تفسیر قرآن کریم صفحه ۹۲ – آیات ۸۷ تا ۹۱ سوره النساء
موضوع: تفسیر قرآن کریم
عنوان: صفحه ۹۲
سوره: النساء
نوع تفسیر: تفسیر نور
متن تفسیر:
تفسیر آیه ۸۷ سوره النساء:
اللَّهُ لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ لَیَجْمَعَنَّکُمْ إِلَى یَوْمِ الْقِیَامَهِ لَا رَیْبَ فِیهِ وَمَنْ أَصْدَقُ مِنَ اللَّهِ حَدِیثًا ﴿۸۷﴾خداوند کسى است که هیچ معبودى جز او نیست به یقین در روز رستاخیز که هیچ شکى در آن نیست شما را گرد خواهد آورد و راستگوتر از خدا در سخن کیست (۸۷)
پیام ها:
۱- مبدأ و معاد هر دو به دست یک خداست. «اللّه لااله الا هو لیجمعنکم…»
۲- قیامت روز جمع شدن همه براى حسابرسى است، پس باید در راه جلب رضاى او کوشش کرد و تنها او را پرستید. «لیجمعنّکم الى یوم القیامه»
۳- با آن همه دلایل بر معاد (مثل عدالت خدا، حکمت او، نشانه هاى رستاخیز در طبیعت و حیات آن پس از مرگ در زمستان، خواب و بیدارى، تجدید سلول هاى بدن و …) جایى براى تردید در قیامت نیست. «لاریب»
۴- هرجا که غفلت بیشتر باشد، مربّى باید هشدارهاى قاطع ترى دهد. (نشانه هاى تأکید در آیه: حرف لام، نون تأکید ثقیله، جمله «لاریب»، جمله «اصدق حدیثاً»، همه به خاطر غفلت انسان از قیامت است.)
تفسیر آیه ۸۸ سوره النساء:
فَمَا لَکُمْ فِی الْمُنَافِقِینَ فِئَتَیْنِ وَاللَّهُ أَرْکَسَهُمْ بِمَا کَسَبُوا أَتُرِیدُونَ أَنْ تَهْدُوا مَنْ أَضَلَّ اللَّهُ وَمَنْ یُضْلِلِ اللَّهُ فَلَنْ تَجِدَ لَهُ سَبِیلًا ﴿۸۸﴾شما را چه شده است که در باره منافقان دو دسته شده اید با اینکه خدا آنان را به [سزاى] آنچه انجام داده اند سرنگون کرده است آیا مى خواهید کسى را که خدا در گمراهى اش وانهاده است به راه آورید و حال آنکه هر که را خدا در گمراهى اش وانهد هرگز راهى براى [هدایت] او نخواهى یافت (۸۸)
نکته ها:
کلمه «اِرکاس» به معناى واژگون کردن است، و مراد از «ارکسهم» در آیه واژگونى فکرى منافقان است.
در چند آیه ى قبل براى واسطه شدن و شفاعت در کار خیر و شر آیه اى خواندیم. این آیه نمونه اى از شفاعت براى منافقان را بیان مى کند.
گروهى در مکّه به ظاهر مسلمان شدند، ولى هجرت نکردند و در عمل با مشرکان بودند. بعدها که هجرت کردند، (شاید هم براى جاسوسى) مؤمنان درباره ى آنان دو نظر داشتند. بعضى مى گفتند: چون به توحید و معاد شهادت مى دهند، رفتار برادرانه با آنان داشته باشیم، وبعضى به خاطر ترک هجرت وهمکارى آنان با کفّار، طرفدار برخورد منفى با آنان بودند، که این آیه نازل شد.
جملات قرآن را در کنار هم معنا کنیم. در این آیه هم «اضل اللّه» داریم و هم «یضلل اللّه»، ولى جمله «بما کسبوا» نیز هست. یعنى گمراه کردن الهى به خاطر عملکرد خود ماست.
پیام ها:
۱- با وجود رهبرى همچون پیامبر صلى الله علیه وآله، تشتت آراء ناپسند است. «فمالکم…»
۲- براى برخورد با منافقان، قاطعیّت و یکپارچگى لازم است. «فمالکم…فئتین»
۳- عامل سقوط انسان، اعمال خود اوست. «ارکسهم بما کسبوا»
۴- دایه ى مهربان تر از مادر نباشید. آنکه خود، مقدّمات سقوطش را فراهم کرده، چرا دلسوزى؟ «بماکسبوا…أتریدون»
۵ – وقتى پیمانه ى گناه پر شود، قهر خدا حتمى است. همه ى عوامل در برابر قدرت خداوند بى اثر مى شوند. «ومن یضلل اللّه فلن تجد له سبیلاً»
۶- کسى که طبق نظام قانونمند الهى بخاطر عملکردش از گردونه خارج شد، حتى تو که پیامبرى راهى براى نجاتش نمى یابى. «فلن تجد له سبیلا»
تفسیر آیه ۸۹ سوره النساء:
وَدُّوا لَوْ تَکْفُرُونَ کَمَا کَفَرُوا فَتَکُونُونَ سَوَاءً فَلَا تَتَّخِذُوا مِنْهُمْ أَوْلِیَاءَ حَتَّى یُهَاجِرُوا فِی سَبِیلِ اللَّهِ فَإِنْ تَوَلَّوْا فَخُذُوهُمْ وَاقْتُلُوهُمْ حَیْثُ وَجَدْتُمُوهُمْ وَلَا تَتَّخِذُوا مِنْهُمْ وَلِیًّا وَلَا نَصِیرًا ﴿۸۹﴾همان گونه که خودشان کافر شده اند آرزو دارند [که شما نیز] کافر شوید تا با هم برابر باشید پس زنهار از میان ایشان براى خود دوستانى اختیار مکنید تا آنکه در راه خدا هجرت کنند پس اگر روى برتافتند هر کجا آنان را یافتید به اسارت بگیرید و بکشیدشان و از ایشان یار و یاورى براى خود مگیرید (۸۹)
نکته ها:
روش برخورد با اهل نفاق، مراتبى دارد. اینگونه احکام شدید که در این آیه آمده، مربوط به گروهى از منافقان است که با مشرکان در توطئه ها همکارى مى کردند.
پیام ها:
۱- خداوند از اسرار و خواسته هاى درونى منافقان پرده برمى دارد. «ودّوا…»
۲- منافقان و دشمنان، فکر و عقیده ى شما را مى خواهند. «ودّوا لو تکفرون»
۳- جامعه ى اسلامى باید از منافقان تصفیه شود و پیوند دوستى و علاقه با آنان را قطع کند. «فلا تتخذوا منهم اولیاء»
۴- هجرت از منطقه ى کفر و شرک و توطئه، واجب است. «حتى یهاجروا»
۵ – نشانه ایمان واقعى، هجرت در راه خداست. «حتى یهاجروا فى سبیل الله»
۶- راه توبه همیشه باز است. «حتى یهاجروا»
۷- توبه ى هر گناهى، جبران همان گناه است. توبه ترک هجرت، هجرت است. «حتى یهاجروا»
۸ – منافقان کارشکن و توطئه گر، باید اعدام و سرکوب شوند و براى این کار، جامعه ى اسلامى باید قدرتمند باشد. «خذوهم واقتلوهم»
۹- اسلام در مبارزه با دشمن و تعقیب مفسدان، مرز نمى شناسد. «خذوهم واقتلوهم حیث وجدتموهم»
۱۰- نباید به امکانات مادّى و نیروى نظامى منافقان دل بست و باید از کمک آنان چشم پوشید. «لاتتّخذوا منهم ولیّاً ولانصیراً»
۱۱- هرگونه ارتباط قلبى، سیاسى، نظامى، اقتصادى و فرهنگى با منافق در اسلام محکوم است. «لاتتّخذوا منهم ولیّاً ولانصیراً»
تفسیر آیه ۹۰ سوره النساء:
إِلَّا الَّذِینَ یَصِلُونَ إِلَى قَوْمٍ بَیْنَکُمْ وَبَیْنَهُمْ مِیثَاقٌ أَوْ جَاءُوکُمْ حَصِرَتْ صُدُورُهُمْ أَنْ یُقَاتِلُوکُمْ أَوْ یُقَاتِلُوا قَوْمَهُمْ وَلَوْ شَاءَ اللَّهُ لَسَلَّطَهُمْ عَلَیْکُمْ فَلَقَاتَلُوکُمْ فَإِنِ اعْتَزَلُوکُمْ فَلَمْ یُقَاتِلُوکُمْ وَأَلْقَوْا إِلَیْکُمُ السَّلَمَ فَمَا جَعَلَ اللَّهُ لَکُمْ عَلَیْهِمْ سَبِیلًا ﴿۹۰﴾مگر کسانى که با گروهى که میان شما و میان آنان پیمانى است پیوند داشته باشند یا نزد شما بیایند در حالى که سینه آنان از جنگیدن با شما یا جنگیدن با قوم خود به تنگ آمده باشد و اگر خدا مى خواست قطعا آنان را بر شما چیره میکرد و حتما با شما مى جنگیدند پس اگر از شما کناره گیرى کردند و با شما نجنگیدند و با شما طرح صلح افکندند [دیگر] خدا براى شما راهى [براى تجاوز] بر آنان قرار نداده است (۹۰)
پیام ها:
۱- به پیمان هاى نظامى حتّى با کفّار، باید احترام گذاشت. «بینکم و بینهم میثاق»
۲- در جنگ ها، به کسانى که اعلام بى طرفى مى کنند، متعرّض نشوید. «حصرت صدورهم ان یقاتلوکم او یقاتلوا قومهم»
۳- مسلمانان باید چنان قدرتمند باشند که مخالفان در فکر هجوم نباشند. «حصرت صدورهم ان یقاتلوکم»
۴- توجّه به قدرت الهى داشته باشید تا دچار غرور نشوید. «لوشاءالله لسلّطهم»
۵ – با اراده ومشیّت الهى، منافقان و کفّار از جنگ با شما باز ماندند. مبادا ضعف آنان را به حساب قدرت خود بگذارید. «و لو شاء اللَّه لَسلّطهم علیکم»
۶- جهاد اسلام براى سلطه و تحمیل عقیده نیست، بلکه براى دفع شرّ و موانع است. پس اکنون که آنان از شما دست برداشته اند شما تعرّض بر آنان نکنید و اگر متعرّض شوید ممکن است خداوند به آنان نیرو دهد و شما را قلع و قمع نمایند. «و لو شاء اللَّه…. لسلطهم….»
۷- به انگیزه هاى صلح طلبانه و تقاضاى آتش بس، احترام بگذارید. چون در اسلام، صلح اصل است و جنگ، در صورت ضرورت مجوّز دارد. «فان اعتزلوکم فلم یقاتلوکم… فما جعل الله لکم علیهم سبیلاً»
۸ – تنها پیشنهاد صلح از سوى دشمن کافى نیست، براى اطمینان، ترک جنگ و القاى سلام لازم است. «فلم یقاتلوکم والقوا الیکم السلم»
۹- ملاک و معیار و ضوابط جنگ و صلح را باید خدا تعیین کند. «فما جعل اللَّه لکم علیهم سبیلاً»
تفسیر آیه ۹۱ سوره النساء:
سَتَجِدُونَ آخَرِینَ یُرِیدُونَ أَنْ یَأْمَنُوکُمْ وَیَأْمَنُوا قَوْمَهُمْ کُلَّ مَا رُدُّوا إِلَى الْفِتْنَهِ أُرْکِسُوا فِیهَا فَإِنْ لَمْ یَعْتَزِلُوکُمْ وَیُلْقُوا إِلَیْکُمُ السَّلَمَ وَیَکُفُّوا أَیْدِیَهُمْ فَخُذُوهُمْ وَاقْتُلُوهُمْ حَیْثُ ثَقِفْتُمُوهُمْ وَأُولَئِکُمْ جَعَلْنَا لَکُمْ عَلَیْهِمْ سُلْطَانًا مُبِینًا ﴿۹۱﴾به زودى گروهى دیگر را خواهید یافت که مى خواهند از شما آسوده خاطر و از قوم خود [نیز] ایمن باشند هر بار که به فتنه بازگردانده شوند سر در آن فرو مى برند پس اگر از شما کناره گیرى نکردند و به شما پیشنهاد صلح نکردند و از شما دست برنداشتند هر کجا آنان را یافتید به اسارت بگیرید و بکشیدشان آنانند که ما براى شما علیه ایشان تسلطى آشکار قرار داده ایم (۹۱)
نکته ها:
گروهى از مکّیان، براى حفظ جان خود، نزد پیامبر آمده و منافقانه اظهار اسلام مى کردند و هنگامى که به مکّه برمى گشتند، سراغ بت پرستى مى رفتند تا دچار شکنجه ى کافران نشوند و با این روش، از منافع هر دو گروه بهره مند مى شدند و از خطرات هر دو جناح، در امان بودند و البتّه گرایش آنان به کفر بیشتر بود.
پیام ها:
۱- خداوند مسلمانان را از افکار وحرکات آینده دشمن آگاه مى کند. «ستجدون»
۲- مسلمانان باید انواع دشمنان خود را شناخته، با هر یک برخوردى متناسب داشته باشند. «ستجدون ءاخرین…»
۳- به اظهارات هر کس اطمینان نکنید. «یریدون ان یأمنوکم»
۴- هدف منافقان، رفاه وزندگى آسوده است. «یریدون ان یأمنوکم ویأمنوا قومهم»
۵ – محیطها و زمینه هاى مناسب، خصلت هاى درونى افراد را بروز مى دهد. «کلّما ردّوا الى الفتنه اُرکسوا فیها»
۶- عقربه ى روح منافقان به سوى کفر است و با مساعد دیدن زمینه، در آن فرو مى روند. «کلّما ردّوا الى الفتنه اُرکسوا فیها»
۷- برخورد شدید و سرکوبگرانه، با منافقانى است که حرکت هاى براندازى علیه نظام اسلامى مى دارند. «لم یعتزلوکم…یکفّوا ایدیهم»
۸ – شناخت منافقان نیاز به آگاهى و تحقیق و اطلاعات دقیق دارد. «ثقفتموهم» از «ثقافه» به معناى فرهنگ و علم است.
۹- مسلمانان باید از هر جهت بر کفّار سلطه یابند. «سلطاناً مبیناً»
۱۰- حکومت اسلامى در سرکوب منافقان توطئه گر و تصفیه ى جامعه، دستش باز است و ولایت دارد. «جعلنا لکم علیهم سلطاناً مبیناً»
