تفسیر قرآن کریم صفحه ۸۵ – آیات ۳۸ تا ۴۴ سوره النساء
موضوع: تفسیر قرآن کریم
عنوان: صفحه ۸۵
سوره: النساء
نوع تفسیر: تفسیر نور
متن تفسیر:
تفسیر آیه ۳۸ سوره النساء:
وَالَّذِینَ یُنْفِقُونَ أَمْوَالَهُمْ رِئَاءَ النَّاسِ وَلَا یُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَلَا بِالْیَوْمِ الْآخِرِ وَمَنْ یَکُنِ الشَّیْطَانُ لَهُ قَرِینًا فَسَاءَ قَرِینًا ﴿۳۸﴾و کسانى که اموالشان را براى نشاندادن به مردم انفاق مى کنند و به خدا و روز بازپسین ایمان ندارند و هر کس شیطان یار او باشد چه بد همدمى است (۳۸)
نکته ها:
شیطان، گاهى از دور چیزى را به افراد القا و وسوسه مى کند و گاهى از نزدیک همدم آنان مى شود. مؤمنان از وسوسه ها و القائات شیطان مى گریزند، امّا آنگونه که در آیه ى ۳۶ سوره ى زخرف مى خوانیم: «من یعش عن ذکر الرّحمان نقیّض له شیطاناً فهو له قرین» هرکه از یاد خدا رخ برتافت، شیطانى براى او برمى انگیزیم تا یار و همنشین دائمى او باشد.
پیام ها:
۱- هم بخل وترک انفاق بد است، هم انفاق ریایى. در آیه ى پیش از بخل نکوهش شد و در اینجا از بخشش هاى ریاکارانه. «یبخلون، ینفقون… رئاء الناس»
۲- عامل ریا، عدم ایمان واقعى به خدا و قیامت است. «رئاء الناس و لایؤمنون باللّه و لا بالیوم الآخر»
۳- هدف از انفاق، تنها سیر کردن گرسنگان نیست، چون این هدف با ریاکارى هم تأمین مى شود. بلکه هدف، رشد معنوى انفاق کننده نیز مى باشد. «ینفقون اموالهم رئاء الناس»
۴- خداوند ریاکاران را دوست ندارد. «لایحبّ کلّ مختال… والّذین ینفقون رئاء الناس»
۵ – دل که از خدا تهى شد، جایگاه همیشگى شیطان مى شود. «لایؤمنون باللَّه… یکن الشیطان له قریناً»
تفسیر آیه ۳۹ سوره النساء:
وَمَاذَا عَلَیْهِمْ لَوْ آمَنُوا بِاللَّهِ وَالْیَوْمِ الْآخِرِ وَأَنْفَقُوا مِمَّا رَزَقَهُمُ اللَّهُ وَکَانَ اللَّهُ بِهِمْ عَلِیمًا ﴿۳۹﴾و اگر به خدا و روز بازپسین ایمان مى آوردند و از آنچه خدا به آنان روزى داده انفاق میکردند چه زیانى برایشان داشت و خدا به [کار] آنان داناست (۳۹)
پیام ها:
۱- اظهار تأسف بر حال منحرفان، یکى از راههاى هشدار وتبلیغ است. «و ماذا علیهم…»
۲- لازمه ى ایمان به خدا، انفاق به محرومان است. «آمنوا… انفقوا»
۳- انفاق فقط در اموال نیست، بلکه از هرچه که خداوند داده، (علم، آبرو، مقام…) پسندیده است. «ممّا رزقهم اللّه»
۴- اگر بدانیم که نعمت ها از خداوند است، روحیّه ى انفاق در ما قوى مى شود. «رزقهم اللَّه»
۵ – افراد بخیل، یا ریاکار بدانند که زیر نظر خدایند. «کان اللّه بهم علیما»
تفسیر آیه ۴۰ سوره النساء:
إِنَّ اللَّهَ لَا یَظْلِمُ مِثْقَالَ ذَرَّهٍ وَإِنْ تَکُ حَسَنَهً یُضَاعِفْهَا وَیُؤْتِ مِنْ لَدُنْهُ أَجْرًا عَظِیمًا ﴿۴۰﴾در حقیقت خدا هموزن ذره اى ستم نمى کند و اگر [آن ذره کار] نیکى باشد دو چندانش مى کند و از نزد خویش پاداشى بزرگ مى بخشد (۴۰)
نکته ها:
معمولاً ریشه ى ظلم، یا جهل است یا ترس، یا نیاز، یا حرص و… ولى خداوند غنى و دانا و منزّه است، پس ظلم نمى کند. به علاوه خداوند خود به عدل و احسان فرمان داده، چگونه ظلم مى کند؟ البتّه پاداش خداوند، چند برابر (ده برابر تا هفتصد برابر) است واین احسان و لطف اوست.
پیام ها:
۱- خداوند عادل است ومجازات هاى او عکس العمل کردارهاى خودماست. «ان اللّه لایظلم…»
۲- کیفرهاى الهى مطابق جرم، ولى پاداش هاى الهى چند برابر است. «یضاعف»
۳- خداوند، علاوه بر افزایش حسنات، از جانب خود نیز اجر عظیم مى دهد. «من لدنه اجراً عظیماً»
تفسیر آیه ۴۱ سوره النساء:
فَکَیْفَ إِذَا جِئْنَا مِنْ کُلِّ أُمَّهٍ بِشَهِیدٍ وَجِئْنَا بِکَ عَلَى هَؤُلَاءِ شَهِیدًا ﴿۴۱﴾پس چگونه است [حالشان] آنگاه که از هر امتى گواهى آوریم و تو را بر آنان گواه آوریم (۴۱)
نکته ها:
مضمون این آیه که گواه بودن رسول خداصلى الله علیه وآله بر اعمال امّت را بیان مى کند، در موارد دیگرى هم آمده است.[۱]
وقتى ابن مسعود، این آیه را در ضمن تلاوتش بر پیامبر مى خواند، اشک آن حضرت جارى مى شد.[۲]
گرچه خداوند نیازى به آوردن شاهد ندارد، ولى انسان به گونه اى است که هرچه بیشتر حضور شاهدان را حس کند، براى تربیت و تقوایش مؤثّرتر است. کسى که در تلویزیون براى میلیونها نفر صحبت مى کند، چون همه او را مى بینند، وقتى عطسه اى یا اشتباهى مى کند، بیشتر خجالت مى کشد.
به نقل آیات قرآن، شهود در قیامت بسیارند؛ از جمله خداوند،[۳] پیامبران، امامان مع[۴]صوم،[۵] فرشتگان،[۶] زمین،[۷] زمان،[۸] اعضاى بدن[۹] و قیامت، روز اقامه ى شاهدان است. «یوم یقوم الاشهاد»[۱۰]
سنّت الهى بر آن است که پیامبر هر امّتى شاهد آنان باشد. پس از رحلت پیامبراکرم صلى الله علیه وآله نیز باید کسى که در صفات، همچون پیامبر است، شاهد بر مردم باشد. امام صادق علیه السلام فرمود: در هر قرنى (زمانى) امامى از ما اهل بیت، شاهد بر مردم است و رسول خدا صلى الله علیه وآله شاهد بر ماست.[۱۱]
حضرت على علیه السلام بعد از تلاوت این آیه فرمود: «هو – محمّد – شهید على الشهداء و الشهداء هم الرّسل».[۱۲]
۱) بقره، ۱۴۳ ؛ نحل، ۸۹ ؛ حج، آیه آخر.
۲) تفسیر کبیر فخررازى و تفسیر مراغى به نقل از صحیح بخارى و ترمذى و نسائى.
۳) انّ اللّه على کلّ شى ء شهید». حج، ۱۷٫
۴) جئنا من کلّ امّه بشهید». نساء، ۴۱٫
۵) وکذلک جعلناکم امّه وسطا لتکونوا شهداء على النّاس». بقره، ۱۴۳٫
۶) وجاءت کلّ نفس معها سائق و شهید». ق، ۲۱٫
۷) یومئذ تحدّث اخبارها». زلزال، ۴٫
۸) در حدیث است: هر «روز» جدید، به انسان خطاب مى کند: «اَنا یوم جدید و اَنا علیک لشهید، اشهد به یوم القیامه». تفسیر نورالثقلین، ج ۵، ص ۱۱۲٫
۹) تشهد علیهم السنتهم و ایدیهم و ارجلهم». نور، ۲۴٫
۱۰) غافر، ۵۱٫
۱۱) نورالثقلین، ج ۱، ص ۳۹۹٫
۱۲) تفسیر برهان، ج ۱، ص ۳۷۰ و عیّاشى، ج ۱، ص ۲۴۲٫
پیام ها:
۱- پیامبران، اسوه ى مردم در دنیا و شاهد بر مردم در آخرتند. «من کلّ اُمّه بشهید»
۲- لازمه ى گواه بودن، علم داشتن است، پس انبیا از کارهاى ما آگاهند. «بشهیدٍ»
۳- پیامبر اسلام اشرف انبیاست، چون انبیا بر اعمال اُمّت خود گواهند، ولى پیامبر اسلام بر اعمال انبیا گواه است. «جئناک بک على هؤلاء شهیدا»
تفسیر آیه ۴۲ سوره النساء:
یَوْمَئِذٍ یَوَدُّ الَّذِینَ کَفَرُوا وَعَصَوُا الرَّسُولَ لَوْ تُسَوَّى بِهِمُ الْأَرْضُ وَلَا یَکْتُمُونَ اللَّهَ حَدِیثًا ﴿۴۲﴾آن روز کسانى که کفر ورزیده اند و از پیامبر [خدا] نافرمانى کرده اند آرزو مى کنند که اى کاش با خاک یکسان مى شدند و از خدا هیچ سخنى را پوشیده نمى توانند داشت (۴۲)
نکته ها:
کفّار معصیت کار، پیش از اقامه ى شهود، منکر گناه و فساد خود مى شوند و در پى راه فرارند و مى گویند: «واللّه ربّنا ما کنّا مشرکین»[۱] به خدا سوگند ما مشرک نبودیم. ولى وقتى گواهان حقایق را گفتند، دیگر جایى براى کتمان نیست.
در آیات قرآن، آرزوهاى حسرت بار گناهکاران به این گونه مطرح است:
کاش خاک بودم. کاش در خاک محو بودم. کاش با فلانى دوست نمى شدم. کاش در دنیا اهل تعقّل و فکر بودم. کاش با همان مرگ، فانى شده بودم…
۱) انعام، ۲۳٫
پیام ها:
۱- نافرمانى از دستورهاى حکومتى پیامبر، در ردیف کفر به خداست. «کفروا و عصوا الرسول»
۲- روز قیامت، روز حسرت و آرزوست. «یودّ… لوتسوّى»
۳- روز قیامت، هیچ سخن و مطلبى پوشیده نمى ماند. «لایکتمون اللّه حدیثا»
تفسیر آیه ۴۳ سوره النساء:
یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لَا تَقْرَبُوا الصَّلَاهَ وَأَنْتُمْ سُکَارَى حَتَّى تَعْلَمُوا مَا تَقُولُونَ وَلَا جُنُبًا إِلَّا عَابِرِی سَبِیلٍ حَتَّى تَغْتَسِلُوا وَإِنْ کُنْتُمْ مَرْضَى أَوْ عَلَى سَفَرٍ أَوْ جَاءَ أَحَدٌ مِنْکُمْ مِنَ الْغَائِطِ أَوْ لَامَسْتُمُ النِّسَاءَ فَلَمْ تَجِدُوا مَاءً فَتَیَمَّمُوا صَعِیدًا طَیِّبًا فَامْسَحُوا بِوُجُوهِکُمْ وَأَیْدِیکُمْ إِنَّ اللَّهَ کَانَ عَفُوًّا غَفُورًا ﴿۴۳﴾اى کسانى که ایمان آورده اید در حال مستى به نماز نزدیک نشوید تا زمانى که بدانید چه مى گویید و [نیز] در حال جنابت [وارد نماز نشوید] مگر اینکه راهگذر باشید تا غسل کنید و اگر بیمارید یا در سفرید یا یکى از شما از قضاى حاجت آمد یا با زنان آمیزش کرده اید و آب نیافته اید پس بر خاکى پاک تیمم کنید و صورت و دستهایتان را مسح نمایید که خدا بخشنده و آمرزنده است (۴۳)
نکته ها:
چون تحریم شراب، در صدر اسلام به صورت تدریجى انجام گرفت. ابتدا شراب به عنوان نوشابه نامطلوب معرّفى شد؛ «ومن الثمرات النخیل و الاعناب تتّخذون منه سَکراً و رزقاً حسنا»[۱] سپس این آیه نازل شد[۲] ونماز در حال مستى را نهى کرد، آنگاه زیان آن را بیش از منافعش دانست، «یسئلونک عن الخمر و المیسر قل فیهما اثم کبیر و منافع للنّاس و اثمهما اکبر من نفعهما»[۳] سپس از مصرف آن به عنوان عنصرى پلید و شیطانى نهى شد. «انّما الخمر و المیسر… رجس من عمل الشیطان»[۴]
در روایات[۵] آمده که از نماز در حالت خواب آلودگى و کسالت و سنگینى پرهیز کنید. آیات دیگر نیز، نماز از روى کسالت را از نشانه هاى منافقان دانسته است.[۶]
«غائط» یعنى مکان گود. چون در قدیم گودال هایى براى قضاى حاجت فراهم مى کردند، غائط کنایه از رفتن براى تخلّى است.
امام صادق علیه السلام فرمود: «صَعید»، موضع بلندى است که آب از آنجا جارى شود.
ام[۷]ام صادق علیه السلام فرمود: مقصود از «لامستم» جماع است، ولى خداوند ستّار است و ستر را دوست دارد.[۸]
۱) نحل، ۶۷٫
۲) تفسیر عیّاشى، ج ۱، ص ۲۴۲٫
۳) بقره، ۲۱۹٫
۴) مائده، ۹۰٫
۵) کافى، ج ۳، ص ۳۷۱٫
۶) نساء، ۱۴۲ و توبه، ۵۴٫
۷) بحار، ج ۷۶، ص ۳۴۷٫
۸) وسائل، ج ۲۰، ص ۱۳۳٫
پیام ها:
۱- مقام نماز به حدى رفیع است که شرابخوار نباید به آن نزدیک شود. «لاتقربوا الصلوه و انتم سُکارى»
۲- در نماز، تنها اذکار وحرکات کافى نیست، توجّه وشعور لازم است. «حتى تعلموا…»
۳- عبادات ناآگاهانه، بى ارزش است، گرچه تکلیف را ساقط مى کند. «حتى تعلموا ما تقولون»
۴- در مسجد، نباید با حالت جنابت وارد شد. «ولا جنبا…»
۵ – در غسل، شستن تمام بدن لازم است. چون در آیه نام عضو خاصّى برده نشده است. «تغتسلوا»
۶- احتمال خطر وضرر، یا تکلیف را از انسان برمى دارد و یا سبب تخفیف تکلیف مى شود. «و ان کنتم مرضى… فتیمّموا»
۷- در تعبیرات و گفتار، باید ادب را رعایت کرد. (تعبیر برگشت از گودى براى قضاى حاجت و لمس زنان، کنایه از آمیزش جنسى است وگرنه تنها لمس سبب وضو نمى شود.)[۱] «من الغائط او لامستم النار»
۸ – احکام خدا، ترخیص دارد ولى تعطیل ندارد. اگر آب نبود، باید تیمم کرد. «فلم تجدوا ماءً فتیمّموا»
۹- شرط ارتباط با خدا از طریق نماز، طهارت و پاکى است، وضو یا تیمّم. «فلم تجدوا ماء فتیمّموا»
۱۰- تیمّم باید بر خاک پاک باشد. «صعیداً طیّباً»
۱۱- تخفیف احکام، نمودى از رحمت و مغفرت الهى است. «فلم تجدوا ماءً فتیمّموا… غفوراً رحیماً»
۱) تهذیب الاحکام، ج ۱، ص ۲۲٫
تفسیر آیه ۴۴ سوره النساء:
أَلَمْ تَرَ إِلَى الَّذِینَ أُوتُوا نَصِیبًا مِنَ الْکِتَابِ یَشْتَرُونَ الضَّلَالَهَ وَیُرِیدُونَ أَنْ تَضِلُّوا السَّبِیلَ ﴿۴۴﴾آیا به کسانى که بهره اى از کتاب یافته اند ننگریستى گمراهى را مى خرند و مى خواهند شما [نیز] گمراه شوید (۴۴)
پیام ها:
۱- علم به کتاب آسمانى، به تنهایى براى هدایت کافى نیست. «اُتوا نصیباً من الکتاب… یشترون الضّلاله»
۲- آگاهى علماى اهل کتاب از تعالیم الهى ناقص است و همین نقص زمینه ى انحراف مى شود. «نصیباً من الکتاب یشترون الضّلاله»
۳- دانشمندان منحرف، از علم و مقام خود سوء استفاده کرده و در کمین انحراف و گمراهى دیگرانند. «یریدون ان تضلّوا السبیل»
