تفسیر قرآن کریم صفحه ۱۹۹ – آیات ۷۳ تا ۷۹ سوره التوبه
موضوع: تفسیر قرآن کریم
عنوان: صفحه ۱۹۹
سوره: التوبه
نوع تفسیر: تفسیر نور
متن تفسیر:
تفسیر آیه ۷۳ سوره التوبه:
نکته ها
تا منافقان دست به جنگ نزده و توطئه نکرده اند و مثل کافر حربى نشده اند، جهاد با آنان تنها با زبان است. [۱]
پیامبر صلى الله علیه وآله پیش از این آیه، با منافقان رفتارى کریمانه داشت، امّا پس از نزول این آیه، برخورد حضرت شدّت یافت. [۲]
۱) تفسیر المنار.
۲) تفسیر فى ظلال القرآن.
پیام ها
۱- جهاد باید مطابق فرمان و نظر رهبر مسلمانان باشد.«یا ایها النبى جاهد»
۲- در نظام اسلامى، فرمانده کل قوّا، رهبر است. «یا ایها النبى جاهد»
۳- اسلام، آیین جهاد و مبارزه با کفر و نفاق است.«جاهد الکفّار و المنافقین»
۴- هم با دشمنانِ آشکار خارجى مبارزه کنیم، «جاهد الکفّار»، هم با دشمنانِ پنهانِ داخلى. «و المنافقین»
۵ – رهبر مسلمانان باید در برابر استکبار قاطع باشد.«یا ایهاالنّبى جاهد، واغلظ»
۶- با آنکه پیامبر، سرچشمه ى رحمت است، ولى به خاطر کفر و نفاق دشمنان، مأمور به خشونت مى شود. «واغلظ علیهم»
۷- جهاد با کفّار و منافقان، جزاى دنیوى آنان است و کیفر اخروى شان جهنّم است. «و مأویهم جهنم»
۸ – منافق، بدعاقبت است. «بئس المصیر»
تفسیر آیه ۷۴ سوره التوبه:
یَحْلِفُونَ بِاللَّهِ مَا قَالُوا وَلَقَدْ قَالُوا کَلِمَهَ الْکُفْرِ وَکَفَرُوا بَعْدَ إِسْلَامِهِمْ وَهَمُّوا بِمَا لَمْ یَنَالُوا وَمَا نَقَمُوا إِلَّا أَنْ أَغْنَاهُمُ اللَّهُ وَرَسُولُهُ مِنْ فَضْلِهِ فَإِنْ یَتُوبُوا یَکُ خَیْرًا لَهُمْ وَإِنْ یَتَوَلَّوْا یُعَذِّبْهُمُ اللَّهُ عَذَابًا أَلِیمًا فِی الدُّنْیَا وَالْآخِرَهِ وَمَا لَهُمْ فِی الْأَرْضِ مِنْ وَلِیٍّ وَلَا نَصِیرٍ ﴿۷۴﴾به خدا سوگند مى خورند که [سخن ناروا] نگفته اند در حالى که قطعا سخن کفر گفته و پس از اسلام آوردنشان کفر ورزیده اند و بر آنچه موفق به انجام آن نشدند همت گماشتند و به عیبجویى برنخاستند مگر [بعد از] آنکه خدا و پیامبرش از فضل خود آنان را بى نیاز گردانیدند پس اگر توبه کنند براى آنان بهتر است و اگر روى برتابند خدا آنان را در دنیا و آخرت عذابى دردناک مى کند و در روى زمین یار و یاورى نخواهند داشت (۷۴)
نکته ها
در آیه ى ۶۶، از قول پیامبر به منافقان چنین آمده بود: «کفرتم بعد ایمانکم»، در این آیه خداوند مى فرماید: «کفروا بعد اسلامهم»؛ پیامبرصلى الله علیه وآله تعبیر «ایمان» داشت و خداوند تعبیر «اسلام»، زیرا پیامبر طبق ظاهر، آنان را مؤمن مى دانست، امّا خداوندِ آگاه از اسرار، آنان را مسلمان مى داند، نه مؤمن. [۱]
آیه، شامل همه ى توطئه هایى مى شود که منافقان بر ضدّ پیامبر و اسلام داشتند، ولى اغلب تفاسیر شیعه و سنّى به توطئه ى «لیله العقبه» اشاره کرده اند که منافقان براى کشتن پیامبر در گردنه اى کمین کردند تا شترِ پیامبر را رَم دهند، امّا توطئه ى آنها کشف شد و به مقصود خود نرسیدند. «همّوا بما لم ینالوا»
نقل شده است که هنگام سخنرانى پیامبرصلى الله علیه وآله در تبوک، منافقى به نام حلاّس گفت: اگر پیامبر راست بگوید، ما از الاغ بدتریم. یکى از اصحاب (عامربن قیس) این جسارت را به پیامبر خبر داد. رسول خداصلى الله علیه وآله احضارش کرد. او انکار مى کرد و عامر مى گفت که دروغ مى گوید و او چنین گفته است. به دستور پیامبر، هر دو نزدیک منبر سوگند یاد کردند، امّا با نزول این آیه، منافق رسوا شد. [۲]
۱) تفسیر المیزان.
۲) تفسیر المیزان.
پیام ها
۱- دروغگویى وسوگند دروغ، از نشانه هاى منافق است.«یحلفون باللَّه»
۲- منافقان ناسپاسند، آنان در سایه ى اسلام به جایى رسیده اند، امّا دست از عیب جویى و بدگویى بر نمى دارند. «و مانقموا الاّ ان اغناهم اللَّه…»
۳- آوردن نام رسول اللَّه در کنار نام خدا و نسبت دادن کارى به هر دو، شرک نیست. «اغناهم اللَّه ورسوله»
۴- سرچشمه ى فضل، تنها خداست. «من فضله»، ونفرمود: «من فضلهما» [۱]
۵ – اسلام، علاوه بر تربیت فکرى و اخلاقى، وضع مادّى زندگى را نیز بهتر کرد. «اغناهم اللَّه ورسوله»
۶- راه توبه حتّى براى آنان که نقشه قتل پیامبر را کشیدند، باز است. «فان یتوبوا»
۷- منافقان، در دنیا نیز عذاب مى شوند، چون نظام علل و اسباب جهان بر پایه ى صدق است. «یعذّبهم … فى الدنیا» (گندم از گندم بروید، جو ز جو)
۸ – عذاب منافقان در دنیا؛ بى پناهى، سرگردانى و وحشت درونى است که همواره مضطربند. [۲] «یعذّبهم… فى الدنیا»
۹- منافقان سرانجام بى یاورند، تشکیلاتشان فرو مى ریزد، منزوى و تحقیر مى شوند، نه از حمایت مردم برخوردارند و نه از حمایت حکومت ها. «ما لهم فى الارض من ولىٍ ولانصیر»
۱) نظیر آیه ى ۶۲ همین سوره: «اللَّه ورسوله احقّ ان یرضوه» و نفرمود: «یرضوهما».
۲) یحسبون کل صیحهٍ علیهم» منافقون، ۴٫
تفسیر آیه ۷۵ و ۷۶ سوره التوبه:
نکته ها
مسلمان فقیرى از مدینه، (ثَعلبهبن حاطب) از پیامبرصلى الله علیه وآله درخواست کرد تا دعا کند خداوند او را ثروتمند کند. حضرت فرمود: مال اندکى که شکرش را ادا کنى بهتر از مال زیادى است که از عهده ى شکرش برنیایى. ثعلبه گفت: اگر خدا عطا کند، همه ى حقوق واجب آن را خواهم داد.
به دعاى آن حضرت، ثروتش افزون شد تا آنجا که دیگر نتوانست در نمازجمعه و جماعت شرکت کند. وقتى مأمورِ گرفتن زکات نزد او رفت، به او گفت: ما مسلمان شدیم که جزیه ندهیم! [۱]
فخر رازى مى گوید: ثعلبه از کار خود پشیمان شد وزکات خود را نزد پیامبر آورد، ولى آن حضرت نپذیرفت.
آرى، انسان نمى داند صلاح و خیرش در چیست، لذا گاهى با اصرار، چیزى را مى خواهد که به زیان اوست، پس باید به داده هاى خدا قانع بود.
شبیه این آیه در عمل نکردن به پیمان با خدا، در سوره ى اعراف آمده است: «دعوا اللَّه ربّهما لئن اتیتنا صالحاً لنکوننّ من الشاکرین. فلمّا آتاهما صالحاً جعلا له شرکاءَ» [۲] زن و شوهرى عهد کردند که اگر خداوند فرزند شایسته اى به آنان بدهد، شکرگزار او باشند، امّا چون صاحبِ فرزند صالحى شدند، براى خدا شریک قائل شده و پیمان را از یاد بردند.
۱) تفسیر نورالثقلین.
۲) اعراف، ۱۸۹ – ۱۹۰٫
پیام ها
۱- انسان، ناسپاس و عهد شکن است. «عاهداللَّه… لنصّدقنّ، بخلوا به»
۲- به پیمان و قول هاى در حال فقر و اضطرار، چندان اعتمادى نیست. «فلمّا آتاهم… بخلوا»
۳- اگر لیاقت وظرفیّت نباشد، نعمت هاى الهى براى انسان نقمت مى شود. مالى ارزشمند است که عامل سقوط نگردد.«اتاهم من فضله …تولّوا و هم معرضون»
۴- دلبستگى به دنیا، انسان را بدفرجام مى کند. کسى که در اداى زکات و صدقات بخل ورزد، کم کم از دین روى گردان مى شود. «بخلوا… و هم معرضون»
تفسیر آیه ۷۷ سوره التوبه:
فَأَعْقَبَهُمْ نِفَاقًا فِی قُلُوبِهِمْ إِلَى یَوْمِ یَلْقَوْنَهُ بِمَا أَخْلَفُوا اللَّهَ مَا وَعَدُوهُ وَبِمَا کَانُوا یَکْذِبُونَ ﴿۷۷﴾در نتیجه به سزاى آنکه با خدا خلف وعده کردند و از آن روى که دروغ مى گفتند در دلهایشان تا روزى که او را دیدار مى کنند پیامدهاى نفاق را باقى گذارد (۷۷)
پیام ها
۱- خلف وعده با خدا و بخل نسبت به محرومان، انسان را بدعاقبت مى کند.
«بخلوا به… فاعقبهم نفاقاً» ۲- نفاق، درجاتى دارد: نفاقِ زبانى، نفاق رفتارى و نفاق قلبى. «فى قلوبهم»
۳- نفاق، گاهى موقّت وگاهى دائمى و همیشگى است. [۱] «الى یوم یلقونه»
۴- پیمان شکنى ودروغ، روحیّه ى نفاق مى آورد. گناه، گناه مى آورد. «فاعقبهم نفاقاً… بما اخلفوا… وبما کانوا یکذبون»
۵ – سرچشمه ى بدبختى هاى انسان، خود اوست. «بما اخلفوا، بما کانوا یکذبون»
۱) حضرت على علیه السلام فرمودند: مراد از «یوم یلقونه»، روز قیامت است. بحار، ج ۹۰، ص ۱۳۲٫
تفسیر آیه ۷۸ سوره التوبه:
أَلَمْ یَعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ یَعْلَمُ سِرَّهُمْ وَنَجْوَاهُمْ وَأَنَّ اللَّهَ عَلَّامُ الْغُیُوبِ ﴿۷۸﴾آیا ندانسته اند که خدا راز آنان و نجواى ایشان را مى داند و خدا داناى رازهاى نهانى است (۷۸)
نکته ها
شاید مراد از «سِرّ»، کفر باطنى منافقان باشد و مراد از «نَجوى »، توطئه ى گروهىِ آنان و مقصود از «غُیوب»، اهداف و نیّت هاى آنان باشد. [۱]
۱) تفسیر فرقان.
پیام ها
۱- منافقان براى مخفى نگهداشتن توطئه هاى خود تلاش مى کنند، ولى خداوند آنان را به اسرارشان هشدار مى دهد. «ألم یعلموا…»
۲- شناخت ناقص، سبب عملکرد ناقص است. «اخلفوا اللّه ما وعدوه… ألم یعلموا…»
آرى، اگر انسان بداند که خداوند از آشکار و پنهان او آگاه است، تقوایش زیاد شده، نفاقش از بین مى رود و توبیخ نمى شود.
تفسیر آیه ۷۹ سوره التوبه:
الَّذِینَ یَلْمِزُونَ الْمُطَّوِّعِینَ مِنَ الْمُؤْمِنِینَ فِی الصَّدَقَاتِ وَالَّذِینَ لَا یَجِدُونَ إِلَّا جُهْدَهُمْ فَیَسْخَرُونَ مِنْهُمْ سَخِرَ اللَّهُ مِنْهُمْ وَلَهُمْ عَذَابٌ أَلِیمٌ ﴿۷۹﴾کسانى که بر مؤمنانى که [افزون بر صدقه واجب] از روى میل صدقات [مستحب نیز] مى دهند عیب مى گیرند و [همچنین] از کسانى که [در انفاق] جز به اندازه توانشان نمى یابند [عیبجویى مى کنند] و آنان را به ریشخند مى گیرند [بدانند که] خدا آنان را به ریشخند مى گیرد و براى ایشان عذابى پر درد خواهد بود (۷۹)
نکته ها
رسول خداصلى الله علیه وآله از مردم تقاضاى کمک به جبهه کرد. توانگران کمک هاى شایانى کردند و ناتوانان کمک اندک داشتند. منافقان، کمک توانگران را ریایى دانسته و مورد عیب جویى و طعن قرار مى دادند و کمک بى بضاعت ها را مسخره مى کردند. [۱] از جمله ابوعقیل انصارى با اضافه کارى، مقدارى خرما براى کمک به جبهه نزد پیامبر آورد، منافقان او را نیز مسخره کردند.
مال و ثروت داشتن، شرط انفاق نیست، باید اخلاص، ایمان و سخاوت داشته باشیم. در آیه ى ۷۹ خواندیم که ثعلبه با آن همه ثروت، حقّ واجب الهى را نپرداخت و ابوعقیل که کارگرى ساده بود، با اخلاص چند عدد خرما را به جبهه ى اسلام کمک کرد.
امام رضاعلیه السلام فرمودند: مراد از مسخره کردن خداوند، «سخر اللّه منهم»، آن است که خداوند کیفر استهزاى آنان را مى دهد. [۲]
۱) یَلمِزون» که به معناى طعنه زدن است، درباره ى مؤمنان توانگر است و «یَسخرون» در مورد مؤمنان تهیدست مى باشد.
۲) بحار، ج ۳، ص ۳۱۹٫
پیام ها
۱- مسخره کردن، کار منافقان است. خود کمک نمى کنند، کمک هاى دیگران را نیز زیر سؤال مى برند.«الذین یلمزو
ن» ۲- مؤمنان با میل وعلاقه انفاق مى کنند. «المطوعین» (یعنى از روى رغبت)
۳- تضعیف روحیّه ى کمک کنندگان به جبهه، حرام و کارى منافقانه است. «یلمزون المطوعین … لهم عذاب الیم»
۴- منافقان مى خواهند با تبلیغات واستهزا، مردم را نسبت به جهاد دلسرد و بى انگیزه کنند. «یلمزون … فیسخرون » [۱]
۵ – در دید منافقان مقدار مال مهّم است، نه انگیزه ها و خصلت ها، لذا انفاقِ اندک را بر فقیرانِ مؤمن، خُرده مى گیرند. «یلمزون … الذین لایجدون الاّ جُهدهم»
۶- براى برطرف کردن نیاز جامعه، باید از تمام امکانات استفاده کرد. «جهدهم»
۷- مسئولیّت هرکس به اندازه ى توان اوست. «لایجدون الاّ جهدهم»
۸ – به وظیفه ى خود عمل کنیم واز استهزاى دشمن نهراسیم.«لایجدون الاّ جهدهم» زیرا خداوند جزاى آنان را مى دهد.«سخراللّه منهم»
۹- کیفر باید متناسب با عملکرد باش.د «یسخرون، سخراللَّه»
۱) در آیه ى ۷ سوره منافقون مى خوانیم: «هم الذین یقولون لاتُنفقوا على مَن عند رسول اللَّه حتّى ینفضّوا» به اطرافیان پیامبر کمک مالى نکنید تا پراکنده شوند.
مشاهده متن و صوت کامل صفحه ۱۹۹ قرآن کریم
- تفسیر آیه 73 سوره التوبه
- تفسیر آیه 74 سوره التوبه
- تفسیر آیه 75-76 سوره التوبه
- تفسیر آیه 77 سوره التوبه
- تفسیر آیه 78 سوره التوبه
- تفسیر آیه 79 سوره التوبه
