تفسیر قرآن کریم صفحه ۲۰۱ – آیات ۸۷ تا ۹۳ سوره التوبه
موضوع: تفسیر قرآن کریم
عنوان: صفحه ۲۰۱
سوره: التوبه
نوع تفسیر: تفسیر نور
متن تفسیر:
تفسیر آیه ۸۷ سوره التوبه:
رَضُوا بِأَنْ یَکُونُوا مَعَ الْخَوَالِفِ وَطُبِعَ عَلَى قُلُوبِهِمْ فَهُمْ لَا یَفْقَهُونَ ﴿۸۷﴾راضى شدند که با خانه نشینان باشند و بر دلهایشان مهر زده شده است در نتیجه قدرت درک ندارند (۸۷)
نکته ها
«طَوْل»، به معناى امکانات وتوانمندى، «اولوا الطّول» یعنى توانگران وثروتمندان.
مراد از «سوره» مجموعه اى از آیات است که موضوع خاصّى را بیان مى کند. لذا به قسمتى از یک سوره نیز «سوره» گفته شده است.
پیام ها
۱- جهاد، لازمه ى ایمان به خداست. «امنوا باللَّه و جاهدوا»
۲- پیامبر در جبهه هاى نبرد، پیشاپیش دیگران بود. «مع رسوله»
۳- جهاد باید با فرمان رهبر مسلمانان وهمراه وهمگام با او باشد. «جاهدوا مع رسوله…»
۴- ضعف، نفاق و ترس خود را از رفتن به جهاد، با اجازه ى مرخّصى توجیه نکنیم. «استأذنک»
۵ – مرفّهان تن پرور، از جهاد بیشتر مى ترسند، به آنان امیدى نداشته باشیم. «استأذنک اولوا الطول»
۶- منافقان، دل مرده اند. «طبع على قلوبهم»
۷- دنیاطلبى، رفاه زدگى و روحیّه ى نفاق، دید صحیح و شناخت عمیق را از انسان مى گیرد. «لایفقهون»
تفسیر آیه ۸۸ سوره التوبه:
لَکِنِ الرَّسُولُ وَالَّذِینَ آمَنُوا مَعَهُ جَاهَدُوا بِأَمْوَالِهِمْ وَأَنْفُسِهِمْ وَأُولَئِکَ لَهُمُ الْخَیْرَاتُ وَأُولَئِکَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ ﴿۸۸﴾ولى پیامبر و کسانى که با او ایمان آورده اند با مال و جانشان به جهاد برخاسته اند و اینانند که همه خوبیها براى آنان است اینان همان رستگارانند (۸۸)
پیام ها
۱- از شرکت نکردن منافقان ومرفّهان در جنگ، نگران نباشیم. «لکن الرسول…»
۲- منافقان مپندارند با نیامدنشان به جهاد، اسلام بى یاور مى ماند. «لکن الرسول…»
۳- رهبر، پیشاپیش رزمندگان است. «الرسول والذین آمنوا معه»
۴- تنها ایمان به پیامبر کافى نیست، همراهى با او نیز لازم است. «امنوا معه»
۵ – جهاد باید در همه ى ابعاد باشد. «جاهدوا باموالهم وانفسهم»
۶- رستگارى، تنها در سایه ى ایمان و جهاد است. «اولئک هم المفلحون»
۷- جنگ و جهاد، مایه ى نزول خیرات و برکات الهى بر رزمندگان است. «اولئک لهم الخیرات»
۸ – مجاهدان رستگارند، چه پیروز شوند و چه در ظاهر شکست بخورند. «جاهدوا، مفلحون»
تفسیر آیه ۸۹ سوره التوبه:
أَعَدَّ اللَّهُ لَهُمْ جَنَّاتٍ تَجْرِی مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ خَالِدِینَ فِیهَا ذَلِکَ الْفَوْزُ الْعَظِیمُ ﴿۸۹﴾خدا براى آنان باغهایى آماده کرده است که از زیر [درختان] آن نهرها روان است و در آن جاودانه اند این همان رستگارى بزرگ است (۸۹)
پیام ها
۱- پاداش مجاهدان، از پیش آماده شده است. «اعدّ اللَّه لهم جنّات»
۲- بهشت، آفریده شده و هم اکنون موجود است. «اعدّ اللَّه لهم جنّات»
۳- از غرائز وخواسته هاى طبیعى، در راه رشد وهدایت استفاده کنیم. (انسان به طور طبیعى خواهان باغها و نهرهاست) «جنّات تجرى من تحتها الانهار»
۴- اقامت دائمى در بهشتِ رحمت الهى، سعادت واقعى است. «الفوز العظیم»
تفسیر آیه ۹۰ سوره التوبه:
وَجَاءَ الْمُعَذِّرُونَ مِنَ الْأَعْرَابِ لِیُؤْذَنَ لَهُمْ وَقَعَدَ الَّذِینَ کَذَبُوا اللَّهَ وَرَسُولَهُ سَیُصِیبُ الَّذِینَ کَفَرُوا مِنْهُمْ عَذَابٌ أَلِیمٌ ﴿۹۰﴾و عذرخواهان بادیه نشین [نزد تو] آمدند تا به آنان اجازه [ترک جهاد] داده شود و کسانى که به خدا و فرستاده او دروغ گفتند نیز در خانه نشستند به زودى کسانى از آنان را که کفر ورزیدند عذابى دردناک خواهد رسید (۹۰)
نکته ها
کلمه ى «مُعذّرون» هم مى تواند به معناى «معتَذرون» و عذرخواهان واقعى باشد که عذر موجّه دارند و هم به معناى کسانى که عذرتراشى مى کنند. [۱]
برخى عذر واقعى داشتند و براى آن جهت مرخّصى مى گرفتند، ولى برخى بدون عذر، در جهاد شرکت نکردند که عذاب براى این گروه است.
«اَعراب»، بادیه نشینان را مى گویند که در بیابان ها زندگى مى کنند و از تمدّن شهرى دور مانده اند.
۱) به اصطلاح ادبیات عرب، یا از باب تفعیل است که عذر دروغ آوردن است و یا از باب افتعال و عذر واقعى داشتن است. تفسیر راهنما.
پیام ها
۱- در جنگ تبوک فرمان بسیج عمومى بود که هر کس شرکت نمى کرد باید عذرش را خدمت پیامبر بیان مى کرد و رسماً اجازه مى گرفت. «جاء المعذّرون»
۲- جهاد، امرى حکومتى است نه فردى، لذا هم حضور در جبهه و هم ترکِ آن باید با اجازه ى رهبر مسلمانان باشد. [۱] «جاء المعذّرون … لیؤذن لهم»
۳- آنان که به فریضه ى جهاد، بى اعتنایى کرده و در پى فرارند، در ایمانشان دروغ مى گویند. «کَذَبوا»
۴- دروغ، تنها با زبان نیست، عمل انسان نیز گاهى نشانِ دروغ بودن ادّعاست. «قعد الذین کذبوا»
۵ – بهانه جویانِ براى گریز از تکلیف، بزودى تنبیه مى شوند. «المعذّرون… سیصیب… عذابٌ الیم»
۱) در مورد حضور در جبهه در آیات قبل خواندیم: «فاستأذنوک للخروج فقل لن تخرجوا معى ابدا»
تفسیر آیه ۹۱ سوره التوبه:
لَیْسَ عَلَى الضُّعَفَاءِ وَلَا عَلَى الْمَرْضَى وَلَا عَلَى الَّذِینَ لَا یَجِدُونَ مَا یُنْفِقُونَ حَرَجٌ إِذَا نَصَحُوا لِلَّهِ وَرَسُولِهِ مَا عَلَى الْمُحْسِنِینَ مِنْ سَبِیلٍ وَاللَّهُ غَفُورٌ رَحِیمٌ ﴿۹۱﴾بر ناتوانان و بر بیماران و بر کسانى که چیزى نمى یابند [تا در راه جهاد ] خرج کنند در صورتى که براى خدا و پیامبرش خیرخواهى نمایند هیچ گناهى نیست [و نیز] بر نیکوکاران ایرادى نیست و خدا آمرزنده مهربان است (۹۱)
نکته ها
پیرمردى نابینا خدمت پیامبر آمد و عرض کرد: کسى را ندارم که دستم را گرفته و به جبهه ببرد. ناتوان و سالمندم. آیا عذرم پذیرفته است؟ پیامبر سکوت کرد، تا آنکه این آیه نازل شد.
شگفتا از عاشقان اسلام که با وجود پیرى ونابینایى، باز هم وجدانشان آرام نیست و براى ترکِ جبهه، از پیامبر سؤال مى کنند!
ممکن است مراد از نادارى این باشد که آنان نمى توانند بدون حضور خود در خانواده، هزینه ى زندگى زن و فرزند خود را تأمین کنند و اگر به جبهه بروند، آنان گرسنه مى مانند. [۱]
در اسلام فرمان حَرَجى و فوق طاعت نیست، اسلام انعطاف پذیر است و بن بست ندارد. امام صادق علیه السلام فرمود: هر کارى را که انسان نتواند انجام دهد، تکلیف ندارد و سپس این آیه را تلاوت فرمودند. [۲]
۱) تفسیر راهنما.
۲) تفسیر نورالثقلین ؛ کافى، ج ۱، ص ۱۶۵٫
پیام ها
۱- تکالیف الهى به قدر توان بشر است. «لیس على الضعفاء….حرج» (ضعیفان و بیماران که ناتوانى جسمى دارند، از جهاد با جان و فقیران که ناتوانى مالى دارند، از جهاد با مال معاف اند)
۲- خیرخواهى هرگز ساقط نمى شود، ناتوانان نیز به نحوى که مى توانند حمایت کنند. حتّى نابیناى سالمند، به دعاى با زبان و قلب و خیرخواهى براى رزمندگان، موظّف است. «اذانصحوا»
۳- آنان که از جهاد معذورند، ولى علاقه به آن دارند، از نیکوکارانند. «المحسنین»
۴- از آنان که بدون قصور و کوتاهى و با داشتن انگیزه ى خوب، زیانى سر زند، مؤاخذه نمى شود و تاوانى نمى پردازند. [۱] «ما على المحسنین من سبیل»
۱) مثل کارمند امینى که هنگام جا به جایى پول بانک، گرفتار سارقین شود، یا باربرى که هنگام حمل بار، دچار حادثه شود. بنابراین هرگونه اقدامِ اصلاحى که با انگیزه ى نیک و بى غرضانه انجام شود و حوادث و زیان هاى پیش بینى نشده پیش آید، نباید تاوان پرداخت شود. در فقه نیز قاعده اى به نام «احسان و نفى حَرج» مى باشد.
تفسیر آیه ۹۲ سوره التوبه:
وَلَا عَلَى الَّذِینَ إِذَا مَا أَتَوْکَ لِتَحْمِلَهُمْ قُلْتَ لَا أَجِدُ مَا أَحْمِلُکُمْ عَلَیْهِ تَوَلَّوْا وَأَعْیُنُهُمْ تَفِیضُ مِنَ الدَّمْعِ حَزَنًا أَلَّا یَجِدُوا مَا یُنْفِقُونَ ﴿۹۲﴾و [نیز] گناهى نیست بر کسانى که چون پیش تو آمدند تا سوارشان کنى [و] گفتى چیزى پیدا نمى کنم تا بر آن سوارتان کنم برگشتند و در اثر اندوه از چشمانشان اشک فرو مى ریخت که [چرا] چیزى نمى یابند تا [در راه جهاد] خرج کنند (۹۲)
نکته ها
در آیه ى قبل، سخن از کسانى بود که توان مالى براى کمک به جهاد نداشتند ودر این آیه سخن از فقیرانى است که به خاطر فقر، مرکبى براى حضور در جبهه ندارند لذا غصّه مى خورند واشک مى ریزند، به این جهت در پاداش رزمندگان شریکند. چنانکه حسن بصرى مى گوید: رسول خداصلى الله علیه وآله به رزمندگان جنگ تبوک مى فرمود: در هر مالى که خرج کردید و هر آسیبى که دیدید، گروهى از جاماندگان در مدینه با شما شریکند، چون قلباً علاقمند به شرکت در جبهه بودند. [۱]
۱) تفسیر درّالمنثور.
پیام ها
۱- تأمین امکاناتِ جنگى رزمندگان، به عهده ى حکومت است. «اَتوک لتحملهم»
۲- ارزش انسان ها، به انگیزه ها و روحیّات آنان است، نه تنها حرکت و امکانات مادّى ومالى. «اعینهم تفیض من الدّمع » (آیه کسانى را مى ستاید که پول و امکانات ندارند، ولى ایمان و سوز و شور جبهه رفتن دارند)
۳- مؤمن از شرکت نداشتن در جبهه، ناراحت وگریان است. «تفیض من الدمع»
تفسیر آیه ۹۳ سوره التوبه: (شروع جزء یازدهم)
إِنَّمَا السَّبِیلُ عَلَى الَّذِینَ یَسْتَأْذِنُونَکَ وَهُمْ أَغْنِیَاءُ رَضُوا بِأَنْ یَکُونُوا مَعَ الْخَوَالِفِ وَطَبَعَ اللَّهُ عَلَى قُلُوبِهِمْ فَهُمْ لَا یَعْلَمُونَ ﴿۹۳﴾ایراد فقط بر کسانى است که با اینکه توانگرند از تو اجازه [ترک جهاد] مى خواهند [و به این] راضى شده اند که با خانه نشینان باشند و خدا بر دلهایشان مهر نهاد در نتیجه آنان نمى فهمند (۹۳)
نکته ها
تفاوت مؤمن و منافق تا به کجاست! در آیه ى قبل دیدیم مؤمن از اینکه وسیله اى براى رفتن به جبهه ندارد گریه مى کند و اشک مى ریزد، «اعینهم تفیض من الدّمع» ولى در این آیه مى خوانیم که منافقانِ ثروتمند، براى ترک جبهه اصرار دارند واز پیامبر اجازه مى خواهند!!
پیام ها
۱- فقیر و غنى، در رفتن به جبهه یکسان اند و ثروت، نه امتیازى براى ترک جبهه است و نه عذر و بهانه اى براى آن. «…على الذین یستأذنونک و هم اغنیاء»
۲- شانه خالى کردن از مسئولیّت، موجب بدفرجامى و از دست دادن شناختِ صحیح مى شود. «طبع، لایعلمون»
مشاهده متن و صوت کامل صفحه ۲۰۱ قرآن کریم
- تفسیر آیه 87 سوره التوبه
- تفسیر آیه 88 سوره التوبه
- تفسیر آیه 89 سوره التوبه
- تفسیر آیه 90 سوره التوبه
- تفسیر آیه 91 سوره التوبه
- تفسیر آیه 92 سوره التوبه
- تفسیر آیه 93 سوره التوبه
