تفسیر قرآن کریم صفحه ۱۲۷ – آیات ۱۱۴ تا ۱۲۰ سوره المائده
موضوع: تفسیر قرآن کریم
عنوان: صفحه ۱۲۷
سوره: المائده
نوع تفسیر: تفسیر نور
متن تفسیر:
تفسیر آیه ۱۱۴ سوره المائده:
قَالَ عِیسَى ابْنُ مَرْیَمَ اللَّهُمَّ رَبَّنَا أَنْزِلْ عَلَیْنَا مَائِدَهً مِنَ السَّمَاءِ تَکُونُ لَنَا عِیدًا لِأَوَّلِنَا وَآخِرِنَا وَآیَهً مِنْکَ وَارْزُقْنَا وَأَنْتَ خَیْرُ الرَّازِقِینَ ﴿۱۱۴﴾عیسى پسر مریم گفت بار الها پروردگارا از آسمان خوانى بر ما فرو فرست تا عیدى براى اول و آخر ما باشد و نشانه اى از جانب تو و ما را روزى ده که تو بهترین روزى دهندگانى (۱۱۴)
نکته ها:
معمولاً دعاهاى قرآن با اسم «ربّ» آغاز مى شود، ولى در این آیه با دو کلمه ى «الّلهم ربّنا» آمده است. شاید به خاطر اهمیّت این حادثه و پیامدهاى آن باشد.
پیام ها:
۱- توسّل به اولیاى خداوند براى قضاى حوائج، جایز است. «قال الحواریّون یا عیسى…. قال عیسى ابن مریم اللّهم….»
۲- براى پیامبران، مردم تاریخ و نسل ها مطرح اند. «لاوّلنا و آخرنا»
۳- از نشانه هاى الهى، باید براى همیشه درس گرفت. «و آیه منک»
۴- عید وجشن مذهبى از نظر قرآن کار صحیحى است. «تکون لنا عیداً لاوّلنا و آخرنا» (میلاد اولیاى خدا وبعثت پیامبر، کمتر از نزول مائده آسمانى نیست)
۵ – حضرت عیسى، در دعا به جاى مسأله ى خوردن، به الهى بودن مائده توجّه مى کند. «آیهً منک»
۶- تعبیرات موهن دیگران را به صورت اصلاح شده نقل کنیم. (سؤال آنان چنین بود که «هل یستطیع ربّک»؟ ولى در دعا حضرت عیسى علیه السلام قاطعانه و براى هدفى والاتر مائده خواست و آنچه را نشانه ى شک و وهن بود، حذف کرد).
۷- در دعا، خدا را با ادب کامل و با صفت مناسب با خواسته، صدا بزنیم. ابتداى آیه «الّلهم ربّنا» و آخر آیه «خیر الرّازقین»
۸ – به درخواست هاى مادى جهت معنوى دهیم. (حواریّون اوّلین هدف خود را خوردن و سپس اطمینان داشتن «نأکل منها و تطمئن» بیان کردند، ولى حضرت عیسى ابتدا برجا گذاشتن نشانه سرور براى تاریخ «عیداً لاوّلنا و آخرنا» سپس نشانه قدرت خداوند «وآیه منک»و در مرحله سوّم مسئله رزق را مطرح فرمود«وارزقنا و انت خیر الرّازقین» و بدین گونه به همه فهماند که مسائل معنوى و اجتماعى بر مسائل گروهى و اقتصادى مقدّم است.
۹- به خدا توجّه کنیم و به سراغ دیگران نرویم. «و انت خیر الرّازقین»
تفسیر آیه ۱۱۵ سوره المائده:
قَالَ اللَّهُ إِنِّی مُنَزِّلُهَا عَلَیْکُمْ فَمَنْ یَکْفُرْ بَعْدُ مِنْکُمْ فَإِنِّی أُعَذِّبُهُ عَذَابًا لَا أُعَذِّبُهُ أَحَدًا مِنَ الْعَالَمِینَ ﴿۱۱۵﴾خدا فرمود من آن را بر شما فرو خواهم فرستاد و[لى] هر کس از شما پس از آن انکار ورزد وى را [چنان] عذابى کنم که هیچ یک از جهانیان را [آن چنان] عذاب نکرده باشم (۱۱۵)
نکته ها:
داستان نزول مائده به صورتى که در قرآن آمده است، در انجیل نیامده است. [۱]
بعضى گفته اند حواریّون با شنیدن تهدید الهى، تقاضاى خویش را پس گرفتند و مائده نازل نشد، ولى این، بر خلاف ظاهر آیه و گفته ى روایات است. عبارت «انّى منزّلها» نزول حتمى است نه وعده ى نزول. [۲]
در روایات آمده است: پس از نزول مائده، برخى کافر شده و به صورت خوک درآمدند. [۳] در بعضى روایات مى خوانیم که آنچه نازل شد نان و گوشت بود. [۴]
اگر براى یاران عیسى علیه السلام غذاى آسمانى نازل شد، طبق روایات، براى رسول خدا صلى الله علیه وآله هم میوه بهشتى نازل گردید که منشأ پیدایش فاطمه ى زهرا علیها السلام شد. [۵]
۱) تفسیر نمونه.
۲) تفسیر اطیب البیان.
۳) تفسیر المیزان.
۴) تفاسیر نورالثقلین ومجمع البیان.
۵) بحار، ج ۴۳، ص ۵٫
پیام ها:
۱- دعاى پیامبران مستجاب مى شود. «ربّنا انزل علینا… انّى منزّلها»
۲- آنان که به علم و یقین و شهود مى رسند، مسئولیّت سنگین ترى دارند و کیفر تخلّفشان هم سخت تر است. «فمن یکفر بعد منکم…» پس کسانى که به مقام علم و شهود دست نیافته اند، از قهر خداوند دورترند.
۳- عذاب خداوند، درجاتى دارد. «عذاباً لا اُعذبه احداً»
۴- آن که توقّع بیشترى دارد ومائده ى آسمانى مى خواهد، باید تعهّد بیشترى هم داشته باشد. «مائده من السماء… عذاباً لا اُعذبه احداً»
تفسیر آیه ۱۱۶ سوره المائده:
وَإِذْ قَالَ اللَّهُ یَا عِیسَى ابْنَ مَرْیَمَ أَأَنْتَ قُلْتَ لِلنَّاسِ اتَّخِذُونِی وَأُمِّیَ إِلَهَیْنِ مِنْ دُونِ اللَّهِ قَالَ سُبْحَانَکَ مَا یَکُونُ لِی أَنْ أَقُولَ مَا لَیْسَ لِی بِحَقٍّ إِنْ کُنْتُ قُلْتُهُ فَقَدْ عَلِمْتَهُ تَعْلَمُ مَا فِی نَفْسِی وَلَا أَعْلَمُ مَا فِی نَفْسِکَ إِنَّکَ أَنْتَ عَلَّامُ الْغُیُوبِ ﴿۱۱۶﴾و [یاد کن] هنگامى را که خدا فرمود اى عیسى پسر مریم آیا تو به مردم گفتى من و مادرم را همچون دو خدا به جاى خداوند بپرستید گفت منزهى تو مرا نزیبد که [در باره خویشتن] چیزى را که حق من نیست بگویم اگر آن را گفته بودم قطعا آن را مى دانستى آنچه در نفس من است تو مى دانى و آنچه در ذات توست من نمى دانم چرا که تو خود داناى رازهاى نهانى (۱۱۶)
نکته ها:
در آیه ۱۰۹ همین سوره خواندیم که خداوند پیامبران را در قیامت جمع کرده و از آنان مى پرسد: از مردم چه پاسخى شنیدید؟ این آیه، گفتگوى خدا و حضرت عیسى را در آن روز بیان مى کند.
گرچه مسیحیان، امروز مریم را خدا نمى دانند، ولى چون گروهى از آنان در آن زمان عقیده به خدا بودن مریم داشتند و یا به خاطر آنکه عبادت در برابر مجسّمه او به منزله ى معبود قرار دادن اوست، تعبیر به «اله» شده است. «اتّخذونى و اُمّى الهین»
«دون اللّه»، نشانه ى شرک است، نه نفى خدا، یعنى علاوه بر خدا، عیسى و مریم را معبود دانستن شرک است. البتّه تثلیث فعلى مسیحیان، اب و ابن و روح القدس است.
امام رضا علیه السلام فرمود: درباره ى من دو گروه هلاک مى شوند و من تقصیرى ندارم: یکى علاقمندان افراطى، دیگرى کینه توزان بى جهت. [۱]
تسبیح حضرت مسیح، خود نشانه دیگرى است که خداوند منزّه از هرگونه شریکى است. در آیات دیگر آمده است: «وقالوا اتّخذ الرّحمن ولداً سبحانه» [۲] ، «ویجعلون للّه البنات سبحانه» [۳] که خدا را از داشتن هر گونه فرزند، چه دختر چه پسر، منزّه مى شمارد.
۱) تفسیر نورالثقلین.
۲) انبیاء، ۲۶٫
۳) نحل، ۵۷٫
پیام ها:
۱- گاهى سؤال و توبیخ یک بى گناه، براى هشدار به دیگران است. «ءأنت قلت» گاهى به در مى گویند تا دیوار بشنود.
۲- ادّعاى الوهیّت براى انسان، گرچه پیامبر باشد، ادّعایى باطل است. «ما یکون لى ان اقول ما لیس لى بحقّ»
۳- انبیا معصومند. «مایکون لى أن أقول ما لیس لى بحقّ»
۴- انبیا از غلوّ پیروان خود بیزارند. «ان کنت قلته فقد علمته»
۵ – همه ى گفته هاى انسان و اسرار درونش براى خداوند روشن و معلوم است. «فقد علمته تعلم ما فى نفسى»
۶- تسبیح و تنزیه خدا از هر نسبت ناروا، لازم است. «سبحانک»
۷- علم انبیا محدود است. «لا اعلم ما فى نفسک» و کسى که علمش محدود است، شایسته ى خدایى نیست.
۸ – افکار و اسرار مردم از امور غیبى است که خدا بدان آگاه است. «تعلم ما فى نفسى… انّک انت علاّم الغیوب»
۹- آگاهى کامل و گسترده بر همه ى حقایق مخصوص خداست. «انّک انت علاّم الغیوب»
تفسیر آیه ۱۱۷ سوره المائده:
مَا قُلْتُ لَهُمْ إِلَّا مَا أَمَرْتَنِی بِهِ أَنِ اعْبُدُوا اللَّهَ رَبِّی وَرَبَّکُمْ وَکُنْتُ عَلَیْهِمْ شَهِیدًا مَا دُمْتُ فِیهِمْ فَلَمَّا تَوَفَّیْتَنِی کُنْتَ أَنْتَ الرَّقِیبَ عَلَیْهِمْ وَأَنْتَ عَلَى کُلِّ شَیْءٍ شَهِیدٌ ﴿۱۱۷﴾جز آنچه مرا بدان فرمان دادى [چیزى] به آنان نگفتم [گفته ام] که خدا پروردگار من و پروردگار خود را عبادت کنید و تا وقتى در میانشان بودم بر آنان گواه بودم پس چون روح مرا گرفتى تو خود بر آنان نگهبان بودى و تو بر هر چیز گواهى (۱۱۷)
نکته ها:
«توفّى» به معناى اخذ و گرفتن تمام و کمال است و مرگ یکى از مصادیق آن است. خداوند حضرت عیسى علیه السلام را از میان قومشان برداشته و تا زمان قیام امام زمان علیه السلام زنده نگه مى دارد و همراه آن حضرت ظهور خواهد کرد.
پیام ها:
۱- پیامبران معصومند و جز فرمان خدا، کارى را انجام نمى دهند و در وحى هیچ تغییر و تصرّفى نمى کنند. «ما قلت لهم الاّ ما أمرتنى به»
۲- حضرت عیسى، خود را همچون دیگران، دست پرورده ى خدا مى داند. «ربّى و ربّکم»
۳- انبیا، ناظر بر افعال مردمند. «کنت علیهم شهیداً»
۴- دعوت به یکتاپرستى، مهم ترین وظیفه ى انبیاست. «ان اعبدوا اللَّه» (با اینکه مأموریّت عیسى تنها توحید نبوده، امّا آیه فقط توحید را مطرح مى کند)
۵ – دلیل و ملاک پرستش خدا، ربوبیّت اوست. «ان اعبدواللَّه ربّى و ربّکم»
تفسیر آیه ۱۱۸ سوره المائده:
إِنْ تُعَذِّبْهُمْ فَإِنَّهُمْ عِبَادُکَ وَإِنْ تَغْفِرْ لَهُمْ فَإِنَّکَ أَنْتَ الْعَزِیزُ الْحَکِیمُ ﴿۱۱۸﴾اگر عذابشان کنى آنان بندگان تواند و اگر بر ایشان ببخشایى تو خود توانا و حکیمى (۱۱۸)
نکته ها:
حضرت عیسى در پاسخ خداوند که فرمود: آیا تو به مردم گفتى من و مادرم را خدا بگیرد؟ با جدا کردن خود از مرد و اینکه تنها خداوند مالک آنان است، فرمود: در گرایشهاى شرک آلود امّت خود نقشى نداشته است.
به روایت ابوذر، پیامبر اکرم صلى الله علیه وآله شبى تا صبح در رکوع و سجود این آیه را تلاوت مى نمود. از آن حضرت سؤال کردم چگونه بود که تا صبح این آیه را تلاوت فرمودید. حضرت فرمود: از خداوند طلب شفاعت براى امّتم مى کردم و خداوند سرانجام آن را به من داد و امّتم در صورتى که شرک نورزند، به آن نائل خواهند شد. [۱]
در روایتى دیگر آمده است وقتى حضرت این آیه را تلاوت فرمود، دستان مبارک را بلند کرده و با حال گریه فرمود: «اللّهم امّتى» وبه امّت خود دعا مى کرد. خداوند جبرئیل را بر حضرت فرستاد و فرمود: «انّا سنرضیک فى امّتک و لا نسوئک» ما تو را خشنود خواهیم کرد و نمى گذاریم ناراحت شوى. [۲]
۱) تفسیر مراغى.
۲) تفسیر ابن کثیر.
پیام ها:
۱- انبیا، تسلیم پروردگارند. «ان تعذّبهم… و ان تغفر لهم» از کار خدا نمى توان سؤال کرد: «لایسئل عمّا یفعل» [۱]
۲- عذاب ویا آمرزش مشرکان بدست خداست. «ان تعذّبهم…و ان تغفر لهم»
۳- انبیا، مقام شفاعت دارند، ولى گاهى گناه و جرم در حدّى است که آنان نیز پاى خود را کنار مى کشند. «ان تعذّبهم فانّهم عبادک»
۴- قهر یا مهر خداوند، بر اساس عزّت و حکمت است. «انت العزیز الحکیم»
۱) انبیاء، ۲۳٫
تفسیر آیه ۱۱۹ و ۱۲۰ سوره المائده:
قَالَ اللَّهُ هَذَا یَوْمُ یَنْفَعُ الصَّادِقِینَ صِدْقُهُمْ لَهُمْ جَنَّاتٌ تَجْرِی مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ خَالِدِینَ فِیهَا أَبَدًا رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُمْ وَرَضُوا عَنْهُ ذَلِکَ الْفَوْزُ الْعَظِیمُ ﴿۱۱۹﴾خدا فرمود این روزى است که راستگویان را راستیشان سود بخشد براى آنان باغهایى است که از زیر [درختان] آن نهرها روان است همیشه در آن جاودانند خدا از آنان خشنود است و آنان [نیز] از او خشنودند این است رستگارى بزرگ (۱۱۹)لِلَّهِ مُلْکُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَمَا فِیهِنَّ وَهُوَ عَلَى کُلِّ شَیْءٍ قَدِیرٌ ﴿۱۲۰﴾فرمانروایى آسمانها و زمین و آنچه در آنهاست از آن خداست و او بر هر چیزى تواناست (۱۲۰)
نکته ها:
در آیات قبل، سخنان عیسى علیه السلام در محضر خداوند مطرح شد که:
۱- من جز حقّ نمى گویم. «ما یکون لى ان اقول ما لیس بحقّ»
۲- اگر ناحقّى گفته ام تو مى دانى. «ان کنت قلته فقد علمته»
۳- جز یکتاپرستى که مرا امر کردى، به مردم چیزى نگفتم. «ما قلت لهم الاّ ما امرتنى به أن اعبدوا اللّه»
۴- تا بودم مراقب و ناظر مردم بودم که منحرف نشوند. «کنت علیهم شهیداً»
در این آیه خداوند مى فرماید: همه ى سخنان عیسى صحیح و راست است و امروز روزى است که راستى راستگویان نجات بخش است.
پیام ها:
۱- مؤمنان، اگر به خاطر صداقتشان، مشکلاتى را در دنیا تحمّل کنند، این راستى و صداقت در آخرت براى آنان کارساز است. «ینفع الصادقین صدقهم»
۲- تنها صادقان نفع مى برند، نه مدّعیان، شعاردهندگان وریاکاران. «ینفع الصادقین…»
۳- بهشت در کنار رضایت خداوند، فوز بزرگ و رستگارى است. «جناتٍ… رضى اللَّه… ذلک الفوز العظیم»
۴- عبادت کسى شایسته است که سلطنت عالم و قدرت مطلقه ى هستى در اختیار اوست، نه دیگران، گرچه پیامبر باشند. «للّه ملک السموات و الارض»
سیماى سوره ى انعام
این سوره، یکصد وشصت وپنج آیه دارد وهمه ى آیاتش یکجا در مکّه و با تشریفات خاصّى نازل شده است. جبرئیل، این سوره را با بدرقه ى هفتاد هزار فرشته بر پیامبر خدا صلى الله علیه وآله نازل کرد.
پیام اصلى آیات این سوره، مبارزه با شرک و دعوت به توحید است. از آنجا که مشرکان جزیره العرب به اعتقاد خود، بعضى چهارپایان را حلال و برخى را حرام مى دانستند، قرآن در مقام مبارزه با اینگونه خرافات و باورهاى غلط، از آیه ى ۱۳۶ این سوره به بعد، احکامى را در مورد چهارپایان بیان مى دارد که بدین جهت این سوره، «انعام» نام گرفته است.
روایاتى درباره ى فضیلت این سوره و نیز برآورده شدن حاجت به واسطه ى تلاوت این سوره آمده است. از جمله از امام صادق علیه السلام نقل شده که هر کس چهار رکعت نماز (با دو سلام) بخواند، آنگاه این سوره و سپس دعایى را قرائت کند، حاجاتش برآورده مى شود. [۱]
در هیچ سوره اى به اندازه ى این سوره، کلمه ى «قل» نیامده است. تکرار ۴۴ بار این خطاب به پیامبر، شاید به خاطر آن است که در این سوره، عقائد باطل و انحراف ها و توقّعات بى جاى مشرکان بیان شده و لازم است قاطعیّت در کار باشد. این مطلب بیانگر آن است که پیامبرصلى الله علیه وآله مأمور است متن وحى را بى کم و کاست بگوید.
۱) تفسیر اطیب البیان.
