تفسیر قرآن کریم صفحه ۱۳۵ – آیات ۶۰ تا ۶۸ سوره الانعام
موضوع: تفسیر قرآن کریم
عنوان: صفحه ۱۳۵
سوره: الانعام
نوع تفسیر: تفسیر نور
متن تفسیر:
تفسیر آیه ۶۰ سوره الانعام:
وَهُوَ الَّذِی یَتَوَفَّاکُمْ بِاللَّیْلِ وَیَعْلَمُ مَا جَرَحْتُمْ بِالنَّهَارِ ثُمَّ یَبْعَثُکُمْ فِیهِ لِیُقْضَى أَجَلٌ مُسَمًّى ثُمَّ إِلَیْهِ مَرْجِعُکُمْ ثُمَّ یُنَبِّئُکُمْ بِمَا کُنْتُمْ تَعْمَلُونَ ﴿۶۰﴾و اوست کسى که شبانگاه روح شما را [به هنگام خواب] مى گیرد و آنچه را در روز به دست آورده اید مى داند سپس شما را در آن بیدار مى کند تا هنگامى معین به سر آید آنگاه بازگشت شما به سوى اوست سپس شما را به آنچه انجام مى داده اید آگاه خواهد کرد (۶۰)
نکته ها:
«جَرَحتم» از «جارحه» به معناى عضو است، عضوى که با آن کار و کسب مى شود و سپس به خودِ کار و عمل گفته شده است.
با اینکه خداوند به هنگام خواب روح انسان را مى گیرد، ولى مى فرماید: ما شما را مى گیریم، پس معلوم مى شود روح انسان تمام حقیقت اوست.
پیام ها:
۱- خواب، یک مرگ موقتى است و هربیدارى نوعى رستاخیز. «یتوفاکم، یبعثکم»
۲- قانون طبیعى آن است که شب براى خواب و روز براى کار باشد. «یتوفّاکم باللیل، جرحتم بالنّهار»
۳- هر روز عمر، یک فرصت و بعثت جدید است. «یبعثکم»
۴- زندگى ما، تاریخ و برنامه و مدّت معیّن دارد. «أجل مسمّى»
۵ – خود را براى پاسخگویى قیامت آماده کنیم. «الیه مرجعکم»
۶- خداوند با اینکه کار بد ما را مى داند ولى باز هم به ما مهلت داده و روح گرفته را به بدن برمى گرداند. «یعلم ما جرحتم بالنّهار ثمّ یبعثکم»
۷- قیامت، روز روشن شدن حقیقت اعمال است. «ینبّئکم بما کنتم تعملون»
تفسیر آیه ۶۱ سوره الانعام:
وَهُوَ الْقَاهِرُ فَوْقَ عِبَادِهِ وَیُرْسِلُ عَلَیْکُمْ حَفَظَهً حَتَّى إِذَا جَاءَ أَحَدَکُمُ الْمَوْتُ تَوَفَّتْهُ رُسُلُنَا وَهُمْ لَا یُفَرِّطُونَ ﴿۶۱﴾و اوست که بر بندگانش قاهر [و غالب] است و نگهبانانى بر شما مى فرستد تا هنگامى که یکى از شما را مرگ فرا رسد فرشتگان ما جانش بستانند در حالى که کوتاهى نمى کنند (۶۱)
نکته ها:
گرفتن روح در شب وبرگرداندن آن در روز یکى از نمونه هاى قاهربودن خدا برانسان است.
مسأله ى قبض روح، در قرآن هم به خداوند نسبت داده شده «اللّه یتوفّى الانفس»، هم به ملک الموت و هم به فرشتگان. این اختلاف تعبیر شاید به خاطر آن باشد که جان افراد عادى را فرشتگان مى گیرند و جان افراد برجسته را ملک الموت که فرشته برترى است و جان اولیاى خدا را ذات مقدّس او مى گیرد.
و شاید به این دلیل باشد که ابتدا فرشتگان، روح مردم را مى گیرند و سپس تحویل ملک الموت مى دهند و آنگاه ملک الموت (عزرائیل) روح هاى گرفته شده را به خداوند تحویل مى دهد و به همین دلیل گرفتن روح مردم هم کار فرشتگان و هم کار ملک الموت و هم کار خداوند به شمار مى رود.
ممکن است مراد از فرشتگان محافظ، آنان باشند که مراقب و نگهدار انسان از حوادثند، «له معقّ [۱] بات من بین یدیه و من خلفه یحفظونه من امراللَّه» [۲] و ممکن است مراد از حفظه، فرشتگانى باشند که مأمور ثبت و ضبط اعمال انسانند. «رسلنا لدیهم یکتبون» [۳]
ایمان به مراقبت فرشتگان از انسان، عامل شکر از خداست، همان گونه که ایمان به ثبت اعمال توسّط فرشتگان عامل حیا و تقواست.
۱) تفسیر المیزان.
۲) رعد، ۱۱٫
۳) زخرف، ۸۰٫
پیام ها:
۱- خداوند، قدرت و سلطه ى کامل دارد و اگر ما را آزاد گذاشته، به خاطر مهلتى است که از روى لطف اوست. «و هو القاهر…»
۲- تسلّط خدا بر بندگان چنان است که کسى را تاب مقاومت نیست. «و هو القاهر فوق عباده»
۳- در دستگاه آفرینش، انواع مراقبت ها وجود دارد. «حفظه»
۴- فرستادن فرشتگان محافظ، دائمى است. «یُرسل» (فعل مضارع نشانه ى دوام و استمرار است)
۵ – هر دسته از فرشتگان، مأموریّت خاصّى دارند. «حفظه – توفّته»
۶- براى قبض روح یک نفر چند فرشته حاضر مى شوند. «اذا جاء احدکم الموت توفّته رسلنا»
۷- فرشتگان در انجام مأموریّت، سهل انگارى ندارند و معصومند. «لایفرّطون» چنانکه در آیه دیگر آمده است: «لا یَعصون اللّه ما أمرهم» [۱]
۱) تحریم، ۶٫
تفسیر آیه ۶۲ سوره الانعام:
ثُمَّ رُدُّوا إِلَى اللَّهِ مَوْلَاهُمُ الْحَقِّ أَلَا لَهُ الْحُکْمُ وَهُوَ أَسْرَعُ الْحَاسِبِینَ ﴿۶۲﴾آنگاه به سوى خداوند مولاى بحقشان برگردانیده شوند آگاه باشید که داورى از آن اوست و او سریعترین حسابرسان است (۶۲)
نکته ها:
در روایات آمده است که خداوند، حساب بندگانش را به اندازه ى دوشیدن شیر یک گوسفند و در زمانى بسیار کوتاه، انجام مى دهد. [۱]
از امام على علیه السلام سؤال شد: «کیف یُحاسِبُ اللّه الخلقَ على کثرتهم؟ فقال: کما یَرزقُهم على کثرتهم. فقیل: کیف یُحاسِبهم و لایرونه؟ فقال: کما یَرزقهم و لایرونه» [۲] چگونه خداوند با وجود مخلوقین زیاد به حساب آنان رسیدگى مى کند؟ حضرت فرمودند: همان گونه که آنان را روزى مى دهد. سؤال شد: چگونه حسابرسى مى کند در حالى که او را نمى بینند؟ فرمودند: همان گونه که روزى شان مى دهد، ولى او را نمى بینند.
سؤال: با این همه آیات وروایات بر حسابرسى سریع الهى، پس طولانى بودن روز قیامت براى چیست؟
پاسخ: بلندى روز قیامت، نوعى عقوبت است، نه به خاطر فشار کار و ناتوانى از محاسبه ى سریع. [۳] (بشر که مخلوق الهى است، در دنیاى امروز به وسیله ى کامپیوتر، در کمتر از یک دقیقه بزرگ ترین محاسبات را انجام داده و مثلا انبارها و کالاهاى آن و امور مالى مربوط به آن را بررسى و محاسبه مى نماید).
۱) تفاسیر مجمع البیان و نورالثقلین.
۲) نهج البلاغه، کلام ۳۰۰٫
۳) تفسیر اطیب البیان.
پیام ها:
۱- بازگشت همه به سوى خداست و او یگانه قاضى قیامت است. «ردّوا الى اللَّه… له الحکم»
۲- مولاى حقیقى کسى است که آفریدن، نظارت کردن، خواب و بیدارى، مرگ و بعثت، داورى و حسابرسى به دست او باشد، «الى اللَّه مولاهم الحقّ»
۳- همه ى مولاها یا باطلند، یا مجازى، مولاى حقیقى تنها خداوند است. «اللَّه مولاهم الحقّ» و ولایت انبیا و اولیا، پرتوى از ولایت الهى است.
۴- سرعت حسابرسى خداوند، از هر نوع و هر وسیله ى حسابرسى سریعتر است. «و هو أسرع الحاسبین»
۵ – سرعت حسابرسى و رسیدگى به امور، یک ارزش و روش الهى است. «و هو أسرع الحاسبین»
تفسیر آیه ۶۳ و ۶۴ سوره الانعام:
قُلْ مَنْ یُنَجِّیکُمْ مِنْ ظُلُمَاتِ الْبَرِّ وَالْبَحْرِ تَدْعُونَهُ تَضَرُّعًا وَخُفْیَهً لَئِنْ أَنْجَانَا مِنْ هَذِهِ لَنَکُونَنَّ مِنَ الشَّاکِرِینَ ﴿۶۳﴾بگو چه کسى شما را از تاریکیهاى خشکى و دریا مى رهاند در حالى که او را به زارى و در نهان مى خوانید که اگر ما را از این [مهلکه] برهاند البته از سپاسگزاران خواهیم بود (۶۳)قُلِ اللَّهُ یُنَجِّیکُمْ مِنْهَا وَمِنْ کُلِّ کَرْبٍ ثُمَّ أَنْتُمْ تُشْرِکُونَ ﴿۶۴﴾بگو خداست که شما را از آن [تاریکیها] و از هر اندوهى مى رهاند باز شما شرک مى ورزید (۶۴)
نکته ها:
کلمه ى «تَضرُّع» به معناى دعاى آشکار و کلمه ى «خُفیه» به معناى دعاى پنهان است.
پیامبر اکرم صلى الله علیه وآله فرمودند: بهترین دعا، دعاى با صداى آهسته و خُفیه است و از جمعى که با صداى بلند دعا مى خواندند، انتقاد کرد و فرمود: خداوند شنوا و نزدیک است. [۱]
در آیه ۱۲ سوره ى یونس نیز آمده است: انسان هنگام خطر، به یاد خدا مى افتد و او را مى خواند، امّا «فلمّا کشفنا عنه ضرّه مَرّ کأن لم یَدْعُنا الى ضُرٍّ مَسَّه» همین که مشکلش حل شد، سرش را پایین انداخته و مى رود، گویا ما را اصلاً صدا نزده است.
شداید براى انسان، چهار حالت به وجود مى آورد: احساس نیاز، تضرّع، اخلاص و التزام به شکرگزارى. آرى، شداید و سختى ها و قطع شدن اسباب مادّى، روح خداجویى را شکوفا مى کند و انسان در مشکلات، دست خدا را مى بیند.
۱) تفسیر نورالثقلین.
پیام ها:
۱- یکى از شیوه هاى تبلیغ و موعظه، سؤال از وجدان مردم است. «مَن یُنَجّیکم»
۲- یادآورى و توجّه دادن انسان به خلوص او در دعا به هنگام شداید، از بهترین روشهاى خداشناسى است. «تدعونه تضرّعاً و خفیه»
۳- انسان در سختى ها و شداید، دست از کفر و شرک برداشته و موحّد مى شود. «تدعونه تضرّعاً و خفیه»
۴- براى هر کس، مشکل خودش، بزرگ ترین مشکل است. «أنجانا مِن هذه»
۵ – انسان به تعهّدات خود در برابر خدا بى وفاست. «ثمّ أنتم تشرکون»
۶- بدترین نوع ناسپاسى، شرک است. «لنکوننّ من الشاکرین… ثمّ انتم تشرکون»
۷- راحتّى و احساس رهایى وبى نیازى، زمینه ى غفلت از خدا و شرک به اوست. «قل اللَّه ینجّیکم منها و من کلّ کرب ثمّ انتم تُشرکون»
تفسیر آیه ۶۵ و ۶۶ سوره الانعام:
نکته ها:
«لَبْس» به معناى آمیختن، و «شِیَع» جمع «شیعه»، به معناى گروه است.
در آیه ى قبل، قدرت نجات بخش الهى مطرح شد، اینجا قدرت قهر و عذاب او.
امام باقر علیه السلام فرمودند: مراد از عذاب آسمانى، دود و صیحه و مراد از عذاب زمینى، فرورفتن در آن و مراد از «یَلبِسَکم شِیَعا»، تفرقه در دین و بدگویى و کشتن یکدیگر است. [۱] شاید آن حضرت در مقام بیان بعضى از نمونه ها بوده اند نه تمام مصادیق، زیرا مثلا عذاب فوق شامل فشار طاغوت ها که حاکم بر مردمند و عذاب تحت شامل قهرى بدنبال نافرمانى مردم از رهبر حقّ که از مردم و در مردم و هم سطح آنان است نیز مى شود.
تعابیر گوناگونى در قرآن خطاب به پیامبر اکرم صلى الله علیه وآله، این مضمون را بیان مى کند که پیامبر مسئولِ ابلاغ دین خداست، نه اجبار مردم به ایمان آوردن. از جمله: «ما جعلناک علیهم حفیظا» [۲] ، «لستَ علیهم بمصیطر» [۳] ، «ما أنت علیهم بجبّار» [۴] ، «ما على الرّسول الاّ البَلاغ» [۵] ، «أفانتَ تکره النّاس» [۶] ، «لااکراه فى الدّین» [۷] ، «اِن أنت الاّ نذیر» [۸] و «قل لستُ علیکم بوکیل».
۱) تفسیر نورالثقلین.
۲) انعام، ۱۰۷٫
۳) غاشیه، ۲۲٫
۴) ق ، ۴۵٫
۵) مائده، ۹۹٫
۶) یونس، ۹۹٫
۷) بقره، ۲۵۶٫
۸) فاطر، ۲۳٫
پیام ها:
۱- یکى از وظایف پیامبر، یادآورى قدرت بى مانند خداوند است. «قل هو القادر»
۲- شرک، زمینه ساز دریافت انواع عذاب هاست. «ثم انتم تشرکون قل هو القادر…»
۳- خداوند، هم نجات بخش است، هم عذابگر، آنکه آگاهانه سراغ غیر خدا مى رود، باید منتظر عذاب باشد. «قل هوالقادر على أن یبعث …»
۴- تفرقه و تشتّت، از عذاب هاى الهى و در کنار عذاب آسمانى و زمینى مطرح شده است. «یلبسکم شیعاً»
۵ – گاهى مردم، به وسیله ى مردم و با دست یکدیگر عذاب و تنبیه مى شوند. «یذیق بعضکم بأس بعض»
۶- مبلّغان دینى باید از روشهاى گوناگون براى ارشاد مردم بهره گیرند. «اُنظر کیف نصرّف الآیات»
۷- اگر مفهومى را در قالب هاى متنوّع ارائه دادیم، به تأثیرات بیشترى امیدوار باشیم. «نُصرّف الآیات لعلّهم یفقهون»
۸ – چون راه شما حقّ است، از تکذیب مردم نگران نباشید. «و هو الحقّ»
۹- تو مسئول وظیفه هستى، ضامن نتیجه نیستى. «لستَ علیکم بوکیل»
تفسیر آیه ۶۷ سوره الانعام:
لِکُلِّ نَبَإٍ مُسْتَقَرٌّ وَسَوْفَ تَعْلَمُونَ ﴿۶۷﴾براى هر خبرى هنگام [وقوع] است و به زودى خواهید دانست (۶۷)
نکته ها:
در آیه ى قبل گفته شد: خداوند قدرت دارد از هرسو برشما عذاب نازل کند، این آیه مى فرماید: اگر عذابى بر کفّار لجوج نازل نشد، عجله نکنید، زیرا براى تحقّق هر خبرى زمانى معیّن است.
پیام ها:
۱- تحقّق همه ى خبرها و برنامه هاى الهى، قطعى و بر اساس حکمت و زمان بندى معیّن است. (هیچ حادثه اى بدون برنامه و هدف وتصادفى نیست) «لکلّ نباءٍ مستقرّ»
۲- گرچه مجبور به ایمان آوردن نیستید، ولى فکر عاقبت و فرجام کار خودتان باشید. «و سوف تعلمون»
۳- زود قضاوت نکنید و مهلت دادن هاى الهى را نشانه ى غفلت خدا از خودتان نپندارید. «سوف تعلمون»
تفسیر آیه ۶۸ سوره الانعام:
وَإِذَا رَأَیْتَ الَّذِینَ یَخُوضُونَ فِی آیَاتِنَا فَأَعْرِضْ عَنْهُمْ حَتَّى یَخُوضُوا فِی حَدِیثٍ غَیْرِهِ وَإِمَّا یُنْسِیَنَّکَ الشَّیْطَانُ فَلَا تَقْعُدْ بَعْدَ الذِّکْرَى مَعَ الْقَوْمِ الظَّالِمِینَ ﴿۶۸﴾و چون ببینى کسانى [به قصد تخطئه] در آیات ما فرو مى روند از ایشان روى برتاب تا در سخنى غیر از آن درآیند و اگر شیطان تو را [در این باره] به فراموشى انداخت پس از توجه [دیگر] با قوم ستمکار منشین (۶۸)
نکته ها:
«خوض» به معناى کندوکاو وگفتگو به قصد تمسخر و تحقیر است، نه براى فهم و درک حقیقت. [۱]
«بعد الذّکرى» ممکن است به معناى تذکّر دادن دیگرى، یا به معناى متذکّر شدن خود انسان باشد.
سؤال: پیامبران الهى معصوم هستند، پس چگونه در آیه سخن از نفوذ شیطان در پیامبر مطرح شده است؟ «ینسینّک الشیطان»
پاسخ: تأثیر شیطان در به فراموشى کشاندن، مسأله اى فرضى است، مثل آیه ى «لئن اَشرکتَ لیحبطنّ عملک» [۲] یا آیه «ولو تقوّل علینا بعض الاَقاویل» [۳] یعنى اگر مشرک شوى، یا اگر به ما نسبتى ناروا بدهى، نه اینکه چنین شده است.
و ممکن است مراد اصلى آیه، پیروان پیامبرند، نه خود ایشان، همان گونه که در فارسى ضرب المثلى است که «به در مى گوییم که دیوار بشنود».
مشابه این مطلب، در سوره ى نساء آیه ۱۴۰ نیز آمده است: «اذا سمعتم آیات اللَّه یکفر بها و یستهزأ بها فلا تقعدوا معهم حتّى یخوضوا فى حدیث غیره…» اگر شنیدید که به آیات الهى کفر مى ورزند یا مسخره مى کنند با آنان منشینید تا سخن را عوض کنند.
در روایات متعدّدى از پیامبر صلى الله علیه وآله و ائمّه معصومین علیهم السلام از همنشینى با اهل گناه، یا شرکت در جلسه اى که گناه مى شود و انسان قدرت جلوگیرى از آن را ندارد نهى شده است، حتّى اگر آنان از بستگان انسان باشند. حضرت على علیه السلام به فرزندش وصیّت کرد: خداوند بر گوش واجب کرده که راضى به شنیدن گناه و غیبت نشود. [۴]
رسول خداصلى الله علیه وآله با استناد به این آیه فرمودند: کسى که ایمان به خدا و روز قیامت دارد، در مجلسى که در آن امامى سبّ مى شود و یا از مسلمانى عیب جویى مى گردد نمى نشیند. [۵]
حضرت على علیه السلام «مجالسه الاشرار تورث سوء الظنّ بالاخیار» همنشینى با بدان، سبب سوء ظنّ به نیکان مى شود. [۶]
۱) تفسیر مجمع البیان.
۲) زمر، ۶۵٫
۳) حاقّه، ۴۴٫
۴) تفسیر نورالثقلین.
۵) وسائل، ج ۱۶، ص ۲۶۶٫
۶) وسائل، ج ۱۶، ص ۳۶۵٫
پیام ها:
۱- غیرت و تعصّب دینى خود نسبت به مقدّسات را به دشمنان نشان دهید. «اذا رأیت الّذین یخوضون فى آیاتنا فأعرض عنهم»
۲- اعراض از بدى ها ومبارزه ى منفى با زشتکاران، یکى از شیوه هاى نهى از منکر است. «فأعرض عنهم»
۳- توجّه و گوش دادن به سخنان باطل (و دیدن و خواندن کتب و برنامه هاى گمراه کننده) نکوهیده است. [۳۸۱] «یخوضون فى آیاتنا فأعرض عنهم» البتّه در مواردى که براى آگاهى و ردّ و پاسخ دادن توسط اهل فن باشد، منعى ندارد.
۴- به جاى هضم شدن در جامعه، یا گروه و مجلس ناپسند، وضع آن را تغییر دهید. «حتّى یخوضوا فى حدیث غیره»
۵ – اعلام برائت ومحکوم کردن لفظى کافى نیست، باید به شکلى برخورد کرد. «فاعرض… فلاتقعد»
۶- مجالست با ظالمان نارواست، پس پرهیز کنیم. «فلا تقعد»
۷- شرط تکلیف، توجّه و آگاهى است. «اِمّا ینسینّک الشّیطان» (فراموشى، عذر پذیرفته اى است)
۸ – سخن گفتن به ناحقّ درباره ى آیات قرآن، (از طریق استهزا، تفسیر به رأى، بدعت و تحریف) ظلم است. «الظالمین»
۳۸۱) شاید بتوان براى تحریم کتب و برنامه هاى ضالّه، به این آیه استناد کرد.
