تفسیر قرآن کریم صفحه ۲۰۷ – آیات ۱۲۳ تا ۱۲۹ سوره التوبه
موضوع: تفسیر قرآن کریم
عنوان: صفحه ۲۰۷
سوره: التوبه
نوع تفسیر: تفسیر نور
متن تفسیر:
تفسیر آیه ۱۲۳ سوره التوبه:
یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا قَاتِلُوا الَّذِینَ یَلُونَکُمْ مِنَ الْکُفَّارِ وَلْیَجِدُوا فِیکُمْ غِلْظَهً وَاعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ مَعَ الْمُتَّقِینَ ﴿۱۲۳﴾اى کسانى که ایمان آورده اید با کافرانى که مجاور شما هستند کارزار کنید و آنان باید در شما خشونت بیابند و بدانید که خدا با تقواپیشگان است (۱۲۳)
نکته ها
پرداختن به دشمنانِ نزدیک تر و جنگیدن با آنان، مزایایى دارد، از جمله: به هزینه و امکانات کمترى نیاز است، اطلاعات ما از آنان بیشتر است، تدارک جبهه آسانتر و آمادگى عمومى براى مقابله با آنان بیشتر است، خطرشان مقدّم تر است، راه دفع آنان ودسترسى به منطقه ى جنگ سریعتر است، هم خودش دشمن است، هم مى تواند بازوى دشمنان دورتر باشد.
«غِلظه» به معناى صلابت، قدرت و هیبت است، نه سنگدلى و بدخلقى. از این رو در مسائل نظامى، مانور و قدرت نمایى ورژه ولباس وشعار وهرچه که قواى اسلام را قدرتمند نشان دهد، مورد ستایش است. پیامبر خداصلى الله علیه وآله نیز هنگام فتح مکّه، مسلمانان را فرمان داد تا در مقابل چشم ابوسفیان رژه رفتند تا با نشان دادن قدرت و شکوه سپاه اسلام، روحیّه ى مشرکان تضعیف شود.
مسأله ى «الاقربُ فالاقرب»، یعنى اولویّت دادن به آنچه نزدیکتر به انسان است، در همه ى امورِ تعالیم اسلامى مطرح است، در انفاق و صدقه، ابتدا یتیم و فقیرِ خویشاوند، در پرداخت زکات ابتدا نیازمندان محلّى و نزدیک، در جنگ، نخست دشمنان نزدیکتر، در دعوت وتبلیغ، ابتدا بستگان نزدیک و اهل منطقه، در مسجد، تقدّم همسایه ى مسجد، در سفره و مهمانى، طعام نزدیک انسان و در نماز جماعت و در صف اوّل، آنان که به امام جماعت در کمالات نزدیکترند.
این آیه، جهاد آزادیبخش را مى گوید، نه جهاد دفاعى را. از این رو به صفات مبارزان اسلامى پرداخته، نه به شرایط هجوم کافران. [۱]
در سیره ى پیامبر، نمونه هاى بسیارى دیده مى شود که به سپاه اسلام توصیه مى فرمود: با تقوا باشند، به زنان کفّار آسیبى نرسانند، به درختان لطمه نزنند. حتّى یک بار کشته ى دختر کافرى را دید و به شدّت ناراحت شد. [۲]
۱) تفسیر فى ظلال القرآن.
۲) تفسیر فى ظلال القرآن.
پیام ها
۱- ایمان باید همراه با عمل و مبارزه باشد. «یا ایها الذین آمنوا قاتلوا»
۲- دفع شرّ دشمنان نزدیکتر، اولویّت دارد. «یلونکم من الکفّار» (استراتژى جنگى اسلام، ابتدا مقابله با دشمنان نزدیکتر است، همچنان که در مبارزه ى فکرى و عقیدتى نیز باید ابتدا شبهاتِ رایج و موجود را پاسخ داد)
۳- هر چه براى ایجاد صلابت و شدّت لازم است باید تدارک دید، چه شجاعتِ رزمندگان و چه ابزار و سلاحهاى پیشرفته و چه آموزش هاى پیشرفته و تخصّصى. «ولیجدوا فیکم غلظه»
۴- سپاه اسلام، باید صلابت و هیبت داشته باشد. «غلظه»
۵ – شجاعت درونى باید با صلابت بیرونى همراه باشد. «و لیجدوا»
۶- غلظت وصلابت اسلامى، همراه با تقواست. «ان اللَّه مع المتقین»
۷- جهاد، جلوه اى از تقواى الهى است. «قاتلوا… ان اللَّه مع المتقین»
۸ – چون در جنگ، غرائز، هوسها و کینه ها ممکن است پیش آید، تقوا براى رزمندگان شرطِ اساسى است.«انّ اللَّه مع المتقین»
تفسیر آیه ۱۲۴ سوره التوبه:
وَإِذَا مَا أُنْزِلَتْ سُورَهٌ فَمِنْهُمْ مَنْ یَقُولُ أَیُّکُمْ زَادَتْهُ هَذِهِ إِیمَانًا فَأَمَّا الَّذِینَ آمَنُوا فَزَادَتْهُمْ إِیمَانًا وَهُمْ یَسْتَبْشِرُونَ ﴿۱۲۴﴾و چون سوره اى نازل شود از میان آنان کسى است که مى گوید این [سوره] ایمان کدام یک از شما را افزود اما کسانى که ایمان آورده اند بر ایمانشان مى افزاید و آنان شادمانى مى کنند (۱۲۴)
پیام ها
۱- استهزا وموضع گیرى منفى به هنگام نزول قرآن، نشانه ى نفاق است. «اُنزلت سوره… یقول ایّکم زادته…»
۲- منافقان با سؤال هاى خود، روحیّه ى منفى خود را به دیگران انتقال مى دهند. «یقول ایّکم زادته هذه ایماناً…»
۳- مؤمنان براى پاسخگویى به سؤالات و شبهاتِ منافقان، باید آمادگى داشته باشند. «ایّکم زادته هذه ایماناً …»
۴- ایمان، مراتبى دارد وقابل کم و زیاد شدن است، همان گونه که نفاق، قابل توسعه و افزایش است. «فزادتهم ایماناً»
۵ – قرآن، وسیله ى خوبى براى شناختِ مؤمن از منافق است.«فامّا الذین امنوا فزادتهم ایماناً»
۶- احساس شادى و نشاط روحى پس از شنیدن آیات قرآن، نشانه ى تکامل و رشد ایمان است. «فزادتهم ایماناً و هم یستبشرون»
۷- قرآن، مایه ى بشارت و مژده به اهل ایمان است.«و هم یستبشرون»
تفسیر آیه ۱۲۵ سوره التوبه:
وَأَمَّا الَّذِینَ فِی قُلُوبِهِمْ مَرَضٌ فَزَادَتْهُمْ رِجْسًا إِلَى رِجْسِهِمْ وَمَاتُوا وَهُمْ کَافِرُونَ ﴿۱۲۵﴾اما کسانى که در دلهایشان بیمارى است پلیدى بر پلیدیشان افزود و در حال کفر درمى گذرند (۱۲۵)
نکته ها
اگر لاشه ى مرده اى در استخر بیفتد، هرچه باران بیشتر بر آن ببارد، بدبوتر مى شود. این بوى بد به خاطر باران نیست، بلکه به خاطر آن مردار است. روحِ لجاجت و تکبّر در انسان، سبب مى شود که با نزول آیات قرآن، بیماردلان، متکبّرتر شوند و لجاجت، تعصّب و عناد بیشترى از خود نشان دهند.
امام صادق علیه السلام فرمود: مراد از «رِجساً الى رِجسهم»، «شکّاً الى شکّهم» است. [۱]
۱) تفسیر نورالثقلین.
پیام ها
۱- بیمارى هاى روحى، مثل بیمارى هاى جسمى است، اگر به فکر چاره نباشیم، گسترش یافته، انسان را نابود مى کند.«فزادتهم رجساً الى
رجسهم» ۲- کفر،حق پوشى و ناسپاسى، بیمارى خطرناکِ روح و دل انسان هاست. «فى قلوبهم مرض… کافرون»
۳- منافق، بدعاقبت است. «ماتوا و هم کافرون»
تفسیر آیه ۱۲۶ سوره التوبه:
أَوَلَا یَرَوْنَ أَنَّهُمْ یُفْتَنُونَ فِی کُلِّ عَامٍ مَرَّهً أَوْ مَرَّتَیْنِ ثُمَّ لَا یَتُوبُونَ وَلَا هُمْ یَذَّکَّرُونَ ﴿۱۲۶﴾آیا نمى بینند که آنان در هر سال یک یا دو بار آزموده مى شوند باز هم توبه نمى کنند و عبرت نمى گیرند (۱۲۶)
پیام ها
۱- از سنّت هاى الهى، در هر زمان وبراى همه، آزمایش انسان هاست. «فى کلّ عام»
۲- فلسفه ى حوادث وآزمون هاى الهى، توبه وتنبّه است. «لایتوبون، لایذّکّرون»
۳- متنبّه نشدن از آزمایشات الهى، نشانه ى نفاق و بیمارى قلبى است ومورد سرزنش و توبیخ است. «لا یتوبون و لا هم یذکّرون»
۴- سنگدلى و سوء عاقبت، نتیجه ى نفاق است. «لایتوبون، لا یذکّرون»
تفسیر آیه ۱۲۷ سوره التوبه:
وَإِذَا مَا أُنْزِلَتْ سُورَهٌ نَظَرَ بَعْضُهُمْ إِلَى بَعْضٍ هَلْ یَرَاکُمْ مِنْ أَحَدٍ ثُمَّ انْصَرَفُوا صَرَفَ اللَّهُ قُلُوبَهُمْ بِأَنَّهُمْ قَوْمٌ لَا یَفْقَهُونَ ﴿۱۲۷﴾و چون سوره اى نازل شود بعضى از آنان به بعضى دیگر نگاه مى کنند [و مى گویند] آیا کسى شما را مى بیند سپس [مخفیانه از حضور پیامبر] بازمى گردند خدا دلهایشان را [از حق] برگرداند زیرا آنان گروهى هستند که نمى فهمند (۱۲۷)
نکته ها
منافقان، از تذکّرهاى آیات قرآن، هیچ تأثّرى نمى پذیرند، مثل لامپ سوخته اى که هرچه به برق متصّل کنند، روشن نمى شود.
پیام ها
۱- منافقان، از افشاى ماهیّت پلید خود دلهره و اضطراب دارند و بدنبال پنهان کارى هستند. «نظر بعضهم الى بعض هل یراکم من احد»
۲- منافقان از نزول آیات الهى اکراه دارند. «نظر بعضهم الى بعض»
۳- منافقان از جلسات قرآن مى گریزند. «انزلت سوره… انصرفوا» دورى از قرآن، نشانه ى نفاق و بیماردلى است.
۴- قهر الهى به جهت روحیّه ى هدایت گریزِ انسان است. «انصرفوا، صرف اللَّه…»
۵ – دلیل اعراض از قرآن، نداشتن درک و فهم صحیح است. «قوم لایفقهون»
تفسیر آیه ۱۲۸ سوره التوبه:
لَقَدْ جَاءَکُمْ رَسُولٌ مِنْ أَنْفُسِکُمْ عَزِیزٌ عَلَیْهِ مَا عَنِتُّمْ حَرِیصٌ عَلَیْکُمْ بِالْمُؤْمِنِینَ رَءُوفٌ رَحِیمٌ ﴿۱۲۸﴾قطعا براى شما پیامبرى از خودتان آمد که بر او دشوار است شما در رنج بیفتید به [هدایت] شما حریص و نسبت به مؤمنان دلسوز مهربان است (۱۲۸)
نکته ها
خداوند جز بر پیامبر اسلام، بر هیچ یک از پیامبران دو نام از نام هاى خویش را اطلاق نکرده است. «رؤف، رحیم»
توجّه به صفات رهبران آسمانى که در این آیه مطرح است و مقایسه ى آنها با صفات دیگر رهبرانِ بشرى، لطف خدا را به بشر و لزوم اطاعت مطلق از این گونه رهبران را نشان مى دهد.
پیام ها
۱- رسول خدا برخاسته از میان خود مردم است. «من انفسکم»
۲- رسول خداصلى الله علیه وآله غم خوار امّت است. «عزیز علیه ماعنتم»
۳- رهبران اسلامى باید در سختى ها و گرفتارى ها با مردم همدل و همراه باشند. «عزیز علیه ماعنتم»
۴- پیامبر خداصلى الله علیه وآله در هدایت و ارشاد مردم، سر از پا نمى شناسد. «حریص علیکم»
۵ – از عوامل تأثیر کلام در دیگران، خیرخواهى، دلسوزى، مهربانى، بى توقّعى و تواضع است. «عزیز علیه، حریص علیکم، رؤف رحیم»
۶- رهبر اسلامى تنها بر مؤمنان رئوف و رحیم است، نه بر همه کس، بلکه بر دشمن شدید و غلیظ است. «بالمؤمنین رؤف رحیم»
تفسیر آیه ۱۲۹ سوره التوبه:
فَإِنْ تَوَلَّوْا فَقُلْ حَسْبِیَ اللَّهُ لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ عَلَیْهِ تَوَکَّلْتُ وَهُوَ رَبُّ الْعَرْشِ الْعَظِیمِ ﴿۱۲۹﴾پس اگر روى برتافتند بگو خدا مرا بس است هیچ معبودى جز او نیست بر او توکل کردم و او پروردگار عرش بزرگ است (۱۲۹)
نکته ها
در آیه ى قبل، سخن از رأفت ودلسوزى پیامبر بود، در این آیه مى فرماید: مبادا کسى خیال کند که سوز، تلاش و رأفت آن حضرت به مردم به خاطر نیازِ به مردم بوده است، زیرا اگر همه ى مردم از او اعراض کنند، خدا با اوست. همان گونه که اگر همه ى مردم رو به خورشید کنند یا پشت به آن، هیچ اثرى در خورشید ندارد.
امام صادق علیه السلام فرمود: مراد از «عرش عظیم»، «مُلک عظیم» است. [۱]
خدایى که نظام عظیم هستى را حفظ وتدبیر مى کند، انسان کوچکى را نیز مى تواند تحت الطاف خویش نگهدارى کند.
امام حسین علیه السلام در دعاى عرفه خطاب به خداوند عرض مى کند:
«ماذا وَجَد مَن فَقدک و ماذا فَقَد مَن وجدک؟» هر که تو را ندارد، چه دارد؟ و هر که تو را دارد، چه ندارد؟
۱) تفسیر نورالثقلین ؛ توحیدصدوق، ص ۳۲۱٫
پیام ها
۱- رویگردانى مردم از دین، نباید در ایمان و روحیّه ى ما تأثیر گذارد.«فان تولّوا فقل حسبى اللَّه»
۲- کسى که خدا دارد، چه کم دارد؟ «حسبى اللَّه»
۳- توکّل بر خداوند، رمز غلبه بر مشکلات است. « فان تولّوا فقل… علیه توکّلت»
«اَلحَمدُللَّه ربّ العالَمیِن»
سیماى سوره ى یونس
دهمین سوره ى قرآن کریم که در اوایل بعثت در مکّه نازل شده است، «یونس» نام دارد. این سوره یکصد ونه آیه دارد و عمده ى مطالب آن، پیرامون توحید و حقّانیّت قرآن، پاسخ به منکران وحى، بیم دادن مشرکان، بیان عظمت آفرینش و آفریدگار، ناپایدارى دنیا و توجّه دادن به آخرت است.
سوره ى قبل، یعنى توبه، رفتار منافقان و کیفر آنها را بیان مى کرد؛ این سوره به بیان رفتار مشرکان پرداخته است.
