تفسیر قرآن کریم صفحه ۷۹ – آیات ۱۲ تا ۱۴ سوره النساء

موضوع: تفسیر قرآن کریم

عنوان: صفحه ۷۹

سوره: النساء

نوع تفسیر: تفسیر نور

متن تفسیر:

تفسیر آیه ۱۲ سوره النساء:

وَلَکُمْ نِصْفُ مَا تَرَکَ أَزْوَاجُکُمْ إِنْ لَمْ یَکُنْ لَهُنَّ وَلَدٌ فَإِنْ کَانَ لَهُنَّ وَلَدٌ فَلَکُمُ الرُّبُعُ مِمَّا تَرَکْنَ مِنْ بَعْدِ وَصِیَّهٍ یُوصِینَ بِهَا أَوْ دَیْنٍ وَلَهُنَّ الرُّبُعُ مِمَّا تَرَکْتُمْ إِنْ لَمْ یَکُنْ لَکُمْ وَلَدٌ فَإِنْ کَانَ لَکُمْ وَلَدٌ فَلَهُنَّ الثُّمُنُ مِمَّا تَرَکْتُمْ مِنْ بَعْدِ وَصِیَّهٍ تُوصُونَ بِهَا أَوْ دَیْنٍ وَإِنْ کَانَ رَجُلٌ یُورَثُ کَلَالَهً أَوِ امْرَأَهٌ وَلَهُ أَخٌ أَوْ أُخْتٌ فَلِکُلِّ وَاحِدٍ مِنْهُمَا السُّدُسُ فَإِنْ کَانُوا أَکْثَرَ مِنْ ذَلِکَ فَهُمْ شُرَکَاءُ فِی الثُّلُثِ مِنْ بَعْدِ وَصِیَّهٍ یُوصَى بِهَا أَوْ دَیْنٍ غَیْرَ مُضَارٍّ وَصِیَّهً مِنَ اللَّهِ وَاللَّهُ عَلِیمٌ حَلِیمٌ ﴿۱۲﴾

و نیمى از میراث همسرانتان از آن شما [شوهران] است اگر آنان فرزندى نداشته باشند و اگر فرزندى داشته باشند یک چهارم ماترک آنان از آن شماست [البته] پس از انجام وصیتى که بدان سفارش کرده‏ اند یا د ینى [که باید استثنا شود] و یک چهارم از میراث شما براى آنان است اگر شما فرزندى نداشته باشید و اگر فرزندى داشته باشید یک هشتم براى میراث شما از ایشان خواهد بود [البته] پس از انجام وصیتى که بدان سفارش کرده‏ اید یا د ینى [که باید استثنا شود] و اگر مرد یا زنى که از او ارث مى ‏برند کلاله [=بى‏فرزند و بى‏پدر و مادر] باشد و براى او برادر یا خواهرى باشد پس براى هر یک از آن دو یک ششم [ماترک] است و اگر آنان بیش از این باشند در یک سوم [ماترک] مشارکت دارند [البته] پس از انجام وصیتى که بدان سفارش شده یا د ینى که [باید استثنا شود به شرط آنکه از این طریق] زیانى [به ورثه] نرساند این است‏ سفارش خدا و خداست که داناى بردبار است (۱۲)

نکته ها:

در آیه گذشته، ارث فرزندان و والدین مطرح بود، در این آیه، ارث زن و شوهر و برادر و خواهر مادرى مطرح است. البتّه احکام ارث را باید به کمک روایات اجرا کرد، چون فروع و شاخه هاى زیادى دارد، که در آیات قرآن نیامده است.

لفظ «کلاله» دوبار در قرآن آمده است؛ یکى در این آیه و دیگرى در آخرین آیه ى همین سوره. این کلمه در لغت به معناى احاطه است، فامیلى که انسان و فرزند انسان را احاطه کرده اند. «اَکلیل»، نیز تاجى است که سر را احاطه مى کند. کُلّ، عددى است که اعداد دیگر را احاطه کرده است.

این کلمه در بحث ارث دو معنى دارد:

۱- برادران و خواهرانِ مادرى میّت، که در این آیه به کار رفته است.

۲- برادران و خواهرانِ پدر و مادرى یا پدرىِ میّت، که مراد آیه آخر است.

گرچه پرداخت بدهى، بر انجام وصیّت مقدّم است، لکن چون در عمل، انجام وصیّت سخت تر است، خداوند در آیه، اوّل عمل به وصیّت را آورده، بعد پرداخت بدهى را.[۱]

در حدیث آمده است: وصیّت به ثلث مال، زیاد است، سعى کنید وارثان شما بهره ى بیشترى از ارث ببرند، تا همه بى نیاز باشند. و ضرر رسانى در وصیّت از گناهان کبیره است. و عمل به وصیّتى که به ضرر وارث باشد الزامى نیست.[۲]

اگر مردى چند همسر داشت، یک هشتم یا یک چهارم ارث، میان آنان به طور یکسان تقسیم مى شود.

دیون و بدهى هاى متوفّى، هم شامل دیون الهى است، مثل حج، خمس، زکات و کفّاره، و هم شامل دیون مردمى است.[۳]

۱) تفسیر صافى.

۲) تفسیر کبیر فخررازى.

۳) تفسیر کبیر فخررازى.

پیام ها:

۱- پرداخت بدهى مردم، آن قدر مهم است که در این دو آیه، چهار بار مطرح شده است. «من بعد وصیه… اودین»[۱]

۲- داشتن فرزند – اگر چه از همسر دیگر – سهم هر یک از زن و شوهر را به نصف کاهش مى دهد، تا فرزندان نیز از متوفّى سهم ببرند، خواه فرزند دختر باشد یا پسر. «فان کان لهنّ ولد»

۳- در وصیّت براى خود، باید حال وارثان را مراعات کرد، تا به آنان زیان نرسد. «غیر مضارّ»

۴- اسلام، نه فقط ضرر رسانى در زندگى، بلکه زیان رساندن پس از مرگ را نیز مردود مى داند. «غیر مضارّ»

۵ – تقسیم الهى ارث، هم عالمانه است و هم اگر تخلّف کردید، خداوند در قهر خود حلیم است و شتابى ندارد. «وصیّهً من اللّه واللّه علیم حلیم»

۱) در احادیث آمده است: در قیامت، تمام گناهان شهید بخشیده مى شود، مگر دَین وبدهى او. میزاان الحکمه، حدیث ۹۷۷۶٫

تفسیر آیه ۱۳ سوره النساء:

تِلْکَ حُدُودُ اللَّهِ وَمَنْ یُطِعِ اللَّهَ وَرَسُولَهُ یُدْخِلْهُ جَنَّاتٍ تَجْرِی مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ خَالِدِینَ فِیهَا وَذَلِکَ الْفَوْزُ الْعَظِیمُ ﴿۱۳﴾

اینها احکام الهى است و هر کس از خدا و پیامبر او اطاعت کند وى را به باغهایى درآورد که از زیر [درختان] آن نهرها روان است در آن جاودانه‏ اند و این همان کامیابى بزرگ است (۱۳)

پیام ها:

۱- احکام ارث، از حدود الهى است، پس نباید از مرز آن گذشت.«تلک حدوداللّه»

۲- اطاعت از رسول خدا به منزله ى اطاعت از خداست. «یطع اللَّه و رسوله»

۳- سعادت و رستگارى، در گرو حرکت در مسیر الهى است، نه کام گیرى بیشتر از ارث. «ذلک الفوز»

تفسیر آیه ۱۴ سوره النساء:

وَمَنْ یَعْصِ اللَّهَ وَرَسُولَهُ وَیَتَعَدَّ حُدُودَهُ یُدْخِلْهُ نَارًا خَالِدًا فِیهَا وَلَهُ عَذَابٌ مُهِینٌ ﴿۱۴﴾

و هر کس از خدا و پیامبر او نافرمانى کند و از حدود مقرر او تجاوز نماید وى را در آتشى درآورد که همواره در آن خواهد بود و براى او عذابى خفت ‏آور است (۱۴)

پیام ها:

۱- آنان که به وصیّت نامه عمل نمى کنند، یا بدهى متوفّى را نمى پردازند، یا با انکار حقّ یا ندادن سهم بعضى وارثان، سعى در تصاحب اموال مى کنند، براى همیشه در عذاب و قهر الهى اند. «تلک حدود اللّه… تعدّ حدود اللّه»

۲- ملاک سعادت وشقاوت، اطاعت یا نافرمانى نسبت به خدا و رسول اوست، نه چیز دیگر. «من یطع اللّه … و من یعص اللّه»

۳- نافرمانى رسول خدا، نافرمانى خداست. «یعص اللَّه و رسوله»

۴- نافرمانى مستمرّ، سبب خلود است. «من یعص اللّه… یدخله ناراً خاداً فیها» «یعص» فعل مضارع و رمز استمرار است.

۵ – متجاوزان به حقوق دیگران، در ردیف کفّار، گرفتار عذاب جاویدان مى شوند. «خالداً فیها»

۶- قهر خدا، هم عذاب جسمى دارد، هم خوارى روحى. «عذاب مهین»

مشاهده متن و صوت کامل صفحه ۷۹ قرآن کریم