تفسیر قرآن کریم صفحه ۸۹ – آیات ۶۶ تا ۷۴ سوره النساء
موضوع: تفسیر قرآن کریم
عنوان: صفحه ۸۹
سوره: النساء
نوع تفسیر: تفسیر نور
متن تفسیر:
تفسیر آیه ۶۶ سوره النساء:
وَلَوْ أَنَّا کَتَبْنَا عَلَیْهِمْ أَنِ اقْتُلُوا أَنْفُسَکُمْ أَوِ اخْرُجُوا مِنْ دِیَارِکُمْ مَا فَعَلُوهُ إِلَّا قَلِیلٌ مِنْهُمْ وَلَوْ أَنَّهُمْ فَعَلُوا مَا یُوعَظُونَ بِهِ لَکَانَ خَیْرًا لَهُمْ وَأَشَدَّ تَثْبِیتًا ﴿۶۶﴾و اگر بر آنان مقرر میکردیم که تن به کشتن دهید یا از خانه هاى خود به در آیید جز اندکى از ایشان آن را به کار نمى بستند و اگر آنان آنچه را بدان پند داده مى شوند به کار مى بستند قطعا برایشان بهتر و در ثبات قدم ایشان مؤثرتر بود (۶۶)
نکته ها:
این آیه اشاره دارد به تکلیف هاى سختى که براى امّت هاى پیشین بوده است، مثلاً خداوند به کیفر گوساله پرستى بنى اسرائیل، فرمان داد یکدیگر را بکشند. چون براى گناهى بزرگ مثل بت پرستى، جبرانى عظیم مانند کشتن یکدیگر و بیرون رفتن از شهر و دیار خود لازم بود.
پیام ها:
۱- مؤمنان باید خود را بسنجند، که اگر فرمان سختى صادر شد، در برابر آن چگونه خواهند بود؟ «و لو انّا کتبنا علیهم»
۲- هنگام امتحان، افراد کمترى از عهده ى انجام تکلیف و اثبات ادعا برمى آیند. «ما فعلوه الا قلیل»
۳- فرمان کفر به طاغوت و رجوع به پیامبر و تسلیم قضاوت هاى او بودن، موعظه و خیرخواهى الهى است. «ما یوعظون به لکان خیراً لهم»
۴- خیر و سعادت در گرو عمل است «فعلوا – خیراً»
۵ – احکام الهى (اوامر و نواهى) مواعظ خداوند است. «فعلوا ما یوعظون به»
۶- هرچه در راه خدا گام برداریم، ثبات قدم وایمان بیشتر مى شود. «فعلوا…اشدّ تثبیتاً»
۷- عمل، در نفس و روح اثر دارد. عمل به احکام، سبب پایدارى ایمان است.«فعلوا… اشدّ تثبیتاً»
۸ – تکالیف الهى هرچند به ظاهر ناخوشایند و سخت باشد، ولى به خیر و صلاح انسان است. «و لو انّهم فعلوا… لکان خیراً لهم»
تفسیر آیه ۶۷ و ۶۸ سوره النساء:
وَإِذًا لَآتَیْنَاهُمْ مِنْ لَدُنَّا أَجْرًا عَظِیمًا ﴿۶۷﴾و در آن صورت [ما هم] از نزد خویش یقینا پاداشى بزرگ به آنان مى دادیم (۶۷)وَلَهَدَیْنَاهُمْ صِرَاطًا مُسْتَقِیمًا ﴿۶۸﴾و قطعا آنان را به راهى راست هدایت میکردیم (۶۸)
پیام ها:
۱- رسیدن به خیر، ثبات قدم، اجر بزرگ و رهیابى به راه مستقیم، در سایه ى عمل به مواعظ و پشتکار انسان است. «فعلوا… خیراً – تثبیتاً – اجراً – مستقیماً»
۲- گام نهادن در راه خیر، سبب رسیدن به خیر بالاتر و بیشتر مى شود. «فعلوا – اشدّ تثبیتاً – اجراً عظیماً – صراطاً مستقیماً»
تفسیر آیه ۶۹ و ۷۰ سوره النساء:
وَمَنْ یُطِعِ اللَّهَ وَالرَّسُولَ فَأُولَئِکَ مَعَ الَّذِینَ أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَیْهِمْ مِنَ النَّبِیِّینَ وَالصِّدِّیقِینَ وَالشُّهَدَاءِ وَالصَّالِحِینَ وَحَسُنَ أُولَئِکَ رَفِیقًا ﴿۶۹﴾و کسانى که از خدا و پیامبر اطاعت کنند در زمره کسانى خواهند بود که خدا ایشان را گرامى داشته [یعنى] با پیامبران و راستان و شهیدان و شایستگانند و آنان چه نیکو همدمانند (۶۹)ذَلِکَ الْفَضْلُ مِنَ اللَّهِ وَکَفَى بِاللَّهِ عَلِیمًا ﴿۷۰﴾این تفضل از جانب خداست و خدا بس داناست (۷۰)
نکته ها:
در سوره ى حمد در کنار صراط مستقیم، گروه «انعمت علیهم» آمده بود، و این بار دوّم است که در کنار آیه ى صراط مستقیم، گروه «انعم اللّه علیهم» مطرح است. گویا غیر از انبیا و شهدا و صدّیقان و صالحان، دیگران بیراهه مى روند و راه مسقیم، منحصراً راه یکى از این چهار گروه است.
در روایات، بهترین نمونه ى صدّیقان، امامان معصوم علیهم السلام، و صدیقه، فاطمه ى زهراعلیها السلام معرّفى شده است. مراد از «شهدا» هم، یا کشتگان میدان جهادند، یا گواهان اعمال در قیامت.
همنشینى با انبیا در دنیا براى همه ى پیروان واقعى امکان ندارد، بنابراین مراد آیه همنشینى در آخرت است.
پیام ها:
۱- قرار گرفتن در راه انبیا و شهدا و داشتن رفقاى خوب، جز با اطاعت از فرمان خدا و رسول به دست نمى آید. «و من یطع اللّه و الرسول، فاولئک …»
۲- رفیق خوب، انبیا، شهدا، صدّیقان و صالحانند. رفقاى دنیایى را هم باید با همین خصلتها گزینش کرد. «حَسُن اولئک رفیقاً»
۳- اطاعت از رسول، پرتوى از اطاعت خدا و در طول آن است، پس با توحید، منافاتى ندارد. «من یطع اللّه و الرسول»
۴- پاداش اطاعت از پیامبر، همجوارى با همه ى انبیاست. چون همه یک نورند و یک هدف دارند و اطاعت از یکى، همراه شدن با همه است. «من یطع اللَّه و الرسول… مع… النّبیین»
۵ – آگاه بودن خدا، بهترین عامل تشویق براى انجام وظیفه است. «باللّه علیماً»
۶- مقام نبوّت از مقام صدّیقین و شهدا و صالحین بالاتر است (چون نام انبیا قبل از آنها برده شده است) «من النّبیین و الصدّیقین…»
تفسیر آیه ۷۱ سوره النساء:
یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا خُذُوا حِذْرَکُمْ فَانْفِرُوا ثُبَاتٍ أَوِ انْفِرُوا جَمِیعًا ﴿۷۱﴾اى کسانى که ایمان آورده اید [در برابر دشمن] آماده باشید [=اسلحه خود را برگیرید] و گروه گروه [به جهاد] بیرون روید یا به طور جمعى روانه شوید (۷۱)
نکته ها:
در آیه ى پیش، اطاعت از خدا ورهبرى معصوم و حاکمیّت پیامبر، و در این آیه، ضرورت هوشیارى و آمادگى رزمى براى امّت اسلامى و رهبرى حقّ مطرح است.
«حِذْر»، به معناى بیدارى، آماده باش و وسیله دفاع است. «ثُبات»، جمع «ثُبه»، به دسته هاى پراکنده (شامل گروه هاى پارتیزانى که دشمن را گیج و تمرکز فکرى او را سلب مى کند) مى گویند.
مسلمانان باید مرزهاى کشور خود را حفظ کنند. عمل به این آیه، رمز عزّت و غفلت از آن، رمز سقوط و شکست مسلمانان مى باشد.
پیام ها:
۱- مسلمانان باید در هر حال آماده و بیدار باشند، و از طرحها، نفرات، نوع اسلحه، روحیّه، همکارى داخلى و خارجى دشمنان آگاه باشند و متناسب با آنها طرح بریزند و عمل کنند. «یا ایها الّذین آمنوا خذوا حذرکم»
۲- آمادگى رزمى در سایه ى ایمان ارزش دارد. «یاایّها الّذین آمنوا خذوا حذرکم»
۳- مسلمانان باید بسیج شوند. «انفروا جمیعاً»
۴- مسلمانان باید از تاکتیک هاى مختلف، براى مقابله با دشمن استفاده کنند. «ثبات او انفروا جمیعاً»
۵ – شیوه بسیج و مبارزه را خودتان تعیین کنید. «ثبات او انفروا جمیعاً»
تفسیر آیه ۷۲ سوره النساء:
وَإِنَّ مِنْکُمْ لَمَنْ لَیُبَطِّئَنَّ فَإِنْ أَصَابَتْکُمْ مُصِیبَهٌ قَالَ قَدْ أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَیَّ إِذْ لَمْ أَکُنْ مَعَهُمْ شَهِیدًا ﴿۷۲﴾و قطعا از میان شما کسى است که کندى به خرج دهد پس اگر آسیبى به شما رسد گوید راستى خدا بر من نعمت بخشید که با آنان حاضر نبودم (۷۲)
نکته ها:
در آیه ى پیش، خطر دشمنان خارجى مطرح بود، اینجا خطر دشمنان داخلى و عوامل نفوذى و منافق مطرح است.
«یُبطّئنّ» از ریشه ى «بطو» به معناى کُندى است. به گفته اهل لغت، «بطوء» هم حرکت کند است و هم دیگران را به کندى در حرکت فراخواندن.
پیام ها:
۱- صحنه هاى جنگ، وسیله ى خوبى براى شناخت افراد ضعیف الایمان و منافقان است. «و ان منکم…»
۲- خداوند، از افکار و گفتار منافقان پرده برمى دارد. «و ان منکم …»
۳- منافقان، گاهى چنان به رنگ مؤمنان در مى آیند که جزء آنان جلوه مى کنند. «منکم»
۴- همه اصحاب پیامبر عادل و در خط حضرت نبودند. «منکم… لیُبطئنّ»
۵ – منافقان، عامل تضعیف روحیّه ى مسلمانانند «لیبطّئنّ» پس باید آنان را شناخت و به جبهه نفرستاد.
۶- منافقان، عدم شرکت در جنگ، فرار از جبهه و نجات از مرگ را رمز موفّقیت و سعادت مى دانند. «انعم اللّه علىّ»
۷- هر رفاهى، مصون ماندنى و لطف و نعمت خدا نیست. «اَنعم اللَّه علىّ»
۸ – چشیدن سختى ها در کنار مؤمنان، نعمت است، امّا رفاه جدا از مؤمنان نعمت نیست. «اصابتکم مصیبه… لم اکن معهم»
تفسیر آیه ۷۳ سوره النساء:
وَلَئِنْ أَصَابَکُمْ فَضْلٌ مِنَ اللَّهِ لَیَقُولَنَّ کَأَنْ لَمْ تَکُنْ بَیْنَکُمْ وَبَیْنَهُ مَوَدَّهٌ یَا لَیْتَنِی کُنْتُ مَعَهُمْ فَأَفُوزَ فَوْزًا عَظِیمًا ﴿۷۳﴾و اگر غنیمتى از خدا به شما برسد چنانکه گویى میان شما و میان او [رابطه] دوستى نبوده خواهد گفت کاش من با آنان بودم و به نواى بزرگى مى رسیدم (۷۳)
نکته ها:
در رسیدن فضل و غنیمت، نام خدا مطرح است، «فضل من اللّه» ولى در برخورد با سختى ها که در آیه ى قبل مطرح بود، نامى از خدا نیست، «اصابتکم مصیبه» گویا اشاره به این است که از خداوند، جز فضل و رحمت، چیزى به ما نمى رسد.
پیام ها:
۱- پیروزى در جنگ و غنائم آن، از فضل خداست. «اصابکم فضل من اللّه»
۲- به خاطر منافع دنیوى، منافقان عاطفه را از دست مى دهند. «کان لم تکن بینکم و بینه مودّه»
۳- آرزوهاى منافق، صادقانه نیست. «لئن اصابکم فضل… یالیتنى»
۴- منافق، نان به نرخ روز مى خورد. هنگام ناگواریها مى گوید: خدا لطف کرد که ما نبودیم. «انعم اللّه على» و هنگام فتح و غنیمت مى گوید: کاش مى بودیم. «یالیتنى کنت معهم»
۵ – آنکه در غمهاى مؤمنان شریک نیست، ولى مى خواهد در بهره ها سهیم باشد، خصلتى از منافقان دارد. «لئن اصابکم فضل… یالیتنى کنت معهم»
۶- در نظر منافقان، رستگارى، رسیدن به دنیاست. «فوزاً عظیماً»
تفسیر آیه ۷۴ سوره النساء:
فَلْیُقَاتِلْ فِی سَبِیلِ اللَّهِ الَّذِینَ یَشْرُونَ الْحَیَاهَ الدُّنْیَا بِالْآخِرَهِ وَمَنْ یُقَاتِلْ فِی سَبِیلِ اللَّهِ فَیُقْتَلْ أَوْ یَغْلِبْ فَسَوْفَ نُؤْتِیهِ أَجْرًا عَظِیمًا ﴿۷۴﴾پس باید کسانى که زندگى دنیا را به آخرت سودا مى کنند در راه خدا بجنگند و هر کس در راه خدا بجنگد و کشته یا پیروز شود به زودى پاداشى بزرگ به او خواهیم داد (۷۴)
پیام ها:
۱- هدف از جنگ در اسلام، فقط خداست، نه کشورگشایى، نه استثمار ونه انتقام. «فى سبیل اللّه»
۲- جهاد، توفیقى است که به همه داده نمى شود. «فلیقاتل … الّذین یشرون الحیوه الدنیا» دنیاطلبان نه لیاقت جبهه را دارند و نه شجاعت آن را.
۳- جهاد اکبر و مبارزه با دنیا پرستى، مقدّمه ى جهاد اصغر و مبارزه با دشمن است. «فلیقاتل فى سبیل اللّه الّذین …»
۴- مجاهد فى سبیل اللَّه هرگز مغلوب نیست. (به جاى «یُغلب» مى فرماید: «یقتل»
۵ – در جبهه ى حقّ، فرار وشکست مطرح نیست، یا شهادت یا پیروزى. «یقتل او یغلب»
۶- منافق، فقط غنائم را «فوز عظیم» مى داند (در آیه ى قبل) ولى قرآن، هم براى پیروزى و هم براى شهادت، «اجر عظیم» قرار داده است. «اجراً عظیما»
۷- وعده ى «اجر عظیم» تشویق براى عزیمت به جبهه است.
۸ – زندگى آخرت برتر از زندگى دنیاست و معامله دنیا با آخرت کار بزرگى است. «یشرون الحیوه الدنیا بالاخره… اجراً عظیما»
۹- پاداش شهید و رزمنده پیروز یکسان است. «فیقتل او یغلب….اجراً عظیماً»
