تفسیر قرآن کریم صفحه ۶۴ – آیات ۱۰۹ تا ۱۱۵ سوره آل عمران
موضوع: تفسیر قرآن کریم
عنوان: صفحه ۶۴
سوره: آل عمران
نوع تفسیر: تفسیر نور
متن تفسیر:
تفسیر آیه۱۰۸ و ۱۰۹ سوره آل عمران:
تِلْکَ آیَاتُ اللَّهِ نَتْلُوهَا عَلَیْکَ بِالْحَقِّ وَمَا اللَّهُ یُرِیدُ ظُلْمًا لِلْعَالَمِینَ ﴿۱۰۸﴾اینها آیات خداست که آن را به حق بر تو مى خوانیم و خداوند هیچ ستمى بر جهانیان نمى خواهد (۱۰۸)وَلِلَّهِ مَا فِی السَّمَاوَاتِ وَمَا فِی الْأَرْضِ وَإِلَى اللَّهِ تُرْجَعُ الْأُمُورُ ﴿۱۰۹﴾و آنچه در آسمانها و آنچه در زمین است از آن خداست و [همه] کارها به سوى خدا بازگردانده مى شود (۱۰۹)
نزول آیات الهى بر پیامبر، بدون کم وکاست وبراساس حقّ و حقیقت است. همچنین عمل ها و عکس العمل ها، پاداش ها وکیفرهاى امّت ها، مطابق یک سرى اصول و سنّت هاى پایدار است. خداوند، نه بر بندگان تکلیفِ فوق طاقت مى کند و نه در کیفر و پاداش، شرایط و استعدادها و توان افراد را یکسان مى بیند، که اینها موجب ظلم مى گردد.
ظلم را کسى روا مى دارد که یا کمبود داشته باشد و یا نتواند از راه حقّ به مقصود خود نایل شود و یا از بدى و زشتى ستم غافل باشد، و بر خداوند سبحان هیچ یک از این موارد صادق نیست. خداوندى که همه چیز از اوست و بازگشت همه چیز نیز به سوى اوست، چه نیازى به ظلم کردن دارد؟!
پیام ها:
۱- نزول وحى بر پیامبر، حقّ است، نه ساخته ى ذهن و خیال او. «آیات اللّه نتلوها علیک بالحق»
۲- روسفیدى و روسیاهى در قیامت، بازتاب عقاید و افکار و اعمال خود انسان هاست، نه ظلم خداوند. «و ما اللّه یرید ظلماً للعالمین»
تفسیر آیه ۱۱۰ سوره آل عمران:
کُنْتُمْ خَیْرَ أُمَّهٍ أُخْرِجَتْ لِلنَّاسِ تَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَتَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْکَرِ وَتُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَلَوْ آمَنَ أَهْلُ الْکِتَابِ لَکَانَ خَیْرًا لَهُمْ مِنْهُمُ الْمُؤْمِنُونَ وَأَکْثَرُهُمُ الْفَاسِقُونَ ﴿۱۱۰﴾شما بهترین امتى هستید که براى مردم پدیدار شده اید به کار پسندیده فرمان مى دهید و از کار ناپسند بازمى دارید و به خدا ایمان دارید و اگر اهل کتاب ایمان آورده بودند قطعا برایشان بهتر بود برخى از آنان مؤمنند و[لى] بیشترشان نافرمانند (۱۱۰)
نکته ها:
در آیه ى ۱۰۴ همین سوره، مرحله ى خاصّى از امر به معروف و نهى از منکر که توسط گروه ویژه و رسمى صورت مى گرفت، بیان شد. در این آیه به مرحله عمومى که یک وظیفه همگانى است اشاره مى شود.
پیام ها:
۱- بهترین امّت بودن با شعار نیست، با ایمان و امر به معروف و نهى از منکر است. «کنتم خیر امّه… تأمرون…»
۲- در امّتِ ساکت و ترسو خیرى نیست. «خیر امّه… تأمرون… تنهون»
۳- امر به معروف و نهى از منکر به قدرى مهم است که انجام آن معیار امتیاز امّت هاست. «کنتم خیر امّه»
۴- امر به معروف و نهى از منکر، در صورتى محقّق مى شود که مسلمانان به شکل یک امّت باشند، یعنى حاکمیّت داشته باشند. «کنتم خیر امّه»
۵ – مسلمانان مسئول اصلاح تمام جوامع بشرى هستند. «اُخرجت للنّاس»
۶- سفارش به خوبى ها بدون مبارزه با فساد، کم نتیجه است. «تأمرون بالمعروف و تنهون عن المنکر»
۷- هر یک از افراد امّت باید امر به معروف ونهى از منکر کند. (یک دختر ۹ ساله نیز حقّ امر به معروف ونهى از منکر رئیس جمهور را دارد) «تأمرون… تنهون»
۸ – در امر به معروف، سنّ، منطقه، نژاد، سواد و موقعیّت اقتصادى و اجتماعى نقشى ندارد. «خیر امّه… تأمرون… تنهون»
۹- مسلمان باید از موضع قدرت امر و نهى کند، نه از روى خواهش و التماس. «تأمرون»
۱۰- امر به معروف، مقدّم بر نهى از منکر است. «تأمرون… تنهون»
۱۱- امر ونهیى مى تواند مؤثّر باشد که از ایمان مایه گرفته باشد. «تأمرون، تنهون، تؤمنون»
۱۲- خداوند اهل کتاب را به اسلام دعوت مى کند. «و لو آمن اهل الکتاب»
۱۳- اسلام، ناسخ تمام ادیان است. «ولو آمن اهل الکتاب»
۱۴- انسان، در انتخاب راه آزاد است. «منهم المؤمنون و اکثرهم الفاسقون»
تفسیر آیه ۱۱۱ سوره آل عمران:
لَنْ یَضُرُّوکُمْ إِلَّا أَذًى وَإِنْ یُقَاتِلُوکُمْ یُوَلُّوکُمُ الْأَدْبَارَ ثُمَّ لَا یُنْصَرُونَ ﴿۱۱۱﴾]جز آزارى [اندک] هرگز به شما زیانى نخواهند رسانید و اگر با شما بجنگند به شما پشت نمایند سپس یارى نیابند (۱۱۱)
نکته ها:
ین آیه، بشارت و تسلّى براى مسلمانان است که شما در سایه ى ایمان، وحدت و امر به معروف بیمه مى شوید. از تهدیدات دشمن نترسید که پیروزى با شماست و دشمن خوار و زبون است.
پیام ها:
۱- روحیّه ها را باید تقویت کرد. «لن یضرّوکم»
۲- مسلمانان، در سایه ى ایمان بیمه هستند. «لن یضرّوکم»
۳- مخالفین شما براى نابودى شما تلاش مى کنند، لکن تنها به گوشه اى از اهداف ایذائى خود مى رسند. «الاّ اذى»
۴- کسى که ایمان ندارد، روحیّه ى مقاومت ندارد. «یولّوکم الادبار»
۵ – قرآن، فرار و ضعف اهل کتاب در برابر مسلمانان را پیشگویى مى کند. «ان یقاتلوکم یولّوکم»
۶- کسانى پیروز مى شوند و دشمن را فرارى مى دهند که در ایمان و امر به معروف ثابت قدم باشند. «کنتم خیر امّه… و ان یقاتلوکم یولّوکم الادبار»
۷- فسق، زمینه ى ضعف در جبهه هاى جنگ است. «اکثرهم الفاسقون… و ان یقاتلوکم یولّوکم الادبار»
۸ – توان دشمن را تحقیر کنید. «و ان یقاتلوکم یولّوکم الادبار»
تفسیر آیه ۱۱۲ سوره آل عمران:
ضُرِبَتْ عَلَیْهِمُ الذِّلَّهُ أَیْنَ مَا ثُقِفُوا إِلَّا بِحَبْلٍ مِنَ اللَّهِ وَحَبْلٍ مِنَ النَّاسِ وَبَاءُوا بِغَضَبٍ مِنَ اللَّهِ وَضُرِبَتْ عَلَیْهِمُ الْمَسْکَنَهُ ذَلِکَ بِأَنَّهُمْ کَانُوا یَکْفُرُونَ بِآیَاتِ اللَّهِ وَیَقْتُلُونَ الْأَنْبِیَاءَ بِغَیْرِ حَقٍّ ذَلِکَ بِمَا عَصَوْا وَکَانُوا یَعْتَدُونَ ﴿۱۱۲﴾هر کجا یافته شوند به خوارى دچار شده اند مگر آنکه به پناه امان خدا و زینهار مردم [روند] و به خشمى از خدا گرفتار آمدند و [مهر] بینوایى بر آنان زده شد این بدان سبب بود که به آیات خدا کفر مى ورزیدند و پیامبران را بناحق مى کشتند [و نیز] این [عقوبت] به سزاى آن بود که نافرمانى کردند و از اندازه درمى گذرانیدند (۱۱۲)
نکته ها:
چنانکه در روایات آمده، این آیه در مورد قوم یهود است که به جهت نافرمانى حکم خدا و پیامبران، دچار غضب الهى گردیده و مُهر ذلّت و مسکنت بر آنان زده شد. از جمله گناهان آنان کشتن پیامبران بوده است که طبق روایات، مراد از آن، کشتن با شمشیر نیست، بلکه افشاى اخبار و اسرار آنان بوده که موجب سلطه ى قدرت هاى ستمگر و قتل آنان مى گردیده است.[۱]
۱) کافى، ج ۲، ص ۳۷۱٫
پیام ها:
۱- نتیجه ى کفر و پیامبرکشى، ذلّت و مسکنت است. «ضربت علیهم الذلّه»
۲- یهود همیشه ذلیل است. گرچه گاهى سرنخ تبلیغات و اقتصاد و سیاست را به دست مى گیرد، امّا از نظر کرامت و عزّت و محبوبیّت و امنیّت، بدترین جایگاه را دارد. (مثل افراد دزد وچاقوکشى که ایجاد دلهره کرده ودرآمدهاى کلانى به دست مى آورند، ولى هرگز از جایگاه والایى برخوردار نیستند.) «ضربت علیهم الذلّه»
۳- روحیّه ى مؤمنان را با بیان وضع نکبت بار مخالفان تقویت کنید. «ضربت علیهم الذلّه»
۴- رمز عزّت دو چیز است: ایمانى از درون به قدرت الهى، ارتباطات حسنه اى از بیرون با امّت ها و ملّت ها. «حبل من اللّه و حبل من الناس»
۵ – راه نجات یهود، یا ایمان آوردن به اسلام است؛ «حبل من اللّه» یا عقد قرارداد با مسلمانان. «حبل من الناس»
۶- عقیده، در عمل اثر دارد. «ذلک بانهم کانوا یکفرون»
۷- براى قوم یهود انبیاى متعدّدى آمدند. «النبیین»
۸ – نسبت به بزرگ ترین شخصیّت ها نیز معیارها را فراموش نکنید. با اینکه پیامبرکشى بزرگ ترین جنایت است، امّا کلمه «بغیر حق» رمز آن است که معیار، باطل است، نه شخص پیامبر. «یقتلون النبیین بغیر حق»
۹- گناه و تجاوز، زمینه ساز گناهان بزرگ ترى همچون کفر و پیامبرکشى مى گردد. «ذلک بما عصوا…»
۱۰- آنچه از تجاوز و کفر بدتر است، اصرار بر کفر و تجاوز است. «کانوا یعتدون»
تفسیر آیه ۱۱۳ سوره آل عمران:
لَیْسُوا سَوَاءً مِنْ أَهْلِ الْکِتَابِ أُمَّهٌ قَائِمَهٌ یَتْلُونَ آیَاتِ اللَّهِ آنَاءَ اللَّیْلِ وَهُمْ یَسْجُدُونَ ﴿۱۱۳﴾[ولى همه آنان] یکسان نیستند از میان اهل کتاب گروهى درستکردارند که آیات الهى را در دل شب مى خوانند و سر به سجده مى نهند (۱۱۳)
نکته ها:
این آیه وآیه بعد، صفات خوب گروهى از اهل کتاب را بیان مى دارد که عبارت است از قیام به اطاعت خدا، تلاوت کتاب آسمانى، سجده، امر به معروف و نهى از منکر و سرعت در کارهاى خیر. شاید همین اعمال، بیانگر «حبل اللّه» در آیه قبل باشد.
همانگونه که تلاوت قرآن براى مسلمین به همراه اقامه نماز مورد ستایش الهى است،[۱] تلاوت کتب آسمانى، همراه با عبادت و سجده براى اهل کتاب نیزمورد ستایش است. «یتلون… یسجدون»
خداوند در این آیه به ارزش علم، عمل، تداوم، نشاط و عشق و جهت داشتن اشاره کرده است. با کلمه «یتلون» به علم، با کلمه «یسجدون» به عمل، با عبارت «اناءاللیل» به تداوم و با کلمه «قائمه» به عشق و نشاط و با عبارت «آیات اللّه» به جهت اشاره کرده است.
۱) انّ الذین یتلون کتاب اللّه و اقامواالصلوه وانفقوا مما رزقناهم سرّاً و علانیه یرجون تجاره لن تبور» فاطر، ۲۹٫
پیام ها:
۱- خوبى وکمال را از هر گروه و طایفه اى که باشد، بپذیریم و بدان اقرار کنیم. در کنار انتقاد از دیگران، از خوبى هاى آنان غافل نشویم. «من اهل الکتاب امّه قائمه»
۲- یکى از راههاى جذب و دعوت دیگران، اقرار و اعتراف به کمالاتِ آنان است. «من اهل الکتاب امّه قائمه»
۳- عبادت، نیاز به همّت، جدّیت، عشق و آمادگى دارد. «امّه قائمه»
۴- تلاوت آیات خدا و سجده هاى شبانه، موجب ستایش خداوندى است. «یتلون آیات اللّه آناء اللیل»
۵ – تلاوت آیات الهى وسجده به درگاه او، قیام به امر الهى است. «قائمه یتلون»
۶- شب و بالاخص سحر، بهترین وقت براى مناجات است. «آناء اللیل»
۷- عالى ترین حالات عبادت، سجده است. «وهم یسجدون»
تفسیر آیه ۱۱۴ و ۱۱۵ سوره آل عمران:
یُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَالْیَوْمِ الْآخِرِ وَیَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَیَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْکَرِ وَیُسَارِعُونَ فِی الْخَیْرَاتِ وَأُولَئِکَ مِنَ الصَّالِحِینَ ﴿۱۱۴﴾به خدا و روز قیامت ایمان دارند و به کار پسندیده فرمان مى دهند و از کار ناپسند باز مى دارند و در کارهاى نیک شتاب مى کنند و آنان از شایستگانند (۱۱۴)وَمَا یَفْعَلُوا مِنْ خَیْرٍ فَلَنْ یُکْفَرُوهُ وَاللَّهُ عَلِیمٌ بِالْمُتَّقِینَ ﴿۱۱۵﴾و هر کار نیکى انجام دهند هرگز در باره آن ناسپاسى نبینند و خداوند به [حال] تقواپیشگان داناست (۱۱۵)
نکته ها:
همان گونه که در سوره ى بقره آیه ۳، در کنار ایمان، نماز مطرح شده است، «الّذین یؤمنون بالغیب و یقیمون الصلوه» در این آیه نیز در کنار ایمان، امر به معروف و نهى از منکر آمده است. «یؤمنون… یأمرون»
شیوه ى قرآن آن است که امر به معروف را قبل از نهى از منکر مى آورد. آرى، اگر درهاى معروف باز شود، راه منکر بسته مى شود. ازدواج آسان، جلو فحشا را مى گیرد. نماز، انسان را از فحشا ومنکر باز مى دارد. اشتغالِ صحیح مى تواند مانع فسادهاى اجتماعى گردد. شخصیّت دادن به افراد، آنان را از سقوط به ابتذال باز مى دارد.
صالحان کسانى اند که همگان آرزوى ملحق شدن به آنان را دارند: «اَلحِقنى بالصّالحین»[۱] و هر مسلمانى در هر روز، پنج مرتبه به آنان سلام مى کند. «السلام علینا و على عباد اللّه الصالحین»
در بینش الهى، هیچ عمل صالحى ضایع نمى شود. «فلن یُکفروه» البتّه چنانکه در قرآن مى خوانیم: «انّما یتقبّل اللّه من المتّقین»[۲] شرط قبولى، ایمان و تقواست، لذا در اینجا مى فرماید: ما خود مى شناسیم که متّقین چه کسانیند که باید عملشان مورد قبول واقع شود.
۱) یوسف، ۱۰۸ ؛ شعراء، ۸۳٫
۲) مائده، ۲۷٫
پیام ها:
۱- امر به معروف ونهى از منکر، در ادیان دیگر نیز مطرح بوده است. «اهل الکتاب… یأمرون بالمعروف»
۲- سجده هاى سحر باید همراه با امر و نهى در روز باشد. «یسجدون… یأمرون»
۳- سرعت در کار خیر، ارزش آن را بیشتر مى کند. «یسارعون فى الخیرات»
۴- سبقت وسرعت صالحان در نیکى ها، موسمى نیست دائمى است.«یسارعون»
۵ – افراد صالح، کسانى هستند که با نشاط وشتاب، به سراغ هر کار خیرى مى روند، نه فقط بعضى از کارها. «الخیرات»
۶- ایمان، عبادت، تلاوت، امر به معروف و نهى از منکر و سرعت در کار خیر انسان را در زمره صالحان مى برد. «اولئک من الصالحین»
