تفسیر قرآن کریم صفحه ۳۷ – آیات ۲۳۱ تا ۲۳۳ سوره بقره
موضوع: تفسیر قرآن کریم
عنوان: صفحه ۳۷
سوره: بقره
نوع تفسیر: تفسیر نور
متن تفسیر:
تفسیر آیه ۲۳۱ سوره بقره:
وَإِذَا طَلَّقْتُمُ النِّسَاءَ فَبَلَغْنَ أَجَلَهُنَّ فَأَمْسِکُوهُنَّ بِمَعْرُوفٍ أَوْ سَرِّحُوهُنَّ بِمَعْرُوفٍ وَلَا تُمْسِکُوهُنَّ ضِرَارًا لِتَعْتَدُوا وَمَنْ یَفْعَلْ ذَلِکَ فَقَدْ ظَلَمَ نَفْسَهُ وَلَا تَتَّخِذُوا آیَاتِ اللَّهِ هُزُوًا وَاذْکُرُوا نِعْمَتَ اللَّهِ عَلَیْکُمْ وَمَا أَنْزَلَ عَلَیْکُمْ مِنَ الْکِتَابِ وَالْحِکْمَهِ یَعِظُکُمْ بِهِ وَاتَّقُوا اللَّهَ وَاعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ بِکُلِّ شَیْءٍ عَلِیمٌ ﴿۲۳۱﴾و چون آنان را طلاق گفتید و به پایان عده خویش رسیدند پس بخوبى نگاهشان دارید یا بخوبى آزادشان کنید و[لى] آنان را براى [آزار و] زیان رساندن [به ایشان] نگاه مدارید تا [به حقوقشان] تعدى کنید و هر کس چنین کند قطعا بر خود ستم نموده است و آیات خدا را به ریشخند مگیرید و نعمت خدا را بر خود و آنچه را که از کتاب و حکمت بر شما نازل کرده و به [وسیله] آن به شما اندرز مى دهد به یاد آورید و از خدا پروا داشته باشید و بدانید که خدا به هر چیزى داناست (۲۳۱)
نکته ها:
هر کجا زمینه ى انحراف و ظلم و خطر بیشتر است، هشدارها و سفارش ها نیز باید بیشتر باشد. با آنکه در دو آیه ى قبل فرمود: «فامساک بمعروف او تسریح باحسان» بار دیگر در این آیه مى فرماید: «فامسکوهنّ بمعروف او سرّحوهنّ بمعروف» زیرا شرایط روحى زن و مرد در موقع جدایى، عادّى نیست و زمینه ى انتقام و آزار رسانى بسیار وسیع و خطر ظلم و تعدّى فراوان است.
در ظلم و تعدى به حقوق زن، خود مرد نیز زجر مى کشد. زن و مرد در نظام آفرینش جزء یک پیکرند وظلم به عضوى، ظلم به تمام اعضا است. کسى که به زن ظلم کند به استقبال کیفر الهى رفته و لذا به خودش نیز ظلم کرده است.
پیام ها:
۱- اسلام، زندگىِ همراه با صفا و محبّت را مى خواهد، نگاهدارى همسر به قصد آزار او حرام است. «ولاتمسکوهنّ ضراراً لتعتدوا»
۲- کسانى که با همسر خود بدرفتارى مى کنند، متجاوزند. [۱] «لتعتدوا»
۳- ظلم به زن، ظلم به خویشتن است. «فقد ظلم نفسه»
۴- ازدواج، یکى از آیات بزرگ الهى است [۲] و نباید با طلاق هاى بى مورد یا نگاهدارى همسر به قصد آزار او، این قانون مقدّس استهزا شود. «ولا تتخذوا آیات اللّه هزواً»
۵ – به جاى کینه ها و ضعف ها وتلخى ها از نعمت ها یاد کنید. مشکلات اندک خانوادگى را در کنار میلیون ها نعمت الهى چیزى نشمارید. «واذکروا نعمت اللّه علیکم»
۶- براى بهبود روابط زناشویى، توجّه به احکام و مواعظ کتاب آسمانى وتقوا لازم است. «واذکروا… ما انزل علیکم من الکتاب و الحکمه یعظکم به واتقوا اللّه»
۷- کسى که خود را در محضر خدا بداند، از گناه پرهیز مى کند. «واتقوا اللّه واعلموا ان اللّه بکل شى ء علیم»
۸ – اگر هدفتان از طلاق، ظلم به همسر و سوء استفاده باشد، باید بدانید که خداوند آگاه است. «انّ اللّه بکل شى ء علیم»
۱) آنان که متجاوز به حدود و حقوق دیگران باشند، مورد مهر و محبّت خداوند قرار نمى گیرند. »انّ اللّه لایحّب المعتدین« بقره، ۱۹۰٫
۲) و من ایاته ان خلق لکم من أنفسکم أزواجاً لتسکنوا الیها و جعل بینکم مودّه و رحمهً« از آیات الهى آن است که براى شما از خودتان،همسرانى آفرید تا وسیله آرامش شما باشند و بین شما و آنان موّدت و رحمت قرار داد. روم، ۲۱٫
تفسیر آیه ۲۳۲ سوره بقره:
وَإِذَا طَلَّقْتُمُ النِّسَاءَ فَبَلَغْنَ أَجَلَهُنَّ فَلَا تَعْضُلُوهُنَّ أَنْ یَنْکِحْنَ أَزْوَاجَهُنَّ إِذَا تَرَاضَوْا بَیْنَهُمْ بِالْمَعْرُوفِ ذَلِکَ یُوعَظُ بِهِ مَنْ کَانَ مِنْکُمْ یُؤْمِنُ بِاللَّهِ وَالْیَوْمِ الْآخِرِ ذَلِکُمْ أَزْکَى لَکُمْ وَأَطْهَرُ وَاللَّهُ یَعْلَمُ وَأَنْتُمْ لَا تَعْلَمُونَ ﴿۲۳۲﴾و چون زنان را طلاق گفتید و عده خود را به پایان رساندند آنان را از ازدواج با همسران [سابق] خود چنانچه بخوبى با یکدیگر تراضى نمایند جلوگیرى مکنید هر کس از شما به خدا و روز بازپسین ایمان دارد به این [دستورها] پند داده مى شود [مراعات] این امر براى شما پربرکت تر و پاکیزه تر است و خدا مى داند و شما نمیدانید (۲۳۲)
نکته ها:
اگر زنان مطلّقه، با همان شوهران سابق خود توافق کرده و ازدواج کنند، در پاکى و تزکیه فرد و جامعه، تأثیر بسیار دارد. «ذلکم ازکى لکم واطهر» زیرا در این نوع ازدواج، اسرار یکدیگر مخفى مانده و فرزندان به آغوش والدین و سرپرست واقعى خود برمى گردند و چون زن و شوهر طعم تلخ طلاق را چشیده اند، از جدائى مجددّ نگرانند.
پیام ها:
۱- رأى زن مطلقه، در انتخاب شوهر محترم است و در ازدواج مجدّد، اجازه از دیگرى لازم نیست. «فلاتعضلوهنّ»
۲- با یک طلاق، براى همیشه بدبین نباشید. چه بسا بعد از طلاق، دو طرف پشیمان شده و آماده زندگى مجدّد به نحو شایسته اى باشند. «ینکحهنّ ازواجهنّ»
۳- شرط اصلى ازدواج، رضایت طرفین است. «تراضوا بینهم»
۴- توافق بر ازدواج، باید بر اساسى عقلایى وعادلانه باشد. «تراضوا بینهم بالمعروف»
۵ – کسانى که در راه ازدواجِ مشروع دیگران، کارشکنى ومشکل آفرینى مى کنند، باید در ایمان خود نسبت به خدا و قیامت شکّ کنند. «لا تعضلوهنّ… ذلک یوعظ به من کان منکم یؤمن باللّه والیوم الاخر»
۶- از جاذبه هاى طبیعى و مشروع، جلوگیرى نکنید. چه بسا زن و مردى که میان آنها طلاق جدایى افکنده، از یکدیگر خاطرات شیرینى نیز داشته باشند و گاه و بیگاه آن خاطرات را یاد بیاورند که اگر به طور طبیعى و مشروع به هم نرسند، خطر انحراف وجود دارد. «ینکحهنّ ازواجهنّ… ذلکم ازکى لکم و اطهر»
۷- براى حفظ سلامتى جامعه، زنان مطلقه نباید بى همسر بمانند. «ینکحن… ذلکم ازکى لکم و اطهر»
۸ – برکات ازدواج مجدّد و بازگشت به همسر اوّل و همچنین مفاسد طلاق و بى همسرى، فوق درک بشر است. «واللّه یعلم وانتم لا تعلمون»
تفسیر آیه ۲۳۳ سوره بقره:
وَالْوَالِدَاتُ یُرْضِعْنَ أَوْلَادَهُنَّ حَوْلَیْنِ کَامِلَیْنِ لِمَنْ أَرَادَ أَنْ یُتِمَّ الرَّضَاعَهَ وَعَلَى الْمَوْلُودِ لَهُ رِزْقُهُنَّ وَکِسْوَتُهُنَّ بِالْمَعْرُوفِ لَا تُکَلَّفُ نَفْسٌ إِلَّا وُسْعَهَا لَا تُضَارَّ وَالِدَهٌ بِوَلَدِهَا وَلَا مَوْلُودٌ لَهُ بِوَلَدِهِ وَعَلَى الْوَارِثِ مِثْلُ ذَلِکَ فَإِنْ أَرَادَا فِصَالًا عَنْ تَرَاضٍ مِنْهُمَا وَتَشَاوُرٍ فَلَا جُنَاحَ عَلَیْهِمَا وَإِنْ أَرَدْتُمْ أَنْ تَسْتَرْضِعُوا أَوْلَادَکُمْ فَلَا جُنَاحَ عَلَیْکُمْ إِذَا سَلَّمْتُمْ مَا آتَیْتُمْ بِالْمَعْرُوفِ وَاتَّقُوا اللَّهَ وَاعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ بِمَا تَعْمَلُونَ بَصِیرٌ ﴿۲۳۳﴾و مادران [باید] فرزندان خود را دو سال تمام شیر دهند [این حکم] براى کسى است که بخواهد دوران شیرخوارگى را تکمیل کند و خوراک و پوشاک آنان [=مادران] به طور شایسته بر عهده پدر است هیچ کس جز به قدر وسعش مکلف نمى شود هیچ مادرى نباید به سبب فرزندش زیان ببیند و هیچ پدرى [نیز] نباید به خاطر فرزندش [ضرر ببیند] و مانند همین [احکام] بر عهده وارث [نیز] هست پس اگر [پدر و مادر] بخواهند با رضایت و صوابدید یکدیگر کودک را [زودتر] از شیر بازگیرند گناهى بر آن دو نیست و اگر خواستید براى فرزندان خود دایه بگیرید بر شما گناهى نیست به شرط آنکه چیزى را که پرداخت آن را به عهده گرفته اید به طور شایسته بپردازید و از خدا پروا کنید و بدانید که خداوند به آنچه انجام مى دهید بیناست (۲۳۳)
نکته ها:
در مورد پدر و مادر و فرزند، در این آیه کلمات «أب» و «اُمّ» نیامده، بلکه «والد» و «والده» آمده است. زیرا کلمات «أب» و«امّ» شامل عمو، معلّم و پدر زن مى شود. همانگونه که زنان پیامبر صلى الله علیه وآله امّهات مؤمنین هستند، نه والدات آنها.
چون آیات قبل مربوط به طلاق و جدایى زن و شوهر از یکدیگر بود، لازم است تکلیف کودکان و نوزادان نیز روشن شود، تا آنان فداى اختلافات پدر و مادر نشوند. توجّه به عواطف مادر، اهمیّت شیر مادر، مقدار نیاز طبیعى نوزاد به شیر و مدّت آن، در این آیه مطرح شده است.
پیام ها:
۱- اسلام، دینى جامع است. حتّى براى تغذیه مناسب نوزاد با شیر مادر، برنامه دارد. «والوالدات یرضعن»
۲- حتّى مادرِ طلاق داده شده، در شیر دادن نوزادش بر سایرین اولویّت دارد. «والوالدات یرضعن»
۳- مدّت شیر دادن کامل دو سال است. «حولین کاملین»
۴- باید حقوق مالى و مادّى مادر و دآیه در برابر شیر دادن فرزند پرداخت شود.«وعلى المولود له رزقهن و کسوتهن… اذا سلّمتم ما آتیتم»
۵ – مقدار خرجى باید بر اساس عرفِ شناخته شده و به قدر توانایى باشد. «بالمعروف لا تکلّف نفس الاّ وسعها»
۶- تکلیف، براساس قدرت وبه اندازه ى توانایى انسان است. «لا تکلّف نفس الاّ وسعها»
۷- فرزند نباید اسباب ضرر به والدین شود. «لا تضارّ والده بولدها»
۸ – باید زندگى مادر در دوران شیردهى تأمین شود، هرچند پدر فرزند از دنیا رفته باشد. «وعلى الوارث مثل ذلک»
۹- از شیر گرفتن کودک، نیاز به مشورت وتوافق والدین دارد. «و ان ارادا فصالا عن تراض منهما و تشاور»
۱۰- زن و شوهر درباره امور نوزاد باید مشورت کنند. «تشاور»
۱۱- در شیر دادن، اوّل مادر بعد دایه. «والوالدات یرضعن… ان اردتم أن تسترضعوا اولادکم»
۱۲- رعایت تقوا در تغذیه کودکان، بر عهده والدین است. «…واتقوا اللّه»
مشاهده متن و صوت کامل صفحه ۳۷ قرآن کریم
