تفسیر قرآن کریم صفحه ۲۰۰ – آیات ۸۰ تا ۸۶ سوره التوبه
موضوع: تفسیر قرآن کریم
عنوان: صفحه ۲۰۰
سوره: التوبه
نوع تفسیر: تفسیر نور
متن تفسیر:
تفسیر آیه ۸۰ سوره التوبه:
اسْتَغْفِرْ لَهُمْ أَوْ لَا تَسْتَغْفِرْ لَهُمْ إِنْ تَسْتَغْفِرْ لَهُمْ سَبْعِینَ مَرَّهً فَلَنْ یَغْفِرَ اللَّهُ لَهُمْ ذَلِکَ بِأَنَّهُمْ کَفَرُوا بِاللَّهِ وَرَسُولِهِ وَاللَّهُ لَا یَهْدِی الْقَوْمَ الْفَاسِقِینَ ﴿۸۰﴾چه براى آنان آمرزش بخواهى یا برایشان آمرزش نخواهى [یکسان است حتى] اگر هفتاد بار برایشان آمرزش طلب کنى هرگز خدا آنان را نخواهد آمرزید چرا که آنان به خدا و فرستاده اش کفر ورزیدند و خدا گروه فاسقان را هدایت نمى کند (۸۰)
نکته ها
عدد هفتاد، رمز کثرت و زیادى است، نه بیان تعداد معیّن. یعنى هر چه براى انان استغفار کنى بى اثر است، نه آنکه اگر مثلاً هفتاد و یک بار شد، بخشوده مى شوند. نظیر آیه ى ۶ سوره ى منافقون: «سواء علیهم استغفرت لهم ام لم تستغفر لهم لن یغفر اللَّه لهم» که عددى ذکر نشده است. در روایات نیز آمده است که پیامبر صلى الله علیه وآله فرمودند: اگر بدانم استغفار بیش از هفتادبار نجاتشان مى دهد، استغفار مى کردم. [۱]
انسان در سقوط به حدّى مى رسد که هیچ چیز نجاتش نمى دهد، مثل بیمارى که اگر روح از او جدا شود، تلاش همه ى پزشکان اثرى ندارد.
۱) تفسیر مجمع البیان.
پیام ها
۱- گناه مسخره کردنِ دین تا آنجاست که استغفار پیامبرصلى الله علیه وآله نیز کارساز نیست. «فیسخرون منهم… فلن یغفراللَّه لهم»
۲- تا انسان خود دگرگون نشود و انقلابى در درون نیابد، دعاى پیامبر نیز کارساز نیست. «فلن یغفراللَّه …کفروا باللَّه»
۳- دلسوزى براى منافق لجوج، بى فایده است. «ان تستغفر… فلن یغفراللَّه»
۴- خداوند، در هدایت بخل ندارد، منافقان از قابلیّت افتاده اند. «کفروا»
۵ – کفر، مانع مغفرت، و فسق، مانع هدایت است. «کفروا، فاسقین»
تفسیر آیه ۸۱ سوره التوبه:
فَرِحَ الْمُخَلَّفُونَ بِمَقْعَدِهِمْ خِلَافَ رَسُولِ اللَّهِ وَکَرِهُوا أَنْ یُجَاهِدُوا بِأَمْوَالِهِمْ وَأَنْفُسِهِمْ فِی سَبِیلِ اللَّهِ وَقَالُوا لَا تَنْفِرُوا فِی الْحَرِّ قُلْ نَارُ جَهَنَّمَ أَشَدُّ حَرًّا لَوْ کَانُوا یَفْقَهُونَ ﴿۸۱﴾بر جاى ماندگان به [خانه] نشستن خود پس از رسول خدا شادمان شدند و از اینکه با مال و جان خود در راه خدا جهاد کنند کراهت داشتند و گفتند در این گرما بیرون نروید بگو اگر دریابند آتش جهنم سوزانتر است (۸۱)
نکته ها
شأن نزول این آیه در مورد جنگ تبوک است. این آیه، سه نشانه براى منافقان ذکر کرده است: الف: از جبهه نرفتن به جاى پشیمانى شادند. ب: جهاد با مال و جان بر ایشان سنگین است. ج: دیگران را از جبهه رفتن منع مى کنند.
طبق آیات گذشته، منافقان مانع کمک مالى دیگران مى شدند، مطابق این آیه نیز از حضور در جبهه، تخلّف مى کنند و دیگران را هم دلسرد مى کنند.
پیام ها
۱- شادى به خاطر نرفتن به جبهه و تخلّف از فرمان پیامبر، نشانه ى نفاق است. «فرح المخلّ
فون» ۲- بدتر از جبهه نرفتن، شکستن قداستِ رهبرى و تخلّف از فرمان اوست. «بمقعدهم خلاف رسول اللَّه»، نفرمود: «بمقعدهم عن الجهاد»
۳- اطاعت بى چون و چرا از رسول خدا لازم است. «بمقعدهم خلاف رسول اللَّه»
۴- مؤمنِ ترسو، از منافق جداست. ترسو کمک مالى مى کند، میل قلبى براى جهاد هم دارد. امّا منافقان، نه کمک مى کنند و نه میل کمک دارند.«کرهوا ان یجاهدوا»
۵ – منافقان براى باز داشتن مردم از جهاد، با تبلیغ دلسرد کننده و اخلال گرى، مشکلاتى چون گرم بودن هوا را بهانه قرار مى دهند. «قالوا لاتنفروا فى الحرّ»
۶- در آستانه ى جنگ باید آماده باشیم تا شایعات و سخنان دلسرد کننده ى منافقان را به سرعت خنثى کنیم. «قالوا، قل»
۷- در پاسخگویى به تبلیغات دشمن، از اصطلاحاتِ خودش استفاده کنیم. «الحرّ، اشد حرّاً»
۸ – یاد معاد، عامل حرکت به سوى جبهه است، «قل نار جهنم» مؤمنان واقعى هرگز گرمى هوا را مانع جهاد نمى دانند.
۹- منافقان، ظاهربین اند و شناخت عمیق ندارند. «لو کانوا یفقهون»
تفسیر آیه ۸۲ سوره التوبه:
فَلْیَضْحَکُوا قَلِیلًا وَلْیَبْکُوا کَثِیرًا جَزَاءً بِمَا کَانُوا یَکْسِبُونَ ﴿۸۲﴾از این پس کم بخندند و به جزاى آنچه به دست مى آوردند بسیار بگریند (۸۲)
پیام ها
۱- ناله و گریه بر گرفتارى ها، کیفر دنیوىِ متخلّفان از جهاد است. «فرح المخلّفون… و لیبکوا کثیراً جزاء»
۲- کیفر، متناسب با عمل است. «فرح المخلّفون .. ولیبکوا کثیراً»
۳- خنده ها وخوشى هاى چند روزه ى منافق، حسرت وگریه هاى طولانى در پى دارد. «فرح المخلّفون …و لیبکوا کثیراً»
تفسیر آیه ۸۳ سوره التوبه:
فَإِنْ رَجَعَکَ اللَّهُ إِلَى طَائِفَهٍ مِنْهُمْ فَاسْتَأْذَنُوکَ لِلْخُرُوجِ فَقُلْ لَنْ تَخْرُجُوا مَعِیَ أَبَدًا وَلَنْ تُقَاتِلُوا مَعِیَ عَدُوًّا إِنَّکُمْ رَضِیتُمْ بِالْقُعُودِ أَوَّلَ مَرَّهٍ فَاقْعُدُوا مَعَ الْخَالِفِینَ ﴿۸۳﴾و اگر خدا تو را به سوى طایفه اى از آنان بازگردانید و آنان براى بیرون آمدن [به جنگ دیگرى] از تو اجازه خواستند بگو شما هرگز با من خارج نخواهید شد و هرگز همراه من با هیچ دشمنى نبرد نخواهید کرد زیرا شما نخستین بار به نشستن تن دردادید پس [اکنون هم] با خانه نشینان بنشینید (۸۳)
نکته ها
«خالف»، هم به معناى متخلّف از جنگ، هم به معناى مخالف و هم به کسى گفته مى شود که به خاطر پیرى، بیمارى و عجز، توان جبهه رفتن را ندارد.
هر کس صادقانه توبه کند، پذیرفته مى شود، ولى منافقان از روى ریا، تظاهر و انقلابى نمایى، تقاضاى جبهه رفتن داشتند.
از این آیه استفاده مى شود که شخص پیامبرصلى الله علیه وآله براى جنگ تبوک از مدینه خارج شد و در پایان جنگ نیز به آنجا برگشت. همچنین این آیه از برخورد آینده ى منافقان خبر مى دهد، تا پیامبر چهره ى منافقانه ى آنان را رسوا کند.
پیام ها
۱- به تقاضاى منافقان براى حضور در جهاد، اعتماد نکنیم.«فان رجعک… فاستأذنوک فقل لن تخروجوا…» آنان هنگام حرکت، اجازه ى ماندن مى گیرند وهنگام بازگشت، اجازه ى خروج وحرکت!
۲- بترسیم از آنان که دیروز فرارى بودند و امروز داوطلب حضور در جبهه اند. «لن تخرجوا معى ابداً»
۳- سوء سابقه ى افراد را فراموش نکنیم. «رضیتم بالقعود اوّل مرّه»
۴- منافقان را تحقیر و بایکوت کنیم. «فاقعدوا مع الخالفین» همرزمى با پیامبر، توفیق الهى است که باید منافقانى را که از ترک جبهه خوشحالند، براى همیشه محروم کرد. «لن تخرجوا معى ابداً و لن تقاتلوا معى»
تفسیر آیه ۸۴ سوره التوبه:
وَلَا تُصَلِّ عَلَى أَحَدٍ مِنْهُمْ مَاتَ أَبَدًا وَلَا تَقُمْ عَلَى قَبْرِهِ إِنَّهُمْ کَفَرُوا بِاللَّهِ وَرَسُولِهِ وَمَاتُوا وَهُمْ فَاسِقُونَ ﴿۸۴﴾و هرگز بر هیچ مرده اى از آنان نماز مگزار و بر سر قبرش نایست چرا که آنان به خدا و پیامبر او کافر شدند و در حال فسق مردند (۸۴)
نکته ها
سیره ى رسول خداصلى الله علیه وآله آن بود که در مراسم تشییع و تدفین مردگانِ مسلمان حاضر شود، براى آنان دعا کند و بر جنازه ى آنان نماز بخواند. خداوند با این آیه پیامبرش را از حضور در مراسمِ مردگانِ منافق، نهى کرد.
امام صادق علیه السلام فرمود: پیامبر اکرم صلى الله علیه وآله در نماز میّت بعد از تکبیر چهارم، براى مرده دعا مى کردند، امّا پس از نزول این آیه، دیگر چنین کارى را انجام ندادند. [۱]
۱) تفسیر نورالثقلین ؛ کافى، ج ۳، ص ۱۸۱٫
پیام ها
۱- یکى از شیوه هاى مبارزه با منافقان، مبارزه ى منفى است. «لاتُصلّ، لاتقم»
۲- مرده ى منافق نیز باید تحقیر شود. در تشییع جنازه ى آنان شرکت نکنیم و به زیارت قبور آنها نرویم. «لاتصلّ، لاتقم»
۳- از اهرم نماز، براى تنبیه متخلّفان کمک بگیریم.«لاتصلّ على احد منهم»
۴- نماز میّت و زیارت قبور، نشانه ى حرمت و احترامِ مؤمن پس از مرگ و کارى پسندیده است و چون منافق، حرمتى ندارد لذا فرمود:«لا تصلّ، لاتقم»
۵ – منافق، کافر و فاسق است. «کفروا، فاسقون»
۶- عاقبتِ کار، مهم است. خطر وقتى است که انسان بدون توبه و در حال فسق بمیرد. «ماتوا و هم فاسقون »
تفسیر آیه ۸۵ سوره التوبه:
وَلَا تُعْجِبْکَ أَمْوَالُهُمْ وَأَوْلَادُهُمْ إِنَّمَا یُرِیدُ اللَّهُ أَنْ یُعَذِّبَهُمْ بِهَا فِی الدُّنْیَا وَتَزْهَقَ أَنْفُسُهُمْ وَهُمْ کَافِرُونَ ﴿۸۵﴾و اموال و فرزندان آنان تو را به شگفت نیندازد جز این نیست که خدا مى خواهد ایشان را در دنیا به وسیله آن عذاب کند و جانشان در حال کفر بیرون رود (۸۵)
نکته ها
منافقان صدر اسلام، از مال، فرزند و امکانات فراوانى برخوردار بودند، ولى مسلمانان این گونه نبودند و خطر مجذوب شدن مسلمانان در کار بود که این آیه و آیه ى ۵۵ این سوره که با اندک تفاوتى در لفظ، مشابه این آیه است، به مسلمانان هشدار مى دهد.
«زَهوق» به معناى خارج شدنِ همراه با سختى، تأسّف و حسرت است.
پیام ها
۱- به خاطر امکانات و برخوردارى دیگران، احساس حقارت نکنیم. «لاتعجبک»
۲- مال و فرزند، گاهى مایه ى آزمایش و عذاب است، نه رفاه و خوشبختى. «یعذّبهم بها فى الدنیا»
۳- کیفر خداوند در دنیا، گاهى با همان مظاهر دنیوى است.«یرید اللَّه ان یعذّبهم بها فى الدنیا»
۴- مرگ، خارج شدن روح از بدن است، نه فانى شدن روح. «تزهق انفسهم»
۵ – یک عمر کفر و ناسپاسى باعث مى شود انسان لحظه ى مرگ، کافر از دنیا برود. «تزهق انفسهم و هم کافرون»
۶- ملاک ارزشها، حسنِ عاقبت و با ایمان مردن است، نه زرق و برق چند روزه ى دنیوى. «تزهق انفسهم و هم کافرون»
تفسیر آیه ۸۶ سوره التوبه:
وَإِذَا أُنْزِلَتْ سُورَهٌ أَنْ آمِنُوا بِاللَّهِ وَجَاهِدُوا مَعَ رَسُولِهِ اسْتَأْذَنَکَ أُولُو الطَّوْلِ مِنْهُمْ وَقَالُوا ذَرْنَا نَکُنْ مَعَ الْقَاعِدِینَ ﴿۸۶﴾و چون سوره اى نازل شود که به خدا ایمان آورید و همراه پیامبرش جهاد کنید ثروتمندانشان از تو عذر و اجازه خواهند و گویند بگذار که ما با خانه نشینان باشیم (۸۶)
نکته ها
«طَوْل»، به معناى امکانات وتوانمندى، «اولوا الطّول» یعنى توانگران وثروتمندان.
مراد از «سوره» مجموعه اى از آیات است که موضوع خاصّى را بیان مى کند. لذا به قسمتى از یک سوره نیز «سوره» گفته شده است.
پیام ها
۱- جهاد، لازمه ى ایمان به خداست. «امنوا باللَّه و جاهدوا»
۲- پیامبر در جبهه هاى نبرد، پیشاپیش دیگران بود. «مع رسوله»
۳- جهاد باید با فرمان رهبر مسلمانان وهمراه وهمگام با او باشد. «جاهدوا مع رسوله…»
۴- ضعف، نفاق و ترس خود را از رفتن به جهاد، با اجازه ى مرخّصى توجیه نکنیم. «استأذنک»
۵ – مرفّهان تن پرور، از جهاد بیشتر مى ترسند، به آنان امیدى نداشته باشیم. «استأذنک اولوا الطول»
۶- منافقان، دل مرده اند. «طبع على قلوبهم»
۷- دنیاطلبى، رفاه زدگى و روحیّه ى نفاق، دید صحیح و شناخت عمیق را از انسان مى گیرد. «لایفقهون»
مشاهده متن و صوت کامل صفحه ۲۰۰ قرآن کریم
- تفسیر آیه 80 سوره التوبه
- تفسیر آیه 81 سوره التوبه
- تفسیر آیه 82-84 سوره التوبه
- تفسیر آیه 85 سوره التوبه
- تفسیر آیه 86 سوره التوبه
