تفسیر قرآن کریم صفحه ۶۱ – آیات ۸۴ تا ۹۱ سوره آل عمران
موضوع: تفسیر قرآن کریم
عنوان: صفحه ۶۱
سوره: آل عمران
نوع تفسیر: تفسیر نور
متن تفسیر:
تفسیر آیه ۸۴ سوره آل عمران:
قُلْ آمَنَّا بِاللَّهِ وَمَا أُنْزِلَ عَلَیْنَا وَمَا أُنْزِلَ عَلَى إِبْرَاهِیمَ وَإِسْمَاعِیلَ وَإِسْحَاقَ وَیَعْقُوبَ وَالْأَسْبَاطِ وَمَا أُوتِیَ مُوسَى وَعِیسَى وَالنَّبِیُّونَ مِنْ رَبِّهِمْ لَا نُفَرِّقُ بَیْنَ أَحَدٍ مِنْهُمْ وَنَحْنُ لَهُ مُسْلِمُونَ ﴿۸۴﴾بگو به خدا و آنچه بر ما نازل شده و آنچه بر ابراهیم و اسماعیل و اسحاق و یعقوب و اسباط نازل گردیده و آنچه به موسى و عیسى و انبیاى [دیگر] از جانب پروردگارشان داده شده گرویدیم و میان هیچ یک از آنان فرق نمى گذاریم و ما او را فرمانبرداریم (۸۴)
نکته ها:
این آیه، به غیر از یکى دو کلمه، کاملاً شبیه آیه ۱۳۶ سوره بقره است.
شکل کار اصل نیست، بلکه اصل، آن هدف غایى و نهایى است. در هر زمانى ممکن است شکل کار و دعوت انبیا فرق کند، مثلاً حضرت موسى به سراغ فرعون برود و یا حضرت سلیمان، فرمانروایى مانند بلقیس را دعوت کند، ولى هدف نهایى یکى است. درست مانند حرکت هاى گوناگون امامان معصوم علیهم السلام.
اگر از انبیاى گذشته براى معرّفى و یارى پیامبر آینده پیمان گرفته شده، پیامبر آینده نیز مأمور است به نمایندگى از تمام پیروانش، ایمان خود را نسبت به پیامبران گذشته اعلام نماید.
پیام ها:
۱- ایمان خود را اظهار کنید. «قل»
۲- ایمان به انبیا، در کنار ایمان به خداوند است. «آمنا باللّه و ما انزل… والنبیّون»
۳- خدمات پیشینیان را نادیده نگیریم. «وما انزل على ابراهیم… و ما اوتى موسى»
۴- آمدن انبیا، جلوه اى از ربوبیّت الهى است. «والنّبیّون من ربّهم»
۵ – دین وهدایت الهى، همواره همراه بشر بوده است. انبیا همچون معلّمان یک مدرسه اند که به طور زنجیره اى مأمور ارشاد مردم هستند. «ابراهیم واسماعیل و…»
۶- تمام انبیا، داراى هدف واحد هستند. «لانفرّق بین احد منهم»
۷- برترى بعضى از انبیا بر برخى دیگر؛ «فضّلنا بعض النبییّن على بعض»[۱] هرگز مانع ایمان ما به همه ى آنها نیست. «لانفرّق بین احد منهم»
۸ – پیامبر اسلام، با اظهار ایمان خود به سایر انبیا، پیروان آنها را به وحدت دعوت مى کند. «لانفرّق بین احد منهم»
۹- پیامبر اسلام، تسلیم مطلق حقّ است. «نحن له مسلمون»
۱۰- کسى که میان انبیا فرق بگذارد، در حقیقت تسلیم خدا نیست. «لا نفرّق… نحن له مسلمون»
۱۱- مؤمنان، هماهنگ با تمام موجودات، تسلیم خدا هستند. «له اسلم من فى السموات و الارض… و نحن له مسلمون»
۱) اسراء، ۵۵٫
تفسیر آیه ۸۵ سوره آل عمران:
وَمَنْ یَبْتَغِ غَیْرَ الْإِسْلَامِ دِینًا فَلَنْ یُقْبَلَ مِنْهُ وَهُوَ فِی الْآخِرَهِ مِنَ الْخَاسِرِینَ ﴿۸۵﴾و هر که جز اسلام دینى [دیگر] جوید هرگز از وى پذیرفته نشود و وى در آخرت از زیانکاران است (۸۵)
نکته ها:
از جمله ى «یَبتَغ»، استفاده مى شود که مراد آیه، کسانى هستند که اسلام به گوش آنها رسیده، ولى آن را رها کرده و به سراغ دیگر مکاتب رفته اند. این افراد در قیامت زیانکارند و دین آنها مورد پذیرش نیست.
با توجّه به آیه ۸۱، پذیرش دین اسلام، میثاق خداوند از همه ى پیامبران پیشین است ولذا با آمدن پیامبر اسلام، غیر آن مورد قبول نیست. «فلن یقبل منه»
در آیات گذشته، سیمایى از اصول مکتب اسلام ترسیم شد که خطوط کلّى آن عبارتند از:
۱- از تمام انبیاى پیشین پیمان گرفته شده تا به پیامبر بعدى ایمان آورند.
۲- تمام هستى تسلیم خداست و نمى توان غیر دین الهى را پذیرفت.
۳- پیروان اسلام، به تمام انبیا و کتب آسمانى ایمان دارند.
و در این آیه با صراحت اعلام مى کند: هرکس غیر این دین را بپذیرد، قابل قبول نیست. آرى، بعد از دعوت، استدلال، مباهله واعلام همسویى با عقاید و کتب آسمانى دیگر، جاى صراحت و بى پرده سخن گفتن است.
پیام ها:
۱- اسلام، ناسخ همه ادیان پیشین است. «ومَن یبتَغِ غیر الاسلام دیناً فلن یُقبَل منه»
۲- رها کردن مکتبى جامع، مایه خسارتى ابدى است. «مَن یبتغ… من الخاسرین»
۳- آخرت، جلوگاه خسارت هاى واقعى است. «فى الاخره من الخاسرین»
۴- انتخاب اسلام، رمز و نشانه دوراندیشى انسان است. «فى الاخره من الخاسرین»
تفسیر آیه ۸۶ سوره آل عمران:
کَیْفَ یَهْدِی اللَّهُ قَوْمًا کَفَرُوا بَعْدَ إِیمَانِهِمْ وَشَهِدُوا أَنَّ الرَّسُولَ حَقٌّ وَجَاءَهُمُ الْبَیِّنَاتُ وَاللَّهُ لَا یَهْدِی الْقَوْمَ الظَّالِمِینَ ﴿۸۶﴾چگونه خداوند قومى را که بعد از ایمانشان کافر شدند هدایت مى کند با آنکه شهادت دادند که این رسول بر حق است و برایشان دلایل روشن آمد و خداوند قوم بیدادگر را هدایت نمى کند (۸۶)
پیام ها:
۱- هرچه دلایل هدایت، بیشتر و روشن تر باشد، کفر و بى اعتنایى به آنها خطرناک تر است. «کیف یهدى… لایهدى القوم الظالمین»
۲- ایمان اوّلیه کافى نیست، تداوم ایمان و حسن عاقبت لازم است. زیرا خطر ارتداد، همواره انسان را تهدید مى کند. «کفروا بعد ایمانهم»
۳- گروهى از مسلمانان، در زمان پیامبر اکرم مرتدّ شدند. «کفروا بعد ایمانهم»
۴- پشت کردن به حقّ، منطق و عقل، رسول و بیّنه، ظلم است و سبب خارج شدن از مدار الطاف الهى مى گردد. «لایهدى القوم الظالمین»
۵ – سنّت خدا آن است که ظالمان را هدایت نکند. «واللّه لایهدى القوم الظالمین» (جمله «لایهدى» نشانه استمرار و سنّت الهى است.)
۶- توبه وبازگشت، براى مرتدّ بسیار مشکل است. «کفروا بعد ایمانهم… واللّه لایهدى…»
۷- کافران ناآگاه، به هدایت نزدیک تر از کفّارِ آگاهند. «جائهم البیّنات واللّه لایهدى القوم الظالمین»
۸ – برخوردارى از هدایت الهى و یا محروم شدن از آن، بدست خودماست. «لایهدى القوم الظالمین»
تفسیر آیه ۸۷ و ۸۸ سوره آل عمران:
أُولَئِکَ جَزَاؤُهُمْ أَنَّ عَلَیْهِمْ لَعْنَهَ اللَّهِ وَالْمَلَائِکَهِ وَالنَّاسِ أَجْمَعِینَ ﴿۸۷﴾آنان سزایشان این است که لعنت خدا و فرشتگان و مردم همگى برایشان است (۸۷)خَالِدِینَ فِیهَا لَا یُخَفَّفُ عَنْهُمُ الْعَذَابُ وَلَا هُمْ یُنْظَرُونَ ﴿۸۸﴾در آن [لعنت] جاودانه بمانند نه عذاب از ایشان کاسته گردد و نه مهلت یابند (۸۸)
نکته ها:
شاید نفرین تمام مردم حتّى کفّار، به افراد مرتدّ، بدان جهت باشد که وجدان هاى آگاه و فطرت هاى سالم، این اعراض و کفر آگاهانه را محکوم مى کند. شاید هم از آن رو باشد که شعاعِ کفرِ آگاهانه، به نسلها و عصرها سرایت کرده و افراد زیادى را در آتش خود مى سوزاند.
مشابه این لعنت خدا و فرشتگان و مردم را در آیه ى ۱۵۹ سوره بقره نسبت به دانشمندانى که حقایق را کتمان مى کنند، مى خوانیم. بنابراین گناه عالمى که کتمان حق کند و مرتدّى که آگاهانه دست از ایمان بردارد، یکسان است.
پیام ها:
۱- ملائکه در برابر افکار واعمال زشت انسان، واکنش نشان مى دهند. «علیهم لعنه اللّه و الملائکه…»
۲- مردم باید در برابر افراد مرتدّ و منحرف، عکس العمل نشان بدهند. «علیهم لعنه… الناس»
۳- علم و آگاهى در مقدار و کیفیّت عذاب الهى مؤثر است. «شهدوا انّ الرّسول حقّ و وجائهم البیّنات… لایخفّف عنهم العذاب و لاهم ینظرون»
تفسیر آیه ۸۹ سوره آل عمران:
إِلَّا الَّذِینَ تَابُوا مِنْ بَعْدِ ذَلِکَ وَأَصْلَحُوا فَإِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِیمٌ ﴿۸۹﴾مگر کسانى که پس از آن توبه کردند و درستگارى [پیشه] نمودند که خداوند آمرزنده مهربان است (۸۹)
نکته ها:
اگر شخص کافرى مسلمان شود، قانونِ «الاسلامُ یَجُبّ ما قَبْله» تمام گذشته ها را پاک مى کند، ولى اگر مرتدّى توبه کند و بار دیگر مسلمان شود، باید همه ى وظایف بجا مانده را جبران کند و افکار و اعمال خود را اصلاح نماید، ونمازها و روزه هاى ترک شده را قضا کرده و بجاى آورد.
پیام ها:
۱- راه توبه، بر همگان حتّى از دین برگشتگان باز است. «کفروا بعد ایمانهم… الاّ الّذین تابوا و اصلحوا»
۲- نشانه ى توبه واقعى، اصلاح مفاسد است. «تابوا… و اصلحوا»
۳- خداوند نه تنها توبه را مى پذیرد و گناهان را مى بخشد، بلکه توبه کننده را نیز دوست مى دارد و مورد رحمت قرار مى دهد. «غفور رحیم»
تفسیر آیه ۹۰ سوره آل عمران:
إِنَّ الَّذِینَ کَفَرُوا بَعْدَ إِیمَانِهِمْ ثُمَّ ازْدَادُوا کُفْرًا لَنْ تُقْبَلَ تَوْبَتُهُمْ وَأُولَئِکَ هُمُ الضَّالُّونَ ﴿۹۰﴾کسانى که پس از ایمان خود کافر شدند سپس بر کفر [خود] افزودند هرگز توبه آنان پذیرفته نخواهد شد و آنان خود گمراهانند (۹۰)
نکته ها:
مرتدّین و از دین برگشتگان دو نوعند:
الف: مرتدّ ملّى، که پدر و مادر او هنگام انعقاد نطفه او کافر باشند، بعد از بلوغ اظهار کفر کند و سپس اسلام بیاورد و پس از آن مجدداً از اسلام دست بردارد. چون این شخص مسلمان زاده نیست، مجازاتش خفیف و سبک است.
ب: مرتدّ فطرى، که هنگام انعقاد نطفه او پدر یا مادرش مسلمان باشند، بعد از بلوغ اظهار اسلام کند و سپس از دین و آیین خویش دست بردارد و به اسلام پشت کند. این چنین شخصى مجازات سنگینى همانند اعدام را در پیش رو دارد.
گرچه راه توبه بر احدى بسته نیست، امّا نباید گروهى از این توبه ى مقدّس سوءاستفاده کنند. کسانى که از ایمان خود دست برداشته ودائماً بر کفر و لجاجت خود مى افزایند و جز لحظه ى مرگ یا غلبه ى مسلمین، حاضر به توبه نیستند، توبه این گونه افراد قابل قبول نخواهد بود، زیرا توبه آداب و شرایط و شیوه اى دارد که شامل حال اینها نمى شود.
پیام ها:
۱- ایمانى ارزش دارد که تا پایان عمر تداوم داشته باشد. ایمانى که با کفر پایان پذیرد، کارساز نیست. «کفروا بعد ایمانهم»
۲- انسان مختار است، مى تواند ایمان آورد و یا کفر ورزد. مى تواند بر ایمان خود پایدار و یا در کفر خود پافشارى کند. مى تواند توبه کند یا بر گناه اصرار بورزد. «کفروا بعد ایمانهم»
۳- هر یک از کمالات و یا انحرافات، قابل افزایش ویا کاهش است. ازدیاد علم مانند: «زدنى علما»[۱] افزایش هدایت: «زادهم هدى»[۲] افزایش گمراهى: «ازدادوا کفراً»
۴- خداوند توبه پذیر است، ولى گروهى زمینه ها را از دست داده اند. جرّاح هر چقدر هم لایق باشد، تا زمینه ى پیوند در مریض نباشد کارى پیش نمى برد. «لن تُقبَل توبتهم»
۵ – اصرار و تداوم کفر، سبب محرومیّت از پذیرفته شدن توبه است. «ازدادوا کفراً لن تُقبَل توبتهم»
۱) طه، ۱۱۴٫
۲) محمّد، ۱۷٫
تفسیر آیه ۹۱ سوره آل عمران:
إِنَّ الَّذِینَ کَفَرُوا وَمَاتُوا وَهُمْ کُفَّارٌ فَلَنْ یُقْبَلَ مِنْ أَحَدِهِمْ مِلْءُ الْأَرْضِ ذَهَبًا وَلَوِ افْتَدَى بِهِ أُولَئِکَ لَهُمْ عَذَابٌ أَلِیمٌ وَمَا لَهُمْ مِنْ نَاصِرِینَ ﴿۹۱﴾در حقیقت کسانى که کافر شده و در حال کفر مرده اند اگر چه [فراخناى] زمین را پر از طلا کنند و آن را [براى خود] فدیه دهند هرگز از هیچ یک از آنان پذیرفته نگردد آنان را عذابى دردناک خواهد بود و یاورانى نخواهند داشت (۹۱)
نکته ها:
دنیا و آخرت تفاوت هایى دارند، از جمله:
۱- غم واندوه در دنیا از انسان به دیگران سرایت مى کند، ولى در آخرت چنین نیست.
۲- در دنیا، انسان مى تواند با عذر یا کفّاره یا دروغ یا حیله یا توبه یا ناله مشکلش را حل کند، امّا در آخرت چنین نیست.
۳- تلخى هاى دنیا قابل تخفیف است و اگر انسان با آن انس گرفت، از تلخى آن کاسته مى شود، ولى در آخرت چنین نیست.
پیام ها:
۱- کافر مردن، بزرگ ترین خطر است. «ماتوا و هم کفّار» ومسلمان مردن، آرزوى پیامبران است. «توفّنى مسلماً»
۲- در قیامت، مال دنیا بى ارزش است و ذرّه اى کارآیى ندارد. گرچه از جنس طلا و مقدار آن به اندازه ظرفیّت زمین باشد، باز هم پشیزى ارزش ندارد. «مل ء الارض ذهباً»
۳- ایمان، ارزشى فراتر از تمام مادّیات دارد. در قیامت تنها ایمان است که مى تواند انسان را نجات دهد. «مل ء الارض ذهباً»
۴- مرگ در حال کفر، زمینه ى شفاعت را از بین مى برد. «مالهم من ناصرین»
