تفسیر قرآن کریم صفحه ۳۵ – آیات ۲۲۰ تا ۲۲۴ سوره بقره
موضوع: تفسیر قرآن کریم
عنوان: صفحه ۳۵
سوره: بقره
نوع تفسیر: تفسیر نور
متن تفسیر:
تفسیر آیه ۲۲۰ سوره بقره:
فِی الدُّنْیَا وَالْآخِرَهِ وَیَسْأَلُونَکَ عَنِ الْیَتَامَى قُلْ إِصْلَاحٌ لَهُمْ خَیْرٌ وَإِنْ تُخَالِطُوهُمْ فَإِخْوَانُکُمْ وَاللَّهُ یَعْلَمُ الْمُفْسِدَ مِنَ الْمُصْلِحِ وَلَوْ شَاءَ اللَّهُ لَأَعْنَتَکُمْ إِنَّ اللَّهَ عَزِیزٌ حَکِیمٌ ﴿۲۲۰﴾[بیندیشید] درباره دنیا و آخرت. و در باره یتیمان از تو مى پرسند بگو به صلاح آنان کار کردن بهتر است و اگر با آنان همزیستى کنید برادران [دینى] شما هستند و خدا تباهکار را از درستکار بازمى شناسد و اگر خدا مى خواست [در این باره] شما را به دشوارى مى انداخت آرى خداوند توانا و حکیم است (۲۲۰)
نکته ها:
جمله «فى الدنیا والاخره»، یا مربوط به مسئله انفاق است که در آیه قبل آمده است، یعنى انفاق شما براى آسایش دنیا و آخرت باشد، نه همه مال را خرج کنید که باعث زحمت شما در دنیا شود، و نه بخل ورزید که مایه محرومیّت شما از ثواب آخرت باشد، [۱] و یا اینکه مربوط به تفکّر باشد که در پایان آیه قبل اشاره شد. یعنى انسان باید در مسائل دنیا و آخرت فکر کند و براى آخرت خود از همین دنیا چیزى را کسب کند و در مبدأ و معاد و اسرار هستى و آفریده ها و قوانین حاکم فکر کند و تا آنجا که مى تواند، مسائل را با تعقّل و اندیشه قبول کند هر چند شرط پذیرش مکتب، آگاهى بر همه اسرار نیست. [۲]
در تفاسیر آمده است: وقتى آیه دهم سوره نساء نازل شد، که خوردن مال یتیم، خوردن آتش است، افرادى که در منزل یتیمى داشتند به اضطراب افتادند. برخى یتیمان را از خانه بیرون کردند وبعضى ظرف وغذاى یتیم را جدا نمودند به طورى که براى یتیم و صاحب خانه مشکلاتى بوجود آمد. آنان به حضور پیامبر صلى الله علیه وآله رسیده و از رفتار با یتیمان سؤال نمودند، پیامبر جواب داد: اصلاح امور یتیمان، از رها کردن آنهابهتر است، نباید به خاطر آمیخته شدن اموال آنان با اموال خودتان، ایتام را رها کرده و از مسئولیّت اداره آنها شانه خالى کنید، آنان برادران دینى شما هستند و مخلوط شدن اموال آنان با زندگى شما، در صورتى که هدف، حیف و میل اموال آنها نباشد مانعى ندارد و بدانید خداوند مفسد را از مصلح باز مى شناسد.
۱) ترجمه مرحوم الهى قمشه اى.
۲) تفسیرالمیزان، ذیل آیه.
پیام ها:
۱- دنیا وآخرت را سطحى ننگرید و در آن فکر کنید. «یتفکّرون فى الدنیا و الاخره»
۲- رها کردن کار یتیمان، مصلحت نیست، بلکه به نیّت خیر و با چشم برادرى معاشرت نمودن با آنان مصلحت است. «قل اصلاح لهم خیر»
۳- هرگونه اصلاح در وضعیّت یتیمان، ارزش است. کلمه «اصلاح» به صورت مطلق آمده تا شامل همه ى اصلاحات اعمّ از اصلاح مالى، علمى، عملى، تربیتى و دینى بشود. «اصلاح لهم خیر»
۴- یتیمان، نه برده و نه فرزند ما هستند، بلکه برادر کوچک ما و جزء خود ما هستند. «فاخوانکم»
۵ – نه افراط و نه تفریط، نه به نام اصلاح، اموال ایتام را بخورید و نه از ترس فساد، آنان را رها کنید که خداوند مصلح و مفسد را مى شناسد. «واللّه یعلم المفسد من المصلح»
۶- اگر بدانیم خداوند افکار ونیات ما را مى داند، فساد و خلاف نمى کنیم. «واللّه یعلم المفسد»
۷- تکلیفِ فوق طاقت در اسلام نیست. «لو شاء اللّه لاعنتکم»
۸ – آسان گیرى دستورات، کارى حکیمانه است. «لو شاء اللّه لاعنتکم انّ اللّه عزیز حکیم»
تفسیر آیه ۲۲۱ سوره بقره:
وَلَا تَنْکِحُوا الْمُشْرِکَاتِ حَتَّى یُؤْمِنَّ وَلَأَمَهٌ مُؤْمِنَهٌ خَیْرٌ مِنْ مُشْرِکَهٍ وَلَوْ أَعْجَبَتْکُمْ وَلَا تُنْکِحُوا الْمُشْرِکِینَ حَتَّى یُؤْمِنُوا وَلَعَبْدٌ مُؤْمِنٌ خَیْرٌ مِنْ مُشْرِکٍ وَلَوْ أَعْجَبَکُمْ أُولَئِکَ یَدْعُونَ إِلَى النَّارِ وَاللَّهُ یَدْعُو إِلَى الْجَنَّهِ وَالْمَغْفِرَهِ بِإِذْنِهِ وَیُبَیِّنُ آیَاتِهِ لِلنَّاسِ لَعَلَّهُمْ یَتَذَکَّرُونَ ﴿۲۲۱﴾و با زنان مشرک ازدواج مکنید تا ایمان بیاورند قطعا کنیز با ایمان بهتر از زن مشرک است هر چند [زیبایى] او شما را به شگفت آورد و به مردان مشرک زن مدهید تا ایمان بیاورند قطعا برده با ایمان بهتر از مرد آزاد مشرک است هر چند شما را به شگفت آورد آنان [شما را] به سوى آتش فرا مى خوانند و خدا به فرمان خود [شما را] به سوى بهشت و آمرزش مى خواند و آیات خود را براى مردم روشن مى گرداند باشد که متذکر شوند (۲۲۱)
نکته ها:
ازدواج با همسران غیر مؤمن، مى تواند تأثیر منفى بر تربیت فرزندان و نسل آینده انسان بگذارد، چنانکه ممکن است آنها عامل جاسوسى براى بیگانه باشند. گرچه آیه درباره ى ازدواج با غیر مسلمانان است، ولى هر نوع معاشرتى که ایمان انسان را در معرض خطر قرار دهد ممنوع است.
پیام ها:
۱- مسلمانان، حقّ پیوند خانوادگى با کفّار را ندارند. «ولا تنکحوا»
۲- دفع خطر، مهم تر از کسب منفعت است. در ازدواج با مشرک دو احتمال در پیش است: یکى آنکه مشرک ایمان آورد. دیگر آنکه مؤمن مشرک شود. از آنجایى که خطر مشرک شدن مؤمن مهم تر است، لذا اسلام ازدواج قبل از ایمان را نهى نموده است. «لا تنکحوا المشرکات حتّى یؤمنّ»
۳- در انتخاب همسر، ایمان اصالت دارد و ازدواج با کفّار ممنوع است. «و لأمه مؤمنه خیر»
۴- در ازدواج، فریب جمال، ثروت و موقعیّت دیگران را نخورید. «و لو اعجبتکم… و لو اعجبکم»
۵ – مقام و مال و جمال، جاى ایمان را پر نمى کند. «ولواعجبکم»
۶- به ضعیفان و محرومان با ایمان بهاداده و با آنان ازدواج کنید. «لامه مؤمنه… لعبد مؤمن خیر»
۷- ازدواج مى تواند وسیله اى براى دعوت به مکتب باشد. «حتى یؤمنوا»
۸ – غرائز باید در مسیر مکتب کنترل شود. «حتى یؤمنّ… حتّى یؤمنوا»
۹- ایمان مایه ى ارزش است، گرچه در بنده و کنیز باشد وشرک رمز سقوط است، گرچه در حر و آزاد باشد. «لامه مؤمنه خیر من مشرکه»
۱۰- پدر، حقّ ولایت بر ازدواج دخترش دارد. در مسئله داماد گرفتن، به پدر خطاب مى کند که دختر خود را به مشرکان ندهید. «لا تنکحوا»
۱۱- اوّل ایمان، بعد ازدواج. فکر نکنید شاید بعد از ازدواج ایمان بیاورند. «حتى یؤمنّ… حتّى یؤمنوا»
۱۲- از نفوذ عوامل مشرک در تاروپود زندگى مسلمانان، جلوگیرى کنید و توجّه به خطرات مختلف این نوع ازدواج ها داشته باشید. «اولئک یدعون الى النار»
۱۳- همسر بد، زمینه ساز جهنّم است. «یدعون الى النار»
۱۴- عمل به دستورات الهى، راه رسیدن به بهشت است. «واللّه یدعو الى الجنّه»
۱۵- مغفرت، با توفیق و اذن الهى است. بر خلاف مسیحیّت که آمرزش را بدست بزرگان خود مى دانند. «و المغفره باذنه»
۱۶- انسان، واقعیات را به طور فطرى در مى یابد. بیان احکام فقط براى یادآورى است. «لعلّهم یتذکّرون»
تفسیر آیه ۲۲۲ سوره بقره:
وَیَسْأَلُونَکَ عَنِ الْمَحِیضِ قُلْ هُوَ أَذًى فَاعْتَزِلُوا النِّسَاءَ فِی الْمَحِیضِ وَلَا تَقْرَبُوهُنَّ حَتَّى یَطْهُرْنَ فَإِذَا تَطَهَّرْنَ فَأْتُوهُنَّ مِنْ حَیْثُ أَمَرَکُمُ اللَّهُ إِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ التَّوَّابِینَ وَیُحِبُّ الْمُتَطَهِّرِینَ ﴿۲۲۲﴾از تو در باره عادت ماهانه [زنان] مى پرسند بگو آن رنجى است پس هنگام عادت ماهانه از [آمیزش با] زنان کناره گیرى کنید و به آنان نزدیک نشوید تا پاک شوند پس چون پاک شدند از همان جا که خدا به شما فرمان داده است با آنان آمیزش کنید خداوند توبه کاران و پاکیزگان را دوست مى دارد (۲۲۲)
نکته ها:
درباره برخورد با زنان در ایام حیض، یهود بسیار سخت گیر و نصارى بى تفاوتند. در تورات مى خوانیم: هرکس زن را در حال حیض لمس کند، تا شام نجس است. رختخواب آن زن نجس و هر کجا بنشیند نجس است. هرکس بستر او را لمس کند باید لباس خود را بشوید. و هرکس چیزى را که او بر آن نشسته لمس کند باید خود را بشوید و تا شام نجس است. و اگر مرد با او هم بستر شود تا هفت روز نجس است. و اگر روزهاى بیشتر از قاعده خون ببیند، نجس است. [۱]
در مقابل این حکمِ سخت تورات، نصارى حتّى آمیزش جنسى را در ایّام حیض جایز مى دانند.
امّا اسلام، راه میانه و اعتدال را برگزیده و در ایّام حیض، تنها آمیزش جنسى را ممنوع دانسته است، و هرگونه معاشرت و نشست و برخاست با زنان هیچگونه مانعى ندارد.
اسلام، دین جامعى است و براى هر یک از سؤال هاى مورد طرح در زندگى بشرى پاسخى دارد. در آیات قبل بارها با جمله ى «یسئلونک» سؤالات مردم از رسول اکرم صلى الله علیه وآله را نقل و پاسخ هاى آنرا بیان نمود. گاهى سؤال از جنگ است و گاهى از قمار و شراب، و گاهى از انفاق. و در این آیه نیز سؤال از مسائل زنان. این نشانه ى جامعیّت یک مکتب است که حتّى در مورد آمیزش جنسى، احکام دارد و مى فرماید: «من حیث امرکم اللّه» یعنى خداوند در تمام مسائل جزئى و کلّى، مادّى و معنوى فرمان دارد.
زن در ایام حیض به لحاظ جسمى، آمادگى آمیزش جنسى ندارد و کسالت و اختلال مزاج که براى زن پیش مى آید، او را نسبت به آمیزش بى نشاط مى سازد. همچنین در این ایام که رحم زن در حال تخلیه خون است، آمادگى پذیرش نطفه را ندارد و طبق اظهار نظر دانشمندان، ممکن است انتقال آلودگى هاى خون از مجراى مرد، او را براى همیشه عقیم سازد.
در روایات نیز آمده است: اگر فرزندى در این ایام نطفه اش منعقد شود، به لحاظ جسمى و روحى مشکلاتى خوهد داشت. [۲]
۱) تورات، سفر لاویان، از جمله نوزدهم تا بیست و نهم.
۲) وسائل، ج ۲، ص ۵۶۸٫ تفسیر نورالثقلین، ج ۱، ص ۱۷۸ .
پیام ها:
۱- انبیا، مرجع و پاسخ گوى سؤالات مردم هستند. «یسئلونک عن المحیض»
۲- در سؤال کردن، حیا بى معنا است. «یسئلونک عن المحیض»
۳- بیان دلیل و فلسفه احکام، در پذیرش آن مؤثر است. در این آیه ابتدا دلیل حرمت مقاربت را بیان فرموده و سپس دستور به عدم نزدیکى مى دهد. «هو اذىً فاعتزلوا النساء»
۴- احکام الهى بر اساس حفظ مصالح ودفع مفاسد مى باشد. «هو اذًى فاعتزلوا النساء فى المحیض»
۵ – قاعدگى، دوره اى سخت براى زن است. «هو اذىً»
۶- کسب لذّت از همسر هم حدّ ومرزى دارد. «فاعتزلوا النساء فى المحیض»
۷- همسر باید مراعات همسر را بکند. اکنون که او در ناراحتى است، شما کام گیرى نکنید. «فاعتزلوا النساء فى المحیض»
۸ – آمیزش جنسى باید همراه با رعایت بهداشت باشد. «حتى یطهرن»
۹- در آمیزش با همسر، باید احکام الهى مراعات شود. «فاذا تطهّرن فاتوهنّ من حیث امرکم اللّه»
۱۰- اگر مقاربتى انجام گرفت وتوبه کردید، خداوند شما را مى بخشد. «انّ اللّه یحبّ التّوابین»
۱۱- توبه و برگشت از لغزش، راه محبوبیّت نزد خداوند است. «یحبّ التوّابین»
۱۲- علاقه و محبّت خود را نسبت به نادمان و توبه کنندگان اظهار کنیم. «انّ اللّه یحبّ التوابین»
تفسیر آیه ۲۲۳ سوره بقره:
نِسَاؤُکُمْ حَرْثٌ لَکُمْ فَأْتُوا حَرْثَکُمْ أَنَّى شِئْتُمْ وَقَدِّمُوا لِأَنْفُسِکُمْ وَاتَّقُوا اللَّهَ وَاعْلَمُوا أَنَّکُمْ مُلَاقُوهُ وَبَشِّرِ الْمُؤْمِنِینَ ﴿۲۲۳﴾زنان شما کشتزار شما هستند پس از هر جا [و هر گونه] که خواهید به کشتزار خود [در]آیید و آنها را براى خودتان مقدم دارید و از خدا پروا کنید و بدانید که او را دیدار خواهید کرد و مؤمنان را [به این دیدار] مژده ده (۲۲۳)
نکته ها:
در این آیه، زنان به مزرعه و کشتزارى تشبیه شده اند که بذر مرد را در درون خود پرورش داده و پس از ۹ ماه، گل فرزند را به بوستان بشرى تقدیم مى کنند. همچنان که انسان، بدون کشت و مزرعه از بین مى رود، جامعه بشرى نیز بدون وجود زن نابود مى گردد.
زنان وسیله ى هوسبازى نیستند، بلکه رمز بقاى نسل بشر هستند. پس لازم است در آمیزش جنسى، هدف انسان تولید یک نسل پاک که ذخیره قیامت است باشد و در چنین لحظات و حالاتى نیز هدف مقدّسى دنبال شود. جمله ى «واتّقوا اللّه» هشدار مى دهد که از راههاى غیر مجاز، بهره جنسى نبرید و به نحوى حرکت کنید که در قیامت سرافراز باشید و اولاد و نسلى را تحویل دهید که مجسمه ى عمل صالح و خیرات آن روز باشند.
پیام ها:
۱- همسر مناسب همچون مزرعه ى مناسب است و سلامت بذر، شرط تولید بهتر است. «نسائکم حرث لکم»
۲- بذر و زمین، هر دو در تولید نقش مهمّى دارند. زن و مرد نیز در بقاى نسل آینده نقش اساسى دارند. «حرث لکم»
۳- در کنار ممنوعیّت هاى موسمى، بهره گیرى هاى دراز مدّت است. در آیه قبل فرمود: «فاعتزلوا» در این آیه مى فرماید: «فأتواحرثکم»
۴- در آمیزش، مرد باید به سراغ زن برود. «فاتوا حرثکم»
۵ – غرائز نیز باید جهت خدایى بگیرند. اگر هدف از آمیزش، فرزندانى پاک و ذخیره قیامت باشد، آن نیز رنگ الهى مى گیرد. «قدّموا لانفسکم»
در صحیح بخارى آمده است: اولیاى خدا در آمیزش قصد مى کنند که صاحب فرزندانى جهادگر شوند.
۶- اگر نسل پاک تحویل دهید، خودتان بهره مند خواهید شد. «قدّموا لانفسکم»
۷- زن، نه کالاست و نه منشأ تاریکى، بلکه او بنیان گذار آبادى ها و سرمایه گذار تاریخ و فرستنده هدایاى اخروى است. «نساؤکم حرث لکم، قدّموا لانفسکم»
۸ – زاد و ولد، هدف اصلى ازدواج است. «قدّموا لانفسکم»
۹- در مسائل جنسى، تقوا را مراعات کنید. «فاتوا حرثکم… واتقوا اللّه»
۱۰- خواسته هاى نفسانى باید با تقوا کنترل شود. «أنّى شئتم… واتقوا اللّه»
۱۱- ایمان به آخرت، بهترین وسیله ى رسیدن به تقوا مى باشد. «اتّقوا اللَّه واعلموا انّکم ملاقوه»
تفسیر آیه ۲۲۴ سوره بقره:
وَلَا تَجْعَلُوا اللَّهَ عُرْضَهً لِأَیْمَانِکُمْ أَنْ تَبَرُّوا وَتَتَّقُوا وَتُصْلِحُوا بَیْنَ النَّاسِ وَاللَّهُ سَمِیعٌ عَلِیمٌ ﴿۲۲۴﴾و خدا را دستاویز سوگندهاى خود قرار مدهید تا [بدین بهانه] از نیکوکارى و پرهیزگارى و سازش دادن میان مردم [باز ایستید] و خدا شنواى داناست (۲۲۴)
نکته ها:
در تفاسیر متعدّد از جمله مجمع البیان و روح البیان در شأن نزول این آیه آمده است که میان داماد و دخترِ یکى از یاران پیامبر اکرم صلى الله علیه وآله بنام عبداللّه بن رواحه اختلافى پیش آمد، او سوگند یاد کرد که براى اصلاح کار آنها هیچ دخالتى نکند. آیه نازل شد و اینگونه سوگندها را ممنوع ساخت.
کلمه «أیمان» جمع «یمین» به معناى سوگند. و کلمه ى «عُرضه» به معناى «در معرض قرار دادن» است.
سوگند را وسیله اى براى توجیه وفرار از مسئولیّت خود قرار ندهید وبه هر مناسبتى از خداوند ونام مقدّس او خرج نکنید، این کار خود نوعى جرأت و بى ادبى است. امام صادق علیه السلام فرمود: «لاتحلفوا باللّه صادقین و لا کاذبین» [۱] نه راست و نه دروغ، به خدا سوگند یاد نکنید.
۱) بحار، ج ۷۶، ص ۴۷٫
پیام ها:
۱- احترام نام خداوند و مقدّسات باید حفظ شود. «ولا تجعلوا اللّه عرضه لایمانکم»
۲- سوگند، نباید مانع انجام کار نیک واصلاح میان مردم قرار گیرد. «لاتجعلوا اللّه عُرضه لایمانکم»
۳- ارزشهاى والا و کارهاى خیر، نباید با بهانه هاى بى جا ترک شوند. «أن تبرّوا»
۴- به هوش باشید که خداوند گفتارها را مى شنود و ناگفته ها را نیز مى داند. براى هر سخن و فکرى، حسابى باز کنید. «سمیع علیم»
مشاهده متن و صوت کامل صفحه ۳۵ قرآن کریم
