تفسیر قرآن کریم صفحه ۹۸ – آیات ۱۲۲ تا ۱۲۷ سوره النساء
موضوع: تفسیر قرآن کریم
عنوان: صفحه ۹۸
سوره: النساء
نوع تفسیر: تفسیر نور
متن تفسیر:
تفسیر آیه ۱۲۲ سوره النساء:
وَالَّذِینَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ سَنُدْخِلُهُمْ جَنَّاتٍ تَجْرِی مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ خَالِدِینَ فِیهَا أَبَدًا وَعْدَ اللَّهِ حَقًّا وَمَنْ أَصْدَقُ مِنَ اللَّهِ قِیلًا ﴿۱۲۲﴾و کسانى که ایمان آورده و کارهاى شایسته کرده اند به زودى آنان را در بوستانهایى که از زیر [درختان] آن نهرها روان است درآوریم همیشه در آن جاودانند وعده خدا راست است و چه کسى در سخن از خدا راستگوتر است (۱۲۲)
پیام ها:
۱- ایمان از عمل جدا نیست. «آمنوا و عملوا»
۲- اگر همه ى اعمال صالح بود، کارساز خواهد گشت. کلمه «الصالحات» با الف و لام نشانه همه کارهاى نیک است.
۳- تشویق در کنار تهدید، از شیوه هاى تربیتى قرآن است. (آیه ى قبل تهدید بود، اینجا تشویق است). «مأویهم حهنم… سندخلهم جنّات»
۴- وعده ى الهى از ذات مقدّس توانا وبى نیاز اوست. «سندخلهم جنات» ولى وعده هاى دیگران یا از روى جهل ونیاز است، یا برخاسته از عجز وناتوانى.
۵ – لذّت هاى دنیا، نگرانى از دست دادن دارد، امّا نعمت هاى بهشت، جاودانه است. «خالدین فیها»
۶- با مقایسه ى وعده هاى دروغ شیطان و وعده هاى راست خدا، به وعده ى الهى دل ببندیم. «وعداللّه حقّاً»
تفسیر آیه ۱۲۳ سوره النساء:
لَیْسَ بِأَمَانِیِّکُمْ وَلَا أَمَانِیِّ أَهْلِ الْکِتَابِ مَنْ یَعْمَلْ سُوءًا یُجْزَ بِهِ وَلَا یَجِدْ لَهُ مِنْ دُونِ اللَّهِ وَلِیًّا وَلَا نَصِیرًا ﴿۱۲۳﴾[پاداش و کیفر] به دلخواه شما و به دلخواه اهل کتاب نیست هر کس بدى کند در برابر آن کیفر مى بیند و جز خدا براى خود یار و مددکارى نمى یابد (۱۲۳)
نکته ها:
مسلمانان به خاتمیّت پیامبر اسلام واینکه بهترین امّتند افتخار مى کردند.[۱] و اهل کتاب نیز به سابقه ى خود مى بالیدند ومى گفتند: جز ایّام معدودى در آتش نخواهیم بود.[۲] این آیه در تصحیح پندار هر دو گروه، ملاک را «عمل» قرار داد.
در دوآیه قبل، امانىّ را از شیطان دانست، در این آیه آرزوهاى باطل را ردّ مى کند.
تعبیر «یُجزَ به» شامل جزاى دنیوى، یا اخروى یا هر دو مى باشد. روایات، جزاى خلافکارى مؤمن را گرفتارى ها و سختى هاى دنیا و برزخ معرّفى کرده است.[۳]
برخى مسلمانان انتظار داشتند که پیامبرصلى الله علیه وآله در مشاجرات مسلمانان و اهل کتاب، از مسلمانان جانبدارى کند، در حالى که اصل بر عدالت است، نه حمایت.[۴]
پیامبر اکرم صلى الله علیه وآله در پاسخ کسى که از جمله ى «من یعمل سوء یجز به» به وحشت افتاده بود، فرمود: امراض جسمى و گرفتارى ها، نوعى کیفر اعمال انسان است.[۵]
۱) آل عمران، ۱۱۰٫
۲) بقره، ۸۰٫
۳) تفسیر اطیب البیان.
۴) تفسیر المیزان.
۵) مستدرک، ج ۲، ص ۶۰٫
پیام ها:
۱- از خیال ها و آرزوهاى بى اساس بپرهیزید، که کارآیى ندارد. «لیس بامانیکم»
۲- در هر گروه و قشرى افراد پر توقّع و امتیازطلب پیدا مى شود. «لیس بامانیکم، اهل الکتاب»
۳- در گفتار و داورى منصفانه عمل کنید و اگر انتقاد مى کنید از ضعف همه بگویید. «لیس بأمانیّکم و لاأمانىّ أهل الکتاب»
۴- در انتقاد یا رفع عیب، از خودتان شروع کنید. جمله «لیس بأمانیّکم» قبل از جمله «أمانى اهل الکتاب» است.
۵ – قاطعیّت بجا و ایستادگى در مقابل امیتازطلبى هاى پوچ، از بهترین شیوه هاى تربیت است. «لیس بأمانیّکم»
۶- اسلام بر واقعیّات استوار است، نه بر خیالات یا تمایلات افراد. «لیس بامانیّکم…»
۷- خداوند عادل است و پاداش و کیفرش بر اساس عمل است. «من یعمل»
۸ – در مکتب وحى، همه در برابر قانون برابرند. «من یعمل» (سوء استفاده و امتیاز طلبى از نام و آرم ممنوع است)
۹- اصل، عمل است نه شعار، ضابطه است نه رابطه! «من یعمل»
۱۰- در اجراى حدود نسبت به مجرم، وساطت و شفاعت ممنوع است. «لایجد… ولیّاً و لانصیراً»
تفسیر آیه ۱۲۴ سوره النساء:
وَمَنْ یَعْمَلْ مِنَ الصَّالِحَاتِ مِنْ ذَکَرٍ أَوْ أُنْثَى وَهُوَ مُؤْمِنٌ فَأُولَئِکَ یَدْخُلُونَ الْجَنَّهَ وَلَا یُظْلَمُونَ نَقِیرًا ﴿۱۲۴﴾و کسانى که کارهاى شایسته کنند چه مرد باشند یا آن در حالى که مؤمن باشند آنان داخل بهشت مى شوند و به قدر گودى پشت هسته خرمایى مورد ستم قرار نمى گیرند (۱۲۴)
نکته ها:
کلمه ى «نقیر» از نوک زدن گرفته شده و به گودى هسته ى خرما که گویا نوک خورده است، گفته مى شود.
در آیه ى قبل «من یعمل سوء» بود، اینجا «یعمل من الصالحات»، یعنى کیفر و پاداش، هر دو بر پایه ى «عمل» است.
در این آیه بهشت، و در آیه ى ۹۷ سوره ى نحل، علاوه بر آن «حیات طیّبه» بیان شده است: «من عمل صالحاً من ذکر او انثى و هو مؤمن فلنحیینه حیاه طیبه ولنجزینهم اجرهم باحسن ماکانوا یعملون»
پیام ها:
۱- عامل ورود به بهشت، ایمان و عمل صالح است، نه نژاد و ادّعا و آرزو (که در آیه ى قبل مطرح بود). «لیس بأمانیّکم… من یعمل من الصالحات…»
۲- همه ى نژادها، رنگ ها، ملل و طبقات، در بهره گیرى از لطف خدا یکسانند. «من یعمل»
۳- با انجام قسمتى از کارهاى صالح، به بهشت امید داشته باشید. چون کمال بى نهایت است و قدرت کسب انسان محدود. «من الصالحات»
۴- زن و مرد، در رسیدن به کمالات معنوى برابرند. «من ذکر و أنثى» بر خلاف اعتقادات گروهى از یهود و مسیحیان.[۱]
۵ – ایمان، شرط قبولى اعمال است و خدمات انسان هاى بى ایمان، در همین دنیا جبران مى شود و ارزش اخروى ندارد.[۲] «من یعمل… و هو مؤمن»
۶- جزاى مؤمنِ نیکوکار بهشت است. «فاؤلئک یدخلون الجنّه»
۷- کارهاى نیک، گرچه اندک باشد ارزش دارد. «ولایظلمون نقیراً»
۱) تفسیر فرقان.
۲) تفسیر المیزان.
تفسیر آیه ۱۲۵ سوره النساء:
وَمَنْ أَحْسَنُ دِینًا مِمَّنْ أَسْلَمَ وَجْهَهُ لِلَّهِ وَهُوَ مُحْسِنٌ وَاتَّبَعَ مِلَّهَ إِبْرَاهِیمَ حَنِیفًا وَاتَّخَذَ اللَّهُ إِبْرَاهِیمَ خَلِیلًا ﴿۱۲۵﴾و دین چه کسى بهتر است از آن کس که خود را تسلیم خدا کرده و نیکوکار است و از آیین ابراهیم حقگرا پیروى نموده است و خدا ابراهیم را دوست گرفت (۱۲۵)
نکته ها:
در دو آیه ى قبل، اصل را بر «عمل» دانست، نه انتساب به اسلام یا مسیحیّت. این آیه براى جلوگیرى از این است که پنداشته نشود همه ى ادیان وعقاید یکسانند.
مخفى نماند که تسلیم خدا بودن از رضا به قضاى او بالاتر است. چون در رضا، انسانِ راضى خود را کسى مى داند ولى در تسلیم، انسان براى خود ارزشى در برابر خدا قائل نیست.[۱]
«حَنیف» یعنى کسى که از راه انحرافى به حقّ گرویده است، بر عکس «جنیف» که کسى را گویند که از حقّ به باطل گرویده است.
«خَلیل» یا از ریشه ى «خُلَّت» به معناى دوستى است، یا از «خَلَّت» به معناى نیاز است، ولى معناى اوّل مناسب تر است.
طبق روایات، مقام خلیل اللّهى ابراهیم، به خاطر سجده هاى بسیار، اطعام مساکین، نماز شب، رد نکردن سائل و مهمان نوازى او بوده است.[۲]
پیامبر اسلام صلى الله علیه وآله تابع آیین ابراهیم است. «اوحینا الیک ان اتبع مله ابراهیم حنیفاً»[۳]
ابراهیم، «خلیل اللّه» است و محمّد، «حبیب اللّه».[۴]
کسانى که وجهه ى خود را الهى کنند، برنده اند. چون «کل شى ءهالک الا وجهه»[۵] جز وجه الهى، همه چیز فانى است.
۱) تفسیر اطیب البیان.
۲) تفسیر نورالثقلین.
۳) نحل، ۱۲۳٫
۴) درّالمنثور، ج ۲ ص ۲۳۰٫
۵) قصص، ۸۸٫
پیام ها:
۱- برترین آیین، پیروى از دین ابراهیم است. «و من احسن دیناً»
۲- تسلیم در برابر خداوند واحسان به مردم از اصول ادیان الهى است. «اَسلم… و هو محسن»
۳- مکتب، بر پایه ى ایمان و عمل، هر دو استوار است و هر کدام بدون دیگرى ناقص است. «اسلم…و هو محسن»
۴- بهترین الگوهاى مردم کسانى هستند که خداوند آنان را براى خود برگزیده است. «و اتّبع ملّه ابراهیم حنیفاً و اتّخذ اللَّه ابراهیم خلیلاً»
۵ – هر کس از باطل روى گرداند خود را آماده مقام خلیل اللّهى مى کند. «حنیفاً و اتّخذ اللَّه ابراهیم خلیلاً»
تفسیر آیه ۱۲۶ سوره النساء:
وَلِلَّهِ مَا فِی السَّمَاوَاتِ وَمَا فِی الْأَرْضِ وَکَانَ اللَّهُ بِکُلِّ شَیْءٍ مُحِیطًا ﴿۱۲۶﴾و آنچه در آسمانها و آنچه در زمین است از آن خداست و خدا همواره بر هر چیزى احاطه دارد (۱۲۶)
نکته ها:
خداوند بر همه ى مخلوقاتش احاطه ى کامل دارد. احاطه ى قهر و تسخیر، احاطه ى علم و تدبیر و احاطه ى خلق و تغییر.
پیام ها:
۱- چون همه چیز از آن اوست، پس باید تنها در مقابل اراده ى حکیمانه ى او تسلیم بود. (اشاره به آیه ى قبل) «و من اسلم وجهه للّه… للّه ما فى السموات»
۲- انتخاب ابراهیم به عنوان دوست (آیه قبل)، به خاطر نیاز خداوند نیست. انسان هاى برگزیده نیز مملوک او هستند. «ابراهیم خلیلاً و لله ما فى السموات…»
۳- مالکیّت مطلقه، همراه با علم و احاطه ى کامل بر مملوک، مخصوص خداست. «بکل شى ء محیط»
تفسیر آیه ۱۲۷ سوره النساء:
وَیَسْتَفْتُونَکَ فِی النِّسَاءِ قُلِ اللَّهُ یُفْتِیکُمْ فِیهِنَّ وَمَا یُتْلَى عَلَیْکُمْ فِی الْکِتَابِ فِی یَتَامَى النِّسَاءِ اللَّاتِی لَا تُؤْتُونَهُنَّ مَا کُتِبَ لَهُنَّ وَتَرْغَبُونَ أَنْ تَنْکِحُوهُنَّ وَالْمُسْتَضْعَفِینَ مِنَ الْوِلْدَانِ وَأَنْ تَقُومُوا لِلْیَتَامَى بِالْقِسْطِ وَمَا تَفْعَلُوا مِنْ خَیْرٍ فَإِنَّ اللَّهَ کَانَ بِهِ عَلِیمًا ﴿۱۲۷﴾و در باره آنان راى تو را مى پرسند بگو خدا در باره آنان به شما فتوا مى دهد و [نیز] در باره آنچه در قرآن بر شما تلاوت مى شود در مورد زنان یتیمى که حق مقرر آنان را به ایشان نمى دهید و تمایل به ازدواج با آنان دارید و [در باره] کودکان ناتوان و اینکه با یتیمان [چگونه] به داد رفتار کنید [پاسخگر شماست] و هر کار نیکى انجام دهید قطعا خدا به آن داناست (۱۲۷)
پیام ها:
۱- حقوق زن، مورد بحث و گفتگوى مسلمانان صدر اسلام بوده است. «یستفتونک فى النساء»
۲- دفاع از حقوق زنان، کودکان و یتیمان در کنار هم، نشانه ى ظلم به آنان در طول تاریخ است. «النساء، یتامى ، الولدان»
۳- حمایت از حقوق زنان، حکم خدشه ناپذیر خداوند است. «قل الله یفتیکم»
۴- تشریع حکم از جانب خداوند است و بیان بر عهده ى پیامبر. «قل اللّه یفتیکم»
۵ – سنّت هاى جاهلى را باید با فتواهاى صریح شکست. «قل اللّه یفتیکم»
۶- به خاطر تفکّرات جاهلى، زنان را از ارث محروم نکنید. «لاتؤتونهنّ ماکتب لهنّ»
۷- خدا زنان را مالک دانسته وبرایشان بهره اى از ارث قرار داده است. «کتب لهن»
۸ – بى میلى به ازدواج با دختران یتیم، هم ردیفِ محروم کردن آنان از ارث است. همچنین تمایل به ازدواج با آنان به خاطر تصاحب ارثشان، نوعى ظلم به آنان است. «ترغبون» (هم به معنى مایل بودن است وهم به معناى مایل نبودن)
۹- حفظ حقوق یتیمان وظیفه همگان است. «و ان تقوموا للیتامى»
۱۰- باید جامعه اسلامى براى اجراى عدالت در میان یتیمان قیام کند. «تقوموا للیتامى بالقسط»
۱۱- برخورد عادلانه با یتیم، نمونه ى کار خیر است. «و ما تفعلوا من خیر»
۱۲- خدمت و حمایت از محرومان، فراموش نمى شود. «فانّ اللّه کان به علیماً»
۱۳- ایمان به علم الهى، بهترین تشویق براى انجام کار خیر است. «کان به علیما»
۱۴- علم خداوند به رخدادها، قبل از تحقّق آن است. «تفعلوا… کان به علیما»
