تفسیر قرآن کریم صفحه ۹۰ – آیات ۷۵ تا ۷۹ سوره النساء
موضوع: تفسیر قرآن کریم
عنوان: صفحه ۹۰
سوره: النساء
نوع تفسیر: تفسیر نور
متن تفسیر:
تفسیر آیه ۷۵ سوره النساء:
وَمَا لَکُمْ لَا تُقَاتِلُونَ فِی سَبِیلِ اللَّهِ وَالْمُسْتَضْعَفِینَ مِنَ الرِّجَالِ وَالنِّسَاءِ وَالْوِلْدَانِ الَّذِینَ یَقُولُونَ رَبَّنَا أَخْرِجْنَا مِنْ هَذِهِ الْقَرْیَهِ الظَّالِمِ أَهْلُهَا وَاجْعَلْ لَنَا مِنْ لَدُنْکَ وَلِیًّا وَاجْعَلْ لَنَا مِنْ لَدُنْکَ نَصِیرًا ﴿۷۵﴾و چرا شما در راه خدا [و در راه نجات] مردان و زنان و کودکان مستضعف نمى جنگید همانان که مى گویند پروردگارا ما را از این شهرى که مردمش ستمپیشه اند بیرون ببر و از جانب خود براى ما سرپرستى قرار ده و از نزد خویش یاورى براى ما تعیین فرما (۷۵)
نکته ها:
آیه درباره ى مسلمانانى است که تحت فشار و شکنجه ى مردم مکّه قرار داشتند. و از کسانى که جهاد در راه آزادى آنان را رها کرده اند، نکوهش مى کند.
امام باقرعلیه السلام فرمود: مقصود از مستضعفینى که در تحت حکومت ظالمانند، ما هستیم. و امام صادق علیه السلام در پاسخ به اینکه مستضعفین چه کسانى هستند؟ فرمود: کسانى که نه مؤمن هستند و نه کافر.[۱]
۱) تفسیر عیّاشى، ج ۱، ص ۲۵۷٫
پیام ها:
۱- مسلمانان باید نسبت به هم، غیرت و تعصّب مکتبى داشته باشند و در برابر ناله ها و استغاثه ها بى تفاوت نباشند. «مالکم….»
۲- از اهداف جهاد اسلامى، تلاش براى رهایى مستضعفان از سلطه ستمگران است. «فى سبیل اللّه و المستضعفین».
۳- اسلام مرز نمى شناسد، هرجا که مستضعفى باشد، جهاد هست. «والمستضعفین»
۴- ارتش اسلام باید به حدى مقتدر باشد که نجات بخش تمام محرومان جهان باشد. «ما لکم لاتقاتلون»
۵ – در شیوه ى دعوت به جهاد، باید از عواطف مردم کمک گرفت. «المستضعفین… الّذین یقولون ربّنا…»
۶- سرپرستى و ولایت بر مسلمانان باید از طرف خدا باشد. «من لدنک ولیّاً»
تفسیر آیه ۷۶ سوره النساء:
الَّذِینَ آمَنُوا یُقَاتِلُونَ فِی سَبِیلِ اللَّهِ وَالَّذِینَ کَفَرُوا یُقَاتِلُونَ فِی سَبِیلِ الطَّاغُوتِ فَقَاتِلُوا أَوْلِیَاءَ الشَّیْطَانِ إِنَّ کَیْدَ الشَّیْطَانِ کَانَ ضَعِیفًا ﴿۷۶﴾کسانى که ایمان آورده اند در راه خدا کارزار مى کنند و کسانى که کافر شده اند در راه طاغوت مى جنگند پس با یاران شیطان بجنگید که نیرنگ شیطان [در نهایت] ضعیف است (۷۶)
نکته ها:
گرچه نیرنگ هاى شیطانى کفّار بزرگ است، «ومکروا مکراً کبّارا»[۱] و نزدیک است کوهها از مکر کفّار، از جا کنده شود، «و ان کان مکرهم لتزول منه الجبال»[۲] ولى در برابر اراده ى خداوند، سست و ضعیف است.
۱) نوح، ۲۲٫
۲) ابراهیم، ۴۶٫
پیام ها:
۱- لازمه ى ایمان، جهاد با کفّار است. «الّذین آمنوا یقاتلون»
۲- جهاد اسلامى، در راه خدا و براى حفظ دین خداست، نه کشورگشایى یا انتقام گیرى. «یقاتلون فى سبیل اللّه»
۳- جامعه ى الهى و غیر الهى را از نوع درگیرى هایشان مى توان شناخت. «فى سبیل اللّه، فى سبیل الطاغوت»
۴- درگیرى و تضاد همیشه بوده وهست، ولى در چه راهى وبراى چه هدفى؟ «فى سبیل اللّه…»
۵ – مثلث کفر، طاغوت وشیطان، اتحاد محکمى دارند. «کفروا، الطاغوت، الشیطان»
۶- با مقایسه میان دو نوع مبارزه وهدف، به ارزش کار خود پى ببرید ودر جنگ بکوشید. «فقاتلوا اولیاء الشیطان»
۷- گرچه دشمنان نقشه ها دارند، ولى نترسید، که نقشه هایشان ضعیف است. «انّ کید الشیطان کان ضعیفاً»
۸ – پایان خط طاغوت و راه شیطان، ناکامى است. «انّ کید الشیطان کان ضعیفاً»
تفسیر آیه ۷۷ سوره النساء:
أَلَمْ تَرَ إِلَى الَّذِینَ قِیلَ لَهُمْ کُفُّوا أَیْدِیَکُمْ وَأَقِیمُوا الصَّلَاهَ وَآتُوا الزَّکَاهَ فَلَمَّا کُتِبَ عَلَیْهِمُ الْقِتَالُ إِذَا فَرِیقٌ مِنْهُمْ یَخْشَوْنَ النَّاسَ کَخَشْیَهِ اللَّهِ أَوْ أَشَدَّ خَشْیَهً وَقَالُوا رَبَّنَا لِمَ کَتَبْتَ عَلَیْنَا الْقِتَالَ لَوْلَا أَخَّرْتَنَا إِلَى أَجَلٍ قَرِیبٍ قُلْ مَتَاعُ الدُّنْیَا قَلِیلٌ وَالْآخِرَهُ خَیْرٌ لِمَنِ اتَّقَى وَلَا تُظْلَمُونَ فَتِیلًا ﴿۷۷﴾آیا ندیدى کسانى را که به آنان گفته شد [فعلا] دست [از جنگ] بدارید و نماز را برپا کنید و زکات بدهید و[لى] همین که کارزار بر آنان مقرر شد بناگاه گروهى از آنان از مردم [=مشرکان مکه] ترسیدند مانند ترس از خدا یا ترسى سخت تر و گفتند پروردگارا چرا بر ما کارزار مقرر داشتى چرا ما را تا مدتى کوتاه مهلت ندادى بگو برخوردارى [از این] دنیا اندک و براى کسى که تقوا پیشه کرده آخرت بهتر است و [در آنجا] به قدر نخ هسته خرمایى بر شما ستم نخواهد رفت (۷۷)
نکته ها:
مسلمانان صدر اسلام در دوران سخت مکّه، از پیامبر اسلام اجازه ى جنگ با مشرکان را مى خواستند و مى گفتند: پیش از اسلام عزیز بودیم، اینک به خاطر اسلام گرفتار فشاریم، بگذار بجنگیم تا عزّت خود را به دست آوریم. پیامبرصلى الله علیه وآله که آن هنگام مأمور به جنگ نبود، اجازه نمى داد، ولى پس از هجرت که فرمان جهاد آمد، جمعى از همان جهاد طلبان، دست به اعتراض و بهانه جویى زدند و کفّار مکّه را بزرگ شمرده و از آنان به شدّت مى ترسیدند.
«خَشیه» به ترسى گفته مى شود که برخاسته از عظمت وبزرگ دانستن طرف باشد.
امام صادق علیه السلام فرمود: مراد از «کُفّوا ایدیکم»، «کفّوا السنتکم» است، گویا شعارهاى توخالى مى دادند که آیه نازل شد، دست بردارید.[۱]
امام باقرعلیه السلام یکى از نمونه ها را صلح امام حسن علیه السلام معرّفى فرمودند که آن صلح از آنچه خورشید بر آن مى تابد براى امّت اسلام بهتر بود.[۲]
آرى، رهبر معصوم گاهى مثل امام حسن علیه السلام فرمان آتش بس مى دهد و گاهى مانند امام حسین علیه السلام جنگ و شهادت را لازم مى داند.
در روایات متعددى مى خوانیم که مراد از اجل قریب که مردم تقاضاى تأخیر جهاد را تا آن زمان دارند، قیام حضرت مهدى علیه السلام است.[۳] یعنى افرادى مى گویند: تا زمان قیام امام زمان علیه السلام نباید حکم قتال بیاید.
۱) تفسیر نورالثقلین ؛ کافى، ج ۲، ص ۱۱۴٫
۲) کافى، ج ۸، ص ۳۳۰٫
۳) تفسیر عیّاشى، ج ۱، ص ۲۵۷٫
پیام ها:
۱- توجّه به تاریخ، سازنده است. «ألم تر…»
۲- در آغاز هر انقلابى، تحمل مشکلات و سعه ى صدر لازم است. «کفوا ایدیکم»
۳- باید احساسات زودرس و شعارهاى توخالى را کنترل کرد. «کفوا ایدیکم»
۴- دستورهاى خداوند، طبق مصالح واقعى است، نه تقاضاى مردم. «کُفّوا ایدیکم» (با توجّه به شأن نزول)
۵ – همیشه و همه جا شمشیر کارساز نیست. در شرایط بحرانى و عدم آمادگى، نباید بهانه به دشمن قوى پنجه داد. «کُفّوا ایدیکم»
۶- از رسول خدا و فرمان خدا جلو نیفتید و در امور دینى، اظهار سلیقه ى شخصى نکنید. «کفّوا ایدیکم»
۷- با نماز که یاد خداست، آرامش درونى کسب کنید و با زکات، خلاهاى اقتصادى را پر کنید. «اقیموا الصلوه و آتواالزکاه»
۸ – مسائل عبادى اسلام با مسائل اقتصادى آن بهم پیوسته است. «الصلوه، الزکاه»
۹- در میان عبادات، نماز و زکات جایگاه ویژه دارد. «اقیموا الصلوه و آتوا الزکاه»
۱۰- نماز بر زکات مقدّم است. (هر کجا نامى از این دو است، اوّل نام نماز است)
۱۱- فرمان نماز وزکات قبل از جهاد صادر وتشریع شده است. «کُفّوا ایدیکم و اقیموا الصلوه…»
۱۲ – خودسازى، مقدّم بر جامعه سازى است، آنکه اهل نماز و زکات نباشد، اهل اخلاص و ایثار هم نخواهد بود. «اقیموا الصلوه و آتواالزکاه»
۱۳- آنان که زود داغ مى شوند، زود هم سرد مى شوند. آرى هر داغى، سرد مى شود، ولى هیچ پخته اى خام نمى شود. «کفّوا ایدیکم… فلما کتب… لِمَ کتبت»
۱۴- انقلابى بودن مهم نیست، انقلابى ماندن مهم است. گاهى از شعار تا عمل فاصله زیاد است. «فلما کتب…اذا فریق منهم یخشون»
۱۵- فرمان جهاد، وسیله ى آزمایش مردم است. «کتب… القتال… فریق منهم یخشون»
۱۷- عامل مهم ترک جهاد، دلبستگى هاى دنیوى است. «لولااخرتنا الى اجل»
۱۶- سرچشمه اعتراض به فرمان جهاد ترس است. «یخشون… لِمَ کتبت»
۱۸- به فرمان هاى خدا و زمان صدور آنها اعتراض نکنید. در برابر امر الهى، محاسبات زمانى و مکانى خود را کنار بگذارید. «لولا اخّرتنا الى اجل قریب»
۱۹- اعتراض به فرمان خدا نشانه ى بى تقوایى است. «لِمَ کتبت… خیرٌ لمن اتّقى»
۲۰- اگر چشم اندازتان را وسیعتر از این جهان مادّى قرار دهید، به متاع اندک دنیا دلبسته نمى شوید. «والاخره خیر»
۲۱- کامیابان آخرت، تنها اهل تقوایند. «خیر لمن اتّقى»
تفسیر آیه ۷۸ سوره النساء:
أَیْنَمَا تَکُونُوا یُدْرِکْکُمُ الْمَوْتُ وَلَوْ کُنْتُمْ فِی بُرُوجٍ مُشَیَّدَهٍ وَإِنْ تُصِبْهُمْ حَسَنَهٌ یَقُولُوا هَذِهِ مِنْ عِنْدِ اللَّهِ وَإِنْ تُصِبْهُمْ سَیِّئَهٌ یَقُولُوا هَذِهِ مِنْ عِنْدِکَ قُلْ کُلٌّ مِنْ عِنْدِ اللَّهِ فَمَالِ هَؤُلَاءِ الْقَوْمِ لَا یَکَادُونَ یَفْقَهُونَ حَدِیثًا ﴿۷۸﴾هر کجا باشید شما را مرگ درمى یابد هر چند در برجهاى استوار باشید و اگر [پیشامد] خوبى به آنان برسد مى گویند این از جانب خداست و چون صدمه اى به ایشان برسد مى گویند این از طرف توست بگو همه از جانب خداست [آخر] این قوم را چه شده است که نمى خواهند سخنى را [درست] دریابند (۷۸)
نکته ها:
این آیه، هم تشویقى به جهاد و نترسیدن از مرگ در جبهه ى درگیرى است و هم پاسخى به فال بد زدنهاى منافقان است، که بجاى بررسى و فهم درست مسائل، تلخى ها و شکست ها را به گردن پیامبر خدا مى اندازند.
پیام ها:
۱- با توجّه به قطعى و حتمى بودن مرگ، فرار از جنگ چرا؟ «اینما تکونوا…»
۲- بدنام کردن رهبر، از شیوه هاى منافقان است. «هذه من عندک»
۳- نباید با سلب مسئولیّت از خود، لغزشها را توجیه کرد و گناهان خود را به گردن دیگرى انداخت. «یقولوا هذه من عندک»
۴- پیروزى و شکست، مرگ و حیات، تلخى ها وشیرینى ها همه در مدار مقدرات حکیمانه خداست. «کلّ من عنداللّه»
۵ – منشأ همه ى حوادث تلخ وشیرین خداست، نه آنچه ثنویّت مى گوید و اهریمن ویزدان را مطرح مى کند. «کلّ من عنداللّه»
۶- منافقان عناد دارند و سخن حقّ را در نمى یابند. «لایکادون یفقهون حدیثاً»
۷- خداوند را محور همه چیز دانستن (توحید افعالى) نیازمند تفکّر دقیق و عمیق است. «یفقهون»
۸ – کسى که توحید و محوریّت خدا را درک نکند، هیچ یک از معارف را درک نمى کند. «لایفقهون حدیثاً»
تفسیر آیه ۷۹ سوره النساء:
مَا أَصَابَکَ مِنْ حَسَنَهٍ فَمِنَ اللَّهِ وَمَا أَصَابَکَ مِنْ سَیِّئَهٍ فَمِنْ نَفْسِکَ وَأَرْسَلْنَاکَ لِلنَّاسِ رَسُولًا وَکَفَى بِاللَّهِ شَهِیدًا ﴿۷۹﴾هر چه از خوبیها به تو مى رسد از جانب خداست و آنچه از بدى به تو مى رسد از خود توست و تو را به پیامبرى براى مردم فرستادیم و گواه بودن خدا بس است (۷۹)
نکته ها:
در بینش الهى، همه چیز مخلوق خداست «اللّه خالق کلّ شى ء»[۱] و خداوند، همه چیز را نیک آفریده است. «احسن کلّ شى ء خلقه»[۲] آنچه به خداوند مربوط است، آفرینش است که از حُسن جدا نیست و ناگوارى ها و گرفتارى هاى ما، اوّلاً فقدان آن کمالات است که مخلوق خدا نیست، ثانیاً آنچه سبب محرومیّت از خیرات الهى است، کردار فرد یا جامعه است.
به تعبیر یکى از علما، زمین که به دور خورشید مى گردد، همواره قسمتى که رو به خورشید است، روشن است و اگر طرف دیگر تاریک است، چون پشت به خورشید کرده وگرنه خورشید، همواره نور مى دهد. بنابراین مى توان به زمین گفت: اى زمین هر کجاى تو روشن است از خورشید است و هر کجاى تو تاریک است از خودت مى باشد. در این آیه نیز به انسان خطاب شده که هر نیکى به تو رسد از خداست و هر بدى به تو رسد از خودت است.
با آن همه ستایش قرآن از رسول اللّه صلى الله علیه وآله، باید گفت: مراد از «من نفسک» نفس انسان است، نه شخص پیامبر. واللّه العالم
در آیه قبل خواندیم که خوبى ها و بدى ها همه از نزد خداست و در این آیه مى خوانیم: تنها خوبى ها از اوست و بدى ها از انسان است و این به خاطر آن است که بدى ها از آن جهت که از انسان صادر مى شود به انسان نسبت داده شده و از آن جهت که خود انسان و اراده او در تحت سیطره الهى است، به خدا نسبت داده مى شود. چنانکه اگر کارمند دولت خلاف کند، این خلاف هم به خود کارمند نسبت داده مى شود، و هم به دلیل آنکه او کارمند دولت است، به دولت نسبت داده مى شود.
امام رضاعلیه السلام مى فرماید: خداوند به انسان خطاب مى کند که اراده و خواست تو نیز از من است.[۳] آرى، انسان با خواست خداوند مى تواند تصمیم بگیرد.
۱) زمر، ۶۳٫
۲) سجده، ۷٫
۳) تفسیر عیّاشى، ج ۱، ص ۲۵۸٫
پیام ها:
۱- در جهان بینى الهى، هر نیکى و زیبایى از خداست. «من حسنه فمن اللّه»
۲- در برابر تضعیف روحیّه ها، باید تقویت روحیّه کرد. منافقان که بدى ها را از رسول اللّه مى دانستند، این آیه در جبران آن مى گوید: «من سیّئه فمن نفسک»
۳- رسالت پیامبر اسلام، جهانى است. «ارسلناک للناس»
۴- انبیا براى همه مردم وسیله ى خیر هستند. «للناس»
