد.
آوردن کلمه ى «مسجدالحرام» در بیان محلّ قرارداد، اشاره به اهمیّت آن مکان است، و گرنه پیمان هاى دیگر نیز که در کنار مسجدالحرام نباشد، لازم الوفاست.
پیام ها
۱- چون یهود و مشرکان، بیشترین دشمنى را با مسلمانان دارند، [۱] از بیشتر آنان انتظار وفادارى نداشته باشید. «کیف یکون …»
۲- هنگام انتقاد، کلّى نگوییم و به افراد سالمِ گروهها هم توجّه کنیم. «الاّ الذین عاهدتم»
۳- با دشمنان خود، در وفادارى به پیمان ها یا نقض آن، مقابله به مثل کنید. «فما استقاموا لکم…»
۴- تقوا ووفاى به عهد، ملازم یکدیگرند. «فاستقیموا لهم انّ اللَّه یحبّ المتّقین»
۱) لَتجدنَّ اَشدّ الناسِ عَداوهً للّذین آمنوا الیهود و الّذین اشرکوا» مائده، ۸۵ .
تفسیر آیه ۸ سوره التوبه:
کَیْفَ وَإِنْ یَظْهَرُوا عَلَیْکُمْ لَا یَرْقُبُوا فِیکُمْ إِلًّا وَلَا ذِمَّهً یُرْضُونَکُمْ بِأَفْوَاهِهِمْ وَتَأْبَى قُلُوبُهُمْ وَأَکْثَرُهُمْ فَاسِقُونَ ﴿۸﴾چگونه [براى آنان عهدى است] با اینکه اگر بر شما دست یابند در باره شما نه خویشاوندى را مراعات مى کنند و نه تعهدى را شما را با زبانشان راضى مى کنند و حال آنکه دلهایشان امتناع مى ورزد و بیشترشان منحرفند (۸)
نکته ها
«اِلّ»، به معناى خویشاوندى، همسایگى و روابط عاطفى و انسانى و عرفى است. [۱] «ذِمّه»، به معناى عهد و پیمانى است که وفاى به آن لازم است و اگر نقض شود، مردم، عهدشکن را مذّمت مى کنند.
این آیات نیز دلیل فرمان سختگیرى نسبت به پیمان شکنان مشرک است.
به صرف اینکه اگر دشمن بر ما غالب شود چنین و چنان خواهد کرد، نمى توان به او حمله کرد، بلکه باید قرائنى بر توطئه و تجاوز او باشد وگرنه قصاص قبل از جنایت مى شود.
۱) میان مسلمانان صدر اسلام و مشرکان، قرابت و خویشاوندى وجود داشت.
پیام ها
۱- عمق کینه ى دشمن را هنگام قدرتش باید شناسایى کرد، نه هنگام ضعف او. «ان یظهروا علیکم»
۲- سکوت و ساده اندیشى درباره ى دشمنى که اگر چیره شود مراعات هیچ مسأله اى را نمى کند، گناه است. «لا یرقبوا فیکم الاّ و لا ذمّه»
۳- مشرکان، نه مراعات مسائل عاطفى و همسایگى را مى کنند، نه به پیمان ها و تعهّدات احترام مى گذارند. «الاّ ولا ذمّهً»
۴- ظاهرسازى و بازى هاى سیاسى و تبلیغاتى دشمنان، ما را فریب ندهد. «یرضونکم بافواههم وتأبى قلوبهم»
۵ – پیمان شکنى، نفاق، تظاهر و سیاست بازى، فسق است. «تأبى قلوبهم واکثرهم فاسقون»
۶- اکثریّت مشرکان فاسقند، ولى افراد سالم هم میانشان پیدا مى شود. «اکثرهم فاسقون» (در نسبت دادن ها، انصاف داشته باشیم)
تفسیر آیه ۹ سوره التوبه:
اشْتَرَوْا بِآیَاتِ اللَّهِ ثَمَنًا قَلِیلًا فَصَدُّوا عَنْ سَبِیلِهِ إِنَّهُمْ سَاءَ مَا کَانُوا یَعْمَلُونَ ﴿۹﴾آیات خدا را به بهاى ناچیزى فروختند و [مردم را] از راه او باز داشتند به راستى آنان چه بد اعمالى انجام مى دادند (۹)
پیام ها
۱- انسان در عمل و گزینش راه، داراى حقّ انتخاب است. «اشتروا» [۱]
۲- در برابر از دست دادن آیات الهى، هر چه به دست آوریم، کم است. «ثمناً قلیلاً»
۳- دنیاطلبى، سبب مبارزه با دین و باز داشتن مردم از راه خداست. «اشتروا بایات اللَّه ثمناً قلیلا فصدّوا عن سبیله»
۴- رضاى الهى و بهشت ابدى را به دنیاى زودگذر و پرآفت فروختن، بدترین کار است، چرا که همه ى دنیا و آنچه در آن است، در برابر الطاف الهى به مؤمنان، متاع قلیل و ناچیز است. «اشتروا… ثمناً قلیلا… ساء ما کانوا یعملون»
۱) آیاتى که بر داد وستد انسان دلالت دارد، نشانه ى اختیار انسان است.
تفسیر آیه ۱۰ سوره التوبه:
لَا یَرْقُبُونَ فِی مُؤْمِنٍ إِلًّا وَلَا ذِمَّهً وَأُولَئِکَ هُمُ الْمُعْتَدُونَ ﴿۱۰﴾در باره هیچ مؤمنى مراعات خویشاوندى و پیمانى را نمى کنند و ایشان همان تجاوزکارانند (۱۰)
نکته ها
این آیه نیز در بیان حکمتِ فرمانِ شدید خدا، بر برائت از مشرکان است.
در دو آیه ى قبل، مراعات نکردن پیمان در خصوص شما حاضرین مطرح بود، «لایرقبون فیکم» ولى در این آیه تعبیرِ «لایرقبون فى مؤمنٍ» آمده که ستیزه جویى آنان را با همه ى اهل ایمان بیان مى کند.
پیام ها
۱- مشرکان با مؤمنان دشمنى دارند، پس دربرخورد شدید با آنان، هیچ گونه تردیدى نداشته باشید. «لایرقبون فى مؤمن»
۲- در دید کفّار، بزرگ ترین جرم مسلمانان، همان ایمان به خداوند است و همین بهانه ى خصومتشان با اهل ایمان است. [۱] «لا یرقبون فى مؤمن»
۳- پیمان شکنى، تجاوزگرى است. «اولئک هم المعتدون»
۴- رعایت حقوق خویشاوندان ووفادارى به پیمان، واجب و بى اعتنائى به آنها برخاسته از روح تجاوزگرى است. «اولئک هم المعتدون»
۵ – جنگ با مشرکین پیمان شکن، جنبه دفاعى دارد و همان گونه که در آیه ۱۳ آمده است، ما آغازگر آن نبوده ایم. «اولئک هم المعتدون»
۱) نظیر آیه ى «و مانقموا منهم الاّ ان یؤمنوا باللَّه العزیز الحکیم» بروج، ۸٫
تفسیر آیه ۱۱ سوره التوبه:
فَإِنْ تَابُوا وَأَقَامُوا الصَّلَاهَ وَآتَوُا الزَّکَاهَ فَإِخْوَانُکُمْ فِی الدِّینِ وَنُفَصِّلُ الْآیَاتِ لِقَوْمٍ یَعْلَمُونَ ﴿۱۱﴾پس اگر توبه کنند و نماز برپا دارند و زکات دهند در این صورت برادران دینى شما مى باشند و ما آیات [خود] را براى گروهى که مى دانند به تفصیل بیان مى کنیم (۱۱)
نکته ها
خداوند در آیات قبل فرمود: اگر مشرکان توبه کرده و نماز خواندند و زکات دادند، دیگر متعرّض آنان نشوید، «فخلّوا سبیلهم» در این آیه مى فرماید: نه تنها مزاحمشان نشوید، بلکه گذشته ها را فراموش کرده، برادرانه با آنان رفتار کنید.
پیام ها
۱- در شیوه ى برخورد، مسأله ى گام به گام و تدریج را مراعات کنید. ابتدا عدم تعرّض، «فخلّوا سبیلهم» سپس اُلفت و برادرى. «اخوانکم فى الدین»
۲- توبه ى واقعى، همراه با عمل است. «تابوا و اقاموا…»
۳- آنان که تارک نماز و زکاتند، برادران دینى ما نیستند. «فان… اقاموا الصلوه و آتوا الزکوه فاخوانکم فى الدین»
۴- شرط ورود به دایره ى اُخوّت دینى، نماز و زکات است.«اقاموا… فاخوانکم»
۵ – اساس روابط وحبّ وبغض یک مسلمان، مکتب است. «فان تابوا… فاخوانکم» چنانکه در آیه ى بعد آمده است: «فان نکثوا… فقاتلوا»
۶- با نادم وتوّاب، برخوردى برادرانه داشته باشید. «فان تابوا… فاخوانکم»
۷- هدف جنگ هاى اسلامى، بازگرداندن مشرکان به توحید است. «فان تابوا… فاخوانکم»
۸ – آنان که تا دیروز، واجب القتل بودند، در سایه ى توبه و نماز و زکات، حقوق اجتماعى برابر با مسلمانان مى یابند و جنگ با آنان حرام مى شود. «فاخوانکم فى الدّین»
۹- علم و دانش، زمینه ى اندیشه وتفکّر در آیات الهى است. «لقوم یعلمون»
تفسیر آیه ۱۲ سوره التوبه:
وَإِنْ نَکَثُوا أَیْمَانَهُمْ مِنْ بَعْدِ عَهْدِهِمْ وَطَعَنُوا فِی دِینِکُمْ فَقَاتِلُوا أَئِمَّهَ الْکُفْرِ إِنَّهُمْ لَا أَیْمَانَ لَهُمْ لَعَلَّهُمْ یَنْتَهُونَ ﴿۱۲﴾و اگر سوگندهاى خود را پس از پیمان خویش شکستند و شما را در دینتان طعن زدند پس با پیشوایان کفر بجنگید چرا که آنان را هیچ پیمانى نیست باشد که [از پیمانشکنى] باز ایستند (۱۲)
نکته ها
از على علیه السلام پرسیدند: چرا فراریان جنگ صفّین را تعقیب کردید، ولى در جنگ جمل، کارى به فراریان نداشتید؟
حضرت فرمود: در صفّین، رهبر کفر زنده بود و فراریان دور او جمع شده، متشکّل مى شدند و حمله ى مجدّد مى کردند، امّا در جنگ جمل، با کشته شدن رهبرشان، محورى براى تشکّل و سازماندهى مجدّد نداشتند.
امام صادق علیه السلام فرمود: هر کس به دین شما طعنه زند، قطعاً کافر مى شود. سپس این آیه را تلاوت فرمود. [۱]
۱) تفسیر نورالثقلین.
پیام ها
۱- ارتداد از دین، یکى از نمونه هاى پیمان شکنى و مسخره کردن مکتب است. «و ان نکثوا» (شاید «نکثوا» پس از «تابوا» اشاره به ارتداد باشد).
۲- کیفر طعن و توهین به اسلام، اعدام است. «طعنوا، فقاتلوا» (با توهین کنندگان به مقدّسات مذهبى، باید به شدّت برخورد کرد)
۳- جهاد اسلامى، براى دفاع از مکتب است. «نکثوا، طعنوا، فقاتلوا»
۴- چون پیمان شکنى و مسخره کردن دین، از ناحیه ى رهبران کفر است، پس با آنان مبارزه کنید. «فقاتلوا ائمّه الکفر»
۵ – در مبارزه، باید نابودى سران توطئه و مرکز فرماندهى و تشکیلات دشمن، در اولویت باشد. «فقاتلوا ائمّه الکفر»
۶- هر سوگندى شما را نفریبد. سوگند پیمان شکنان، بى اعتبار است. «لا ایمان لهم»
۷- از اهداف جهاد اسلامى، جلوگیرى از توطئه دشمن است. «لعلّهم ینتهون»
تفسیر آیه ۱۳ سوره التوبه:
أَلَا تُقَاتِلُونَ قَوْمًا نَکَثُوا أَیْمَانَهُمْ وَهَمُّوا بِإِخْرَاجِ الرَّسُولِ وَهُمْ بَدَءُوکُمْ أَوَّلَ مَرَّهٍ أَتَخْشَوْنَهُمْ فَاللَّهُ أَحَقُّ أَنْ تَخْشَوْهُ إِنْ کُنْتُمْ مُؤْمِنِینَ ﴿۱۳﴾چرا با گروهى که سوگندهاى خود را شکستند و بر آن شدند که فرستاده [خدا] را بیرون کنند و آنان بودند که نخستین بار [جنگ را] با شما آغاز کردند نمى جنگید آیا از آنان مى ترسید با اینکه اگر مؤمنید خدا سزاوارتر است که از او بترسید (۱۳)
پیام ها
۱- اهداف و انگیزه هاى جنگ، باید براى رزمنده ى مسلمان روشن باشد. «نکثوا، همّوا، بدؤکم» (بیان اینکه: دشمنان پیمان ها را شکستند و نسبت به رسول خدا سوء قصد داشتند و آغازگر جنگ بودند)
۲- جنگ شما تدافعى است و دشمن آغازگر تهاجم بوده است. «هم بدؤکم»
۳- هنگام جنگ، میان آتش جنگ و آتش دوزخ مقایسه کنید، تا رزمندگان بهتر بتوانند تصمیم بگیرند. «اتخشونهم، فاللَّه احقّ ان تخشوه»
۴- مؤمن واقعى، تنها از خدا بیم دارد. «فاللَّه احقّ ان تخشوه ان کنتم مؤمنین»
