تفسیر قرآن کریم صفحه ۳۸ – آیات ۲۳۴ تا ۲۳۷ سوره بقره
موضوع: تفسیر قرآن کریم
عنوان: صفحه ۳۸
سوره: بقره
نوع تفسیر: تفسیر نور
متن تفسیر:
تفسیر آیه ۲۳۴ سوره بقره:
وَالَّذِینَ یُتَوَفَّوْنَ مِنْکُمْ وَیَذَرُونَ أَزْوَاجًا یَتَرَبَّصْنَ بِأَنْفُسِهِنَّ أَرْبَعَهَ أَشْهُرٍ وَعَشْرًا فَإِذَا بَلَغْنَ أَجَلَهُنَّ فَلَا جُنَاحَ عَلَیْکُمْ فِیمَا فَعَلْنَ فِی أَنْفُسِهِنَّ بِالْمَعْرُوفِ وَاللَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ خَبِیرٌ ﴿۲۳۴﴾و کسانى از شما که مى میرند و همسرانى بر جاى مى گذارند [همسران] چهار ماه و ده روز انتظار مى برند پس هرگاه عده خود را به پایان رساندند در آنچه آنان به نحو پسندیده درباره خود انجام دهند گناهى بر شما نیست و خداوند به آنچه انجام مى دهید آگاه است (۲۳۴)
نکته ها:
در تفسیر المیزان، گزارشى از عقاید اقوام و ملل مختلف، در مورد زنانى که شوهران خود را از دست مى دهند، آمده است. در آنجا مى خوانیم: برخى اقوام معتقد بودند که باید بعد از مرگ شوهر، زن را زنده بسوزانند. و برخى دیگر مى گفتند که او را به همراه شوهر، زنده در زیر خاک دفن کنند. بعضى از اقوام براى همیشه ازدواج مجدّد همسر را ممنوع مى دانستند. و برخى زودتر از یک سال ویا نه ماه را مجاز نمى دانستند.
در میان بعضى از اقوام رایج بود که اگر مرد وصیّت کند، باید تا آن مدّت که وصیّت کرده همسرش ازدواج نکند و برخى نیز از همان لحظه مرگ، ازدواج مجدّد را مجاز مى دانستند. در میان این عقاید انحرافى که افراط و تفریط در آنها نمایان است، اسلام نظریه خود را مبنى بر نگاه داشتن عدّه وسپس اجازه ازدواج با مرد دلخواه را در چارچوب شایستگى و معروف بودن، ارائه داده است.
در مدّت چهار ماه و ده روز عدّه ى وفات، روشن مى شود که آیا زن باردار است یا نه. به علاوه اگر زن بعد از فوت شوهر بلافاصله با مرد دیگرى ازدواج کند، احساسات و عواطف بستگان شوهرِ قبل جریحه دار مى شود.
البته این مدّت در مورد زنانِ غیر باردار است و زنان باردار باید تا وقت وضع حمل عدّه نگهدارند.
قرآن در بیشتر موارد مربوط به ازدواج، کلمه ى «معروف» را بکار برده است. این نشان دهنده ى آن است که اساس هرگونه تصمیم باید عاقلانه و شرع پسند باشد.
پیام ها:
۱- مرگ، نابودى نیست، بلکه بازپس گرفتن کامل روح از جسم است. کلمه «توفّى» به معناى گرفتن کامل است. «یتوفّون منکم»
۲- زن، به محض فوت شوهرش، حقّ ازدواج با دیگرى را ندارد. «یتربّصن بانفسهنّ»
۳- بستگان شوهر، حقّ دخالت در تصمیمات زنان بیوه را ندارند. «لا جناح علیکم فیما فعلن»
۴- ایمان به اینکه همه ى کارها وتصمیمات ما زیر نظر خداوند است، بهترین پشتوانه تقواست. «واللّه بما تعملون خبیر»
تفسیر آیه ۲۳۵ سوره بقره:
وَلَا جُنَاحَ عَلَیْکُمْ فِیمَا عَرَّضْتُمْ بِهِ مِنْ خِطْبَهِ النِّسَاءِ أَوْ أَکْنَنْتُمْ فِی أَنْفُسِکُمْ عَلِمَ اللَّهُ أَنَّکُمْ سَتَذْکُرُونَهُنَّ وَلَکِنْ لَا تُوَاعِدُوهُنَّ سِرًّا إِلَّا أَنْ تَقُولُوا قَوْلًا مَعْرُوفًا وَلَا تَعْزِمُوا عُقْدَهَ النِّکَاحِ حَتَّى یَبْلُغَ الْکِتَابُ أَجَلَهُ وَاعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ یَعْلَمُ مَا فِی أَنْفُسِکُمْ فَاحْذَرُوهُ وَاعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ غَفُورٌ حَلِیمٌ ﴿۲۳۵﴾و در باره آنچه شما به طور سربسته از آنان [در عده وفات] خواستگارى کرده یا [آن را] در دل پوشیده داشته اید بر شما گناهى نیست خدا مى دانست که [شما] به زودى به یاد آنان خواهید افتاد ولى با آنان قول و قرار پنهانى مگذارید مگر آنکه سخنى پسندیده بگویید و به عقد زناشویى تصمیم مگیرید تا زمان مقرر به سرآید و بدانید که خداوند آنچه را در دل دارید مى داند پس از [مخالفت] او بترسید و بدانید که خداوند آمرزنده و بردبار است (۲۳۵)
نکته ها:
«عرّضتم» به معناى سخن همراه با تعریض و کنایه و «خطبه» به معناى خواستگارى است. در این آیه اظهار تمایل به ازدواج در مدّت عدّه، بلامانع شمرده شده است، مشروط به اینکه صریح نبوده و با کنایه باشد. «قول معروف» در این موارد آن است که نحوه اظهار تمایل به خواستگارى، با ادب اجتماعى و با فراقى که زن داغدیده دارد، مناسبت داشته باشد، مثل اینکه بگوید: خداوند رحمت کند شوهرت را و به شما صبر عطا نماید، ولى دیگرانى که مانند شوهر سابق، شما را دوست بدارند پیدا مى شوند.
پیام ها:
۱- اسلام، دین فطرى است و انسان فطرتاً متمایل به ازدواج است. لذا اسلام اجازه مى دهد این خواسته حتّى در زمان عدّه، به نحو کنایه که عواطف بستگان جریحه دار نگردد، طرح شود. «لا جناح علیکم فیما عرّضتم»
۲- به غرائز و هیجان هاى نفسانى توجّه داشته باشید و به جاى سرکوب غرائز، جوانان را راهنمایى کرده و هشدار بدهید. «علم اللّه انّکم ستذکرونهنّ ولکن لاتواعدوهنّ سرّاً»
۳- توجّه به زمان و حالات، در طرح پیشنهادات، یک اصل است. خواستگارى زن داغدار در ایام عده و با صراحت، بى ادبى یا بى سلیقگى ونوعى گستاخى است. «عرّضتم… تقولوا قولا معروفا»
۴- کسى که بداند خداوند از درون او آگاه است، تقوا پیشه مى کند. «یعلم ما فى انفسکم فاحذروه»
۵ – سفارش به تقوا در هر حال، مخصوصاً در مسائل زناشوئى مورد نظر است. «فاحذروه»
۶- خداوند با حلم خود، کم صبرى شما را جبران مى کند. شما به قدرى عجله دارید که به سراغ زن داغدیده آن هم در ایام عدّه مى روید، ولى خداوند با حلم خود این کار را بر شما منع نکرده است. «انّ اللّه غفور حلیم»
۷- به دنبال هشدار، زمینه ى بازگشت را نیز فراهم کنید. «فاحذروه… غفور حلیم»
تفسیر آیه ۲۳۶ سوره بقره:
لَا جُنَاحَ عَلَیْکُمْ إِنْ طَلَّقْتُمُ النِّسَاءَ مَا لَمْ تَمَسُّوهُنَّ أَوْ تَفْرِضُوا لَهُنَّ فَرِیضَهً وَمَتِّعُوهُنَّ عَلَى الْمُوسِعِ قَدَرُهُ وَعَلَى الْمُقْتِرِ قَدَرُهُ مَتَاعًا بِالْمَعْرُوفِ حَقًّا عَلَى الْمُحْسِنِینَ ﴿۲۳۶﴾اگر زنان را مادامى که با آنان نزدیکى نکرده و بر ایشان مهرى [نیز] معین نکرده اید طلاق گویید بر شما گناهى نیست و آنان را به طور پسندیده به نوعى بهره مند کنید توانگر به اندازه [توان] خود و تنگدست به اندازه [وسع] خود [این کارى است] شایسته نیکوکاران (۲۳۶)
نکته ها:
برخى گمان مى کردند، طلاق قبل از عمل زناشویى و یا قبل از تعیین مهریه، صحیح نیست. این آیه ضمن اصلاح این تفکّر، مورد هدیه را نیز یادآورى مى کند.
پیام ها:
۱- حتّى طلاق دادن باید در فضاى خیرخواهى و نیکى باشد. «ان طلّقتم… متعوهنّ… بالمعروف حقّاً على المحسنین»
۲- عفت کلام، یک ارزش است. به جاى تصریح به مسائل زناشویى، خداوند مى فرماید: «ما لم تمسّوهنّ»
۳- تعیین و پرداخت مهریه، بر مرد واجب است. «تفرضوا لهنّ فریضه»
۴- تلخى طلاق را با هدیه اى مناسب جبران نمائید. هرچند آمیزش جنسى صورت نگرفته است، ولى طلاق یک نوع فشار روحى براى زن محسوب مى شود که با احسان و هدیه اى شایسته باید جبران شود. «متّعوهنّ»
۵ – عقد ازدواج، قداست و احترام دارد. با اینکه آمیزشى صورت نگرفته است، لکن اجراى صیغه ى عقد، به زن حقّ مى دهد تا به هنگام جدایى هدیه اى مناسب دریافت نماید. «متّعوهنّ»
۶- حفظ انصاف و عدالت از سوى مرد و زن، مورد نظر است. همانگونه که سرشکستگى زن باید با هدیه اى مناسب جبران شود، مرد نیز نباید به خاطر هدیه، تحت فشار قرار گیرد و هر کس باید به مقدار توانایى اش اقدام کند. «على الموسع قدره و على المقتر قدره»
۷- تکلیف مرد در برابر خانواده، به قدر توان او مى باشد. «على الموسع قدره و على المقتر قدره»
۸ – احترام به شئون اجتماعى همسر، لازم است. کلمه «معروف» یعنى در هدیه دادن باید مسائل عرفى و اجتماعى را مراعات نمود. «متاعا بالمعروف»
۹- از افراط و تفریط در امور زندگى دورى کنید. «بالمعروف»
۱۰- هدیه به همسر، از نشانه هاى نیکوکاران است. «متاعا بالمعروف حقّا على المحسنین»
۱۱- هدیه ى جنسى، بهتر از پول نقد است. کلمه «متاع» به جاى درهم و دینار، نشانه ى آن است که هدیه جنس باشد. «متاعا بالمعروف»
۱۲- هدیه اى که شوهر به همسر مى دهد، تحمیل بار و باج و صدقه نپندارد، یک نوع حقّ زن بر مرد است. «حقّاً على المحسنین»
۱۳- اخلاق، پشتوانه احکام الهى است. «حقّاً على المحسنین»
تفسیر آیه ۲۳۷ سوره بقره:
وَإِنْ طَلَّقْتُمُوهُنَّ مِنْ قَبْلِ أَنْ تَمَسُّوهُنَّ وَقَدْ فَرَضْتُمْ لَهُنَّ فَرِیضَهً فَنِصْفُ مَا فَرَضْتُمْ إِلَّا أَنْ یَعْفُونَ أَوْ یَعْفُوَ الَّذِی بِیَدِهِ عُقْدَهُ النِّکَاحِ وَأَنْ تَعْفُوا أَقْرَبُ لِلتَّقْوَى وَلَا تَنْسَوُا الْفَضْلَ بَیْنَکُمْ إِنَّ اللَّهَ بِمَا تَعْمَلُونَ بَصِیرٌ ﴿۲۳۷﴾و اگر پیش از آنکه با آنان نزدیکى کنید طلاقشان گفتید در حالى که براى آنان مهرى معین کرده اید پس نصف آنچه را تعیین نموده اید [به آنان بدهید] مگر اینکه آنان خود ببخشند یا کسى که پیوند نکاح به دست اوست ببخشد و گذشت کردن شما به تقوا نزدیکتر است و در میان یکدیگر بزرگوارى را فراموش مکنید زیرا خداوند به آنچه انجام مى دهید بیناست (۲۳۷)
پیام ها:
۱- در گفتگو ردرباره ى مسائل زناشویى خانواده، عفت کلام را مراعات کنید. «تمسّوهن»
۲- تعیین و پرداخت مهریه، بر مرد واجب است. «فریضه»
۳- عفو و گذشت از سوى زن و مرد، هر دو پسندیده است. یا زن نصف مهریه را ببخشد، یا مرد تمام مهریه را بدهد. «یعفون… تعفوا»
۴- اجازه ازدواج زن، با ولىّ اوست. «بیده عقده النکاح»
۵ – کسانى که بخشش دارند، به تقوى نزدیک ترند. «وان تعفوا اقرب للتّقوى»
۶- طلاق باید همراه با عفو و فضل باشد. «تعفوا… لاتنسوا الفضل»
۷- در طلاق نباید مسائل اخلاقى و کرامت هاى انسانى را به فراموشى سپرد. «ولا تنسوا الفضل بینکم»
مشاهده متن و صوت کامل صفحه ۳۸ قرآن کریم
