تفسیر قرآن کریم صفحه ۵۹ – آیات ۷۱ تا ۷۷ سوره آل عمران
موضوع: تفسیر قرآن کریم
عنوان: صفحه ۵۹
سوره: آل عمران
نوع تفسیر: تفسیر نور
متن تفسیر:
تفسیر آیه ۷۱ سوره آل عمران:
یَا أَهْلَ الْکِتَابِ لِمَ تَلْبِسُونَ الْحَقَّ بِالْبَاطِلِ وَتَکْتُمُونَ الْحَقَّ وَأَنْتُمْ تَعْلَمُونَ ﴿۷۱﴾اى اهل کتاب چرا حق را به باطل درمى آمیزید و حقیقت را کتمان مى کنید با اینکه خود میدانید (۷۱)
نکته ها:
امام صادق علیه السلام درباره ى «و انتم تعلمون» فرمودند: یعنى اهل کتاب به صفات ذکر شده براى پیامبر در تورات آگاهند، (ولى آن را کتمان مى کنند).[۱]
بسیارى از تحریف گران، با نام اسلام شناس، مستشرق، مورّخ وجهانگرد، در کتاب ها و ثبت مکان ها وزمان هاى تاریخى تصرّف کردند و در دائرهالمعارف ها به عنوان محقّق چنان سیمایى از اسلام ترسیم کردند که خواننده به فکر ایمان و تأمّل در عقاید اسلامى نیفتد.
۱) تفسیر قمى، ج ۱، ص ۱۰۵٫
پیام ها:
۱- تلبیس، مشتبه کردن وکتمان حق، دو اهرم نیرومند دشمن براى ایجاد انحراف در بین مؤمنان است. در دو آیه قبل فرمود: «یضلّونکم…» در این آیه مى فرماید: «تلبسون، تکتمون»
۲- کتمان حقّ، حرام و اظهار آن واجب است. «تکتمون الحقّ…»
تفسیر آیه ۷۲ سوره آل عمران:
وَقَالَتْ طَائِفَهٌ مِنْ أَهْلِ الْکِتَابِ آمِنُوا بِالَّذِی أُنْزِلَ عَلَى الَّذِینَ آمَنُوا وَجْهَ النَّهَارِ وَاکْفُرُوا آخِرَهُ لَعَلَّهُمْ یَرْجِعُونَ ﴿۷۲﴾و جماعتى از اهل کتاب گفتند در آغاز روز به آنچه بر مؤمنان نازل شد ایمان بیاورید و در پایان [روز] انکار کنید شاید آنان [از اسلام] برگردند (۷۲)
نکته ها:
دوازده نفر از دانشمندان یهود، تصمیم گرفتند براى ایجاد تزلزل و تردید در مسلمانان، صبحگاهان نزد حضرت محمّدصلى الله علیه وآله آمده و اظهار ایمان کنند، ولى در آخر روز از اسلام برگردند و بگویند: ما محمّد و آیین او را دیدیم، ولى با آنچه در تورات وانجیل آمده است، مطابقت ندارد. آنها با این نقشه ى ماهرانه مى خواستند به هم کیشان خود این طور وانمود کنند که اگر اسلام مکتب خوبى بود، اهل علم و کتاب از آن دست برنمى داشتند، با این کار هم در مسلمانان تردید بوجود آورند و هم سایر یهودیان را از مسلمان شدن بازدارند. خداوند متعال نیز با نزول این آیه، نقشه ى آنان را برملا ساخت.
در روایتى از امام صادق علیه السلام آمده است: وقتى رسول خداعلیه السلام فرمان تغییر قبله از بیت المقدس به کعبه را در هنگام نماز ظهر ابلاغ کردند، یهود گفتند: به آنچه در آغاز روز بوده ایمان آورید، ولى بدانچه در پایان روز آمده (تغییر قبله) کفر ورزید تا آنان از آن قبله بازگردند و به طرف بیت المقدس نماز بخوانند.[۱]
۱) مستدرک، ج ۳، ص ۱۶۹٫
پیام ها:
۱- دشمنان براى انحراف مسلمانان، برنامه ریزى مى کنند. در آیه ۶۹ خواندیم که اهل کتاب دوست دارند شما را منحرف سازند، این آیه به نقشه ى آنان براى رسیدن به آن هدف مى پردازد. «یضلّونکم… قالت طائفه»
۲- چه بسا گروهى با نام اسلام، در صفوف مسلمانان نفوذ کرده و از پشت خنجر بزنند، لذا باید هشیار بود. «آمنوا… واکفروا… لعلّهم یرجعون»
۳- مسلمان نباید ساده اندیش و زودباور بوده و به هر اظهار ایمانى، اعتماد کند. «آمنوا… واکفروا»
۴- خداوند در مراحل حسّاس، از اسرار و توطئه هاى دشمنان پرده برمى دارد. «آمنوا… واکفروا»
۵ – باید در مرحله اى از ایمان قرار بگیریم که بازگشت برخى مسلمانان از دین، مایه ى تزلزل ما نگردد. «واکفروا آخره لعلهم یرجعون»
۶- یکى از سیاست هاى دشمن، ایجاد ارتباط و سپس قطع آن، به منظور ایجاد تزلزل در جامعه است. «لعلّهم یرجعون»
تفسیر آیه ۷۳ سوره آل عمران:
وَلَا تُؤْمِنُوا إِلَّا لِمَنْ تَبِعَ دِینَکُمْ قُلْ إِنَّ الْهُدَى هُدَى اللَّهِ أَنْ یُؤْتَى أَحَدٌ مِثْلَ مَا أُوتِیتُمْ أَوْ یُحَاجُّوکُمْ عِنْدَ رَبِّکُمْ قُلْ إِنَّ الْفَضْلَ بِیَدِ اللَّهِ یُؤْتِیهِ مَنْ یَشَاءُ وَاللَّهُ وَاسِعٌ عَلِیمٌ ﴿۷۳﴾و [گفتند] جز به کسى که دین شما را پیروى کند ایمان نیاورید بگو هدایت هدایت خداست مبادا به کسى نظیر آنچه به شما داده شده داده شود یا در پیشگاه پروردگارتان با شما محاجه کنند بگو [این] تفضل به دست خداست آن را به هر کس که بخواهد مى دهد و خداوند گشایشگر داناست (۷۳)
نکته ها:
اهل کتاب، از گرایش یهود به اسلام نگران بودند و براى پیشگیرى از آن تبلیغ مى کردند. «لا تؤمنوا الا لمَن تبع دینکم»
پیام ها:
۱- دشمنان اسلام، در توطئه هاى خود سفارش به پنهان کارى مى کنند و به غیر خود نیز اعتماد ندارند. «لا تؤمنوا الا لمَن تبع دینکم»[۱]
۲- هدایت الهى، یک جریان مستمر در طول تاریخ بوده است و اختصاص به قوم خاصّى ندارد. «ان الهدى هدى اللّه»
۳- تعصّب و خودبرتربینى، یکى از آفت هاى دیندارى است. «الاّ لمَن تبع دینکم»
۴- الطاف پروردگار، در انحصار گروه خاصّى نیست. نبوّت و هدایت، فضل الهى است که به هرکس بخواهد مى دهد. «انّ الفضل بید اللّه»
۵ – گزینش پیامبران از سوى خداوند، بر اساس علم اوست. «واسع علیم»
۱) یکى از معانى ایمان، اعتماد و اطمینان است.
تفسیر آیه ۷۴ سوره آل عمران:
یَخْتَصُّ بِرَحْمَتِهِ مَنْ یَشَاءُ وَاللَّهُ ذُو الْفَضْلِ الْعَظِیمِ ﴿۷۴﴾رحمت خود را به هر کس که بخواهد مخصوص مى گرداند و خداوند داراى بخشش بزرگ است (۷۴)
نکته ها:
این آیه، تصوّر غلط یهود را که خداوند هیچ قومى را مانند یهود مورد لطف خویش قرار نمى دهد، نفى کرده و مى فرماید: خداوند بهتر مى داند چه کسى را عهده دار رسالت خویش بگرداند. او در میان بندگانش لایق ترین فرد را انتخاب نموده و مورد لطف خاص خویش قرار مى دهد. خداوند، هم لطفش توسعه دارد و هم حکمتش انتخابگر است.
تفسیر آیه ۷۵ سوره آل عمران:
وَمِنْ أَهْلِ الْکِتَابِ مَنْ إِنْ تَأْمَنْهُ بِقِنْطَارٍ یُؤَدِّهِ إِلَیْکَ وَمِنْهُمْ مَنْ إِنْ تَأْمَنْهُ بِدِینَارٍ لَا یُؤَدِّهِ إِلَیْکَ إِلَّا مَا دُمْتَ عَلَیْهِ قَائِمًا ذَلِکَ بِأَنَّهُمْ قَالُوا لَیْسَ عَلَیْنَا فِی الْأُمِّیِّینَ سَبِیلٌ وَیَقُولُونَ عَلَى اللَّهِ الْکَذِبَ وَهُمْ یَعْلَمُونَ ﴿۷۵﴾و از اهل کتاب کسى است که اگر او را بر مال فراوانى امین شمرى آن را به تو برگرداند و از آنان کسى است که اگر او را بر دینارى امین شمرى آن را به تو نمى پردازد مگر آنکه دایما بر [سر] وى به پا ایستى این بدان سبب است که آنان [به پندار خود] گفتند در مورد کسانى که کتاب آسمانى ندارند بر زیان ما راهى نیست و بر خدا دروغ مى بندند با اینکه خودشان [هم] مى دانند (۷۵)
نکته ها:
در روایات آمده است که امانت را به صاحبش برگردانید، حتّى اگر صاحب امانت، فاسق باشد.[۱]
۱) تفسیر مجمع البیان، ج ۲، ص ۷۷۸٫
پیام ها:
۱- در مورد مخالفانِ خود، انصاف را مراعات کنید و همه را خائن ندانید. «من اهل الکتاب… یؤدّه الیک»
۲- امانتدارى، ملاکى براى ارزشیابى افراد است. «یؤدّه… لایؤدّه»
۳- ارزشهاى اخلاقى، ثبات دارند. حفظ امانت، در نزد همه نیکو، و خیانت در آن، نسبت به هر کسى باشد زشت است. ردّ امانت، یک ارزش است، گرچه از یهود باشد. «یؤدّه… لایؤدّه»
۴- قیام ومقاومت، براى گرفتن حقّ لازم است. «لایؤدّه الیک الا ما دمت علیه قائماً»
۵ – استثمار، استحمار و نژادپرستى، ممنوع است. «لیس علینا فى الاُمّیین سبیل»
۶- یهود و نصارى، خود را اندیشمند، و مسلمانان را بى سواد و امّى مى پنداشتند. «لیس علینا فى الامیّین سبیل»
۷- بالاتر از گناه، توجیه گناه است. یهود اموال مردم را به ناحق مى خوردند و مى گفتند: خداوند به این کار راضى است. «یقولون على اللّه الکذب»
تفسیر آیه ۷۶ سوره آل عمران:
بَلَى مَنْ أَوْفَى بِعَهْدِهِ وَاتَّقَى فَإِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ الْمُتَّقِینَ ﴿۷۶﴾آرى هر که به پیمان خود وفا کند و پرهیزگارى نماید بى تردید خداوند پرهیزگاران را دوست دارد (۷۶)
نکته ها:
وفاى به عهد در تمام موارد زیر لازم است:
الف: عهدى که خداوند از طریق فطرت یا انبیا با انسان ها بسته است.[۱]
ب: عهدى که انسان با خدا مى بندد.[۲]
ج: عهدى که انسان با مردم مى بندد.[۳]
د: عهد رهبر با امّت و بالعکس.[۴]
۱) ألم أعهد الیکم یا بنى آدم…» یس، ۶۰٫
۲) و منهم من عاهد اللّه لئن آتانا من فضله…» توبه، ۷۵٫
۳) و الموفون بعهدهم اذا عاهدوا…» بقره، ۱۷۷٫
۴) الذین عاهدت منهم ثم ینقضون عهدهم» انفال، ۵۶٫
پیام ها:
۱- در برابر تفکّرات غلط، موضع بگیرید. «بلى»[۱]
۲- تقوى، انسان را از دروغ بستن به خدا و ضایع کردن حقّ مردم بیمه مى کند. «یقولون… الکذب… بلى من اوفى و اتّقى»
۳- شعار، کار ساز نیست، عمل و تقوا لازم است. «اوفى واتّقى»
۴- وفاى به عهد، از نشانه هاى تقواست. «اوفى واتّقى»
۵ – وفاى به عهد وتقوا، ملاک محبوبیّت است، نه اهل کتاب بودن. «یحبّ المتّقین»
۱) کلمه «بلى غالباً در موردى بکار مى رود که منطق و تفکّر قبلى را رد مى کند.
تفسیر آیه ۷۷ سوره آل عمران:
إِنَّ الَّذِینَ یَشْتَرُونَ بِعَهْدِ اللَّهِ وَأَیْمَانِهِمْ ثَمَنًا قَلِیلًا أُولَئِکَ لَا خَلَاقَ لَهُمْ فِی الْآخِرَهِ وَلَا یُکَلِّمُهُمُ اللَّهُ وَلَا یَنْظُرُ إِلَیْهِمْ یَوْمَ الْقِیَامَهِ وَلَا یُزَکِّیهِمْ وَلَهُمْ عَذَابٌ أَلِیمٌ ﴿۷۷﴾کسانى که پیمان خدا و سوگندهاى خود را به بهاى ناچیزى مى فروشند آنان را در آخرت بهره اى نیست و خدا روز قیامت با آنان سخن نمى گوید و به ایشان نمى نگرد و پاکشان نمى گرداند و عذابى دردناک خواهند داشت (۷۷)
نکته ها:
این آیه، کسانى را که پیمان شکنى مى کنند، به پنج نوع قهر الهى تهدید مى کند: بى بهرگى در آخرت، محرومیّت از خطاب الهى، محرومیّت از نظر لطف الهى، محرومیّت از پاکى از گناه و گرفتارى به عذاب دردناک.
در روایات شیعه و سنّى آمده است که رسول خدا صلى الله علیه وآله فرمودند: «لا ایمان لِمَن لااَمان له و لا دین لِمَن لاعهد له» کسى که مراعات امانت نکند، ایمان ندارد و آن کسى که به عهد خویش وفادار نباشد بى دین است.[۱]
در بعضى روایات آمده است که مراد از «عهد اللّه»، حقایق مربوط به پیامبر اسلام در تورات است که به دست عالمان یهود تحریف گشته است.
مقایسه کنیم وضع کسانى را که از جانب خداوند به آنها سلام داده مى شود؛ «سلامٌ قولاً من ربّ رحیم»[۲] با کسانى که خدا هیچ سخنى با آنان نگوید؛ «لایکلّمهم اللّه» واگر ناله اى سر دهند با جمله ى «اخسئوا فیها ولاتکلمون»[۳] خفه مى شوند.
پیامبر اکرم صلى الله علیه وآله فرمودند: هر کس با سوگند، مال و ثروت برادرش را به ناحق بخورد، مورد غضب الهى است. سپس این آیه را تلاوت نمودند.[۴]
حضرت على علیه السلام فرمودند: مراد از نگاه خداوند در قیامت؛ «لاینظر الیهم» نگاه رحمت است، (نه نگاه با چشم).[۵]
۱) تفسیر مراغى و نورالثقلین.
۲) یس، ۵۸٫
۳) مؤمنون، ۱۰۸٫
۴) تفسیر نورالثقلین.
۵) تفسیربرهان، ج ۱، ص ۲۹۳٫
پیام ها:
۱- امانت مردم نزد انسان، عهد الهى است. در آیات قبل خواندیم که بعضى امانت مردم را بر نمى گردانند، در این آیه به جاى امانت مردم، کلمه ى «عهداللّه» بکار رفته است.
۲- پیمان شکنى، از گناهان کبیره است. این نوع تهدید پى درپى، در باره هیچ گناهى در قرآن مطرح نشده است. «یشترون بعهد اللّه… لا خلاق لهم…»
۳- سوگند دروغ، سبب محرومیّت در قیامت مى شود. «یشترون… ایمانهم»
۴- دنیاپرستى، ریشه ى پیمان شکنى است. «ثمناً»
۵ – بهاى پیمان شکنى هرچه باشد، کم است. «ثمناً قلیلاً»
۶- کیفرهاى قیامت، متناسب با عملکرد خود ماست. بى اعتنایى ما به تعهّدات الهى، سبب بى اعتنایى خدا به ماست. «لا یکلّمهم، لا ینظر الیهم، لایزکّیهم»
۷- عذاب هاى اُخروى، هم جسمى است و هم روحى. هم تحقیر است؛ «لایکلّمهم اللّه» و هم شکنجه و مجازات. «ولهم عذاب الیم»
