تفسیر قرآن کریم صفحه ۷۰ – آیات ۱۵۴ تا ۱۵۷ سوره آل عمران
موضوع: تفسیر قرآن کریم
عنوان: صفحه ۷۰
سوره: آل عمران
نوع تفسیر: تفسیر نور
متن تفسیر:
تفسیر آیه ۱۵۴ سوره آل عمران:
ثُمَّ أَنْزَلَ عَلَیْکُمْ مِنْ بَعْدِ الْغَمِّ أَمَنَهً نُعَاسًا یَغْشَى طَائِفَهً مِنْکُمْ وَطَائِفَهٌ قَدْ أَهَمَّتْهُمْ أَنْفُسُهُمْ یَظُنُّونَ بِاللَّهِ غَیْرَ الْحَقِّ ظَنَّ الْجَاهِلِیَّهِ یَقُولُونَ هَلْ لَنَا مِنَ الْأَمْرِ مِنْ شَیْءٍ قُلْ إِنَّ الْأَمْرَ کُلَّهُ لِلَّهِ یُخْفُونَ فِی أَنْفُسِهِمْ مَا لَا یُبْدُونَ لَکَ یَقُولُونَ لَوْ کَانَ لَنَا مِنَ الْأَمْرِ شَیْءٌ مَا قُتِلْنَا هَاهُنَا قُلْ لَوْ کُنْتُمْ فِی بُیُوتِکُمْ لَبَرَزَ الَّذِینَ کُتِبَ عَلَیْهِمُ الْقَتْلُ إِلَى مَضَاجِعِهِمْ وَلِیَبْتَلِیَ اللَّهُ مَا فِی صُدُورِکُمْ وَلِیُمَحِّصَ مَا فِی قُلُوبِکُمْ وَاللَّهُ عَلِیمٌ بِذَاتِ الصُّدُورِ ﴿۱۵۴﴾سپس [خداوند] بعد از آن اندوه آرامشى [به صورت] خواب سبکى بر شما فرو فرستاد که گروهى از شما را فرا گرفت و گروهى [تنها] در فکر جان خود بودند و در باره خدا گمانهاى ناروا همچون گمانهاى [دوران] جاهلیت مى بردند مى گفتند آیا ما را در این کار اختیارى هست بگو سررشته کارها [شکست یا پیروزى] یکسر به دست خداست آنان چیزى را در دلهایشان پوشیده مى داشتند که براى تو آشکار نمیکردند مى گفتند اگر ما را در این کار اختیارى بود [و وعده پیامبر واقعیت داشت] در اینجا کشته نمى شدیم بگو اگر شما در خانه هاى خود هم بودید کسانى که کشته شدن بر آنان نوشته شده قطعا [با پاى خود] به سوى قتلگاههاى خویش مى رفتند و [اینها ] براى این است که خداوند آنچه را در دلهاى شماست [در عمل] بیازماید و آنچه را در قلبهاى شماست پاک گرداند و خدا به راز سینه ها آگاه است (۱۵۴)
پیام ها:
۱- خداوند به خاطر تخلّفات و اختلافات در جنگ احد، شما را تنبیه کرد، ولى رها نکرد. «ثم انزل علیکم…امنه»
۲- خداوند در اوج حوادث تلخ، به دلهاى مؤمنان آرامش مى بخشد. «بعدالغمّ أمنه»
۳- خواب، مایه ى آرامش و هدیه اى الهى است. «انزل علیکم… نعاسا»
۴- روحیات، اعتقادات، باورها و تحلیل هاى همه ى رزمندگان یکسان نیست. «طائفه… و طائفه…»
۵ – در بند خود بودن، مایه ى بد گمانى به وعده هاى الهى است. «اهمتهم انفسهم یظنّون باللّه غیر الحق ظنّ الجاهلیه»
۶- حتّى در شرایط بحرانى و شکست ها نیز به خدا و وعده هاى او سوءظن نبرید. «وطائفه… یظنّون باللّه غیر الحق»
۷- سوءظنّ به وعده هاى خدا، از عقاید جاهلیّت است و حقیقت ندارد. «یظنّون باللّه غیر الحقّ ظنّ الجاهلیّه»
۸ – خودمحورى و رفاه طلبى، انسان را از مدار رضاى خداوند خارج مى کند. «قد اهمّتهم انفسهم یظنّون باللّه غیر الحق»
۹- پندار اینکه مسلمانان حتّى در صورتِ سستى و اختلاف ونافرمانى نباید شکست بخورند، پندارى جاهلانه است. «ظنّ الجاهلیه»
۱۰- افراد ضعیف الایمان، شکست خود را به عدم نصرت الهى نسبت مى دهند. «یقولون لو کان لنا من الامر شى ما قتلنا ههنا»
۱۱- طرح سؤالاتى که موجب تضعیف روحیه ى رزمندگان مى شود، ممنوع است. «هل لنا من الامر من شى ء»
۱۲- در برابر ایجاد وسوسه ها و تردیدها، قاطعیّت لازم است. «قل ان الامر کلّه للّه»
۱۳- مسلمانان رفاه طلب و خود محور، دائماً در درون نگرانند. «یخفون فى انفسهم ما لایبدون لک»
۱۴- آنهایى که به خود فکر مى کنند، توقّعِ قبول نظراتشان را در تصمیم گیرى ها دارند. «اهمّتهم انفسهم…یقولون لو کان لنا من الامر…»
۱۵- از مقدّرات حتمى، امکان فرار نیست. «لو کنتم فى بیوتکم لبرز الّذین…»
۱۶- اعتقاد به مقدّرات حتمى پروردگار، به انسان آرامش مى دهد. «لبرز الّذین کتب علیهم القتل الى مضاجعهم»
۱۷- حوادث تلخ و شکست در جبهه ها، یکى از راههاى شناسایى روحیه ها و درجات ایمان در افراد است. «لیبتلى اللّه ما فى صدورکم»
۱۸- حوادث تلخ و شیرین، صحنه اى براى تجلّى روح و فکر شماست، وگرنه خداوند همه ى روحیه ها و افکار را از قبل مى داند. «و اللّه علیم بذات الصدور»
تفسیر آیه ۱۵۵ سوره آل عمران:
إِنَّ الَّذِینَ تَوَلَّوْا مِنْکُمْ یَوْمَ الْتَقَى الْجَمْعَانِ إِنَّمَا اسْتَزَلَّهُمُ الشَّیْطَانُ بِبَعْضِ مَا کَسَبُوا وَلَقَدْ عَفَا اللَّهُ عَنْهُمْ إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ حَلِیمٌ ﴿۱۵۵﴾روزى که دو گروه [در احد] با هم رویاروى شدند کسانى که از میان شما [به دشمن] پشت کردند در حقیقت جز این نبود که به سبب پاره اى از آنچه [از گناه] حاصل کرده بودند شیطان آنان را بلغزانید و قطعا خدا از ایشان درگذشت زیرا خدا آمرزگار بردبار است (۱۵۵)
نکته ها:
آیه در مورد فرار بعضى از مسلمانان در جنگ اُحد است. چنانکه در تفاسیر آمده است؛ در جنگ اُحد جز سیزده نفر که پنج نفر آنان از مهاجرین و هشت نفر از انصار بودند، همه فرار کردند. در مورد نام این سیزده نفر، جز على علیه السلام اختلاف است که چه کسانى بودند.
در جنگ اُحد مسلمانان چهار گروه شدند: ۱- شهدا ۲- صابران ۳- فراریان که مورد عفو قرار گرفتند ۴- منافقان.
پیام ها:
۱- یکى از علل فرار از جنگ، گناه است. «تولّوا… ببعض ما کسبوا»
۲- گناه، میدان را براى وسوسه هاى شیطان باز مى کند. «استزلّهم… ببعض ماکسبوا»
۳- خطاکار را نباید براى همیشه طرد کرد ودر کیفر او شتاب کرد. «عفااللّه عنهم»
۴- خداوند گنهکاران را مى بخشد، پس شما آنان را ملامت نکنید. «عفَااللّه عنهم»
تفسیر آیه ۱۵۶ سوره آل عمران:
یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لَا تَکُونُوا کَالَّذِینَ کَفَرُوا وَقَالُوا لِإِخْوَانِهِمْ إِذَا ضَرَبُوا فِی الْأَرْضِ أَوْ کَانُوا غُزًّى لَوْ کَانُوا عِنْدَنَا مَا مَاتُوا وَمَا قُتِلُوا لِیَجْعَلَ اللَّهُ ذَلِکَ حَسْرَهً فِی قُلُوبِهِمْ وَاللَّهُ یُحْیِی وَیُمِیتُ وَاللَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ بَصِیرٌ ﴿۱۵۶﴾اى کسانى که ایمان آورده اید همچون کسانى نباشید که کفر ورزیدند و به برادرانشان هنگامى که به سفر رفته [و در سفر مردند] و یا جهادگر شدند [و کشته شدند] گفتند اگر نزد ما [مانده] بودند نمى مردند و کشته نمى شدند [شما چنین سخنانى مگویید] تا خدا آن را در دلهایشان حسرتى قرار دهد و خدا[ست که] زنده مى کند و مى میراند و خدا[ست که] به آنچه مى کنید بیناست (۱۵۶)
پیام ها:
۱- دشمن پس از پایان جنگ، دست به شایعات دلسرد کننده مى زند. «لو کانوا عندنا ما ماتوا و ما قتلوا» اگر رزمندگان نزد ما مى ماندند کشته نمى شدند.
۲- دشمن در لباس دلسوزى و حسرت، سمپاشى مى کند. «لوکانوا عندنا»
۳- کسى که زندگى مادّى هدف او است، مرگ و شهادت را خسارت مى داند. «لو کانوا عندنا ما ماتوا و ما قتلوا»
۴- منافق کافر است، چون گویندگان این سخنان منافقان بودند، ولى قرآن از آنها به «الّذین کفروا» یاد مى کند.
۵ – مرگ و حیات، از مقدّرات الهى است، نه آنکه مربوط به جنگ و سفر باشد. «واللّه یحیى و یمیت»
۶- ایمان به مقدّرات الهى، هراس انسان را برطرف مى کند. مبادا به امید زنده ماندن، از زیر بار جهاد شانه خالى کنید. چه بسیار افرادى که در جنگ ها بوده اند، ولى زنده مانده اند و بر عکس کسانى که به جبهه نرفته و جوان مرگ شده اند. «واللّه یحیى و یمیت»
۷- خداوند بصیر و آگاه است، مواظب حالات و افکار و اعمال خود باشید. «واللّه بما تعملون بصیر»
تفسیر آیه ۱۵۷ سوره آل عمران:
وَلَئِنْ قُتِلْتُمْ فِی سَبِیلِ اللَّهِ أَوْ مُتُّمْ لَمَغْفِرَهٌ مِنَ اللَّهِ وَرَحْمَهٌ خَیْرٌ مِمَّا یَجْمَعُونَ ﴿۱۵۷﴾و اگر در راه خدا کشته شوید یا بمیرید قطعا آمرزش خدا و رحمت او از [همه] آنچه [آنان] جمع مى کنند بهتر است (۱۵۷)
نکته ها:
خداوند با بیان دو نکته، به شایعات دلسرد کننده ى منافقان که در آیه ى قبل مطرح شد پاسخ مى دهد:
الف: مرگ وحیات بدست اوست. جبهه نرفتن، طول عمر را کم نمى کند.
ب: کسى که در راه خدا گام بردارد، بمیرد یا شهید شود، برنده است. زیرا او عمر داده، ولى مغفرت و رحمت گرفته است، پس چیزى را نباخته است.
کسانى که در راه سفر به جبهه، یا در راه تحصیل علم، یا سفر براى حج و زیارت، تبلیغ و ارشاد و سایر اهداف مقدّس از دنیا بروند، مشمول رحمت و مغفرت الهى خواهند بود.
پیام ها:
۱- در جهان بینى الهى، مرگ و شهادت در راه خدا، از همه ى دنیا و جمع کردنى هاى آن بهتر است. «ولئن قتلتم فى سبیل اللّه او متّم…»
۲- مهم در راه خدا بودن است، خواه به شهادت بیانجامد یا مرگ. «قتلتم فى سبیل اللّه او متّم…»
۳- اوّل باید بخشیده شد، سپس رحمت الهى را دریافت نمود. کلمه ى «لمغفره» قبل از کلمه «رحمه» آمده است.
۴- مغفرت و رحمت نتیجه اى ابدى دارد، ولى مال و ثروت آثارش موقّت است. «لمغفره من اللّه و رحمه خیر مما یجمعون»
