تفسیر قرآن کریم صفحه ۴۵ – آیات ۲۶۵ تا ۲۶۹ سوره بقره
موضوع: تفسیر قرآن کریم
عنوان: صفحه ۴۵
سوره: بقره
نوع تفسیر: تفسیر نور
متن تفسیر:
تفسیر آیه ۲۶۵ سوره بقره:
وَمَثَلُ الَّذِینَ یُنْفِقُونَ أَمْوَالَهُمُ ابْتِغَاءَ مَرْضَاتِ اللَّهِ وَتَثْبِیتًا مِنْ أَنْفُسِهِمْ کَمَثَلِ جَنَّهٍ بِرَبْوَهٍ أَصَابَهَا وَابِلٌ فَآتَتْ أُکُلَهَا ضِعْفَیْنِ فَإِنْ لَمْ یُصِبْهَا وَابِلٌ فَطَلٌّ وَاللَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ بَصِیرٌ ﴿۲۶۵﴾و مَثَل (صدقات) کسانى که اموال خویش را براى طلب خشنودى خدا و استوارى روحشان انفاق مى کنند، همچون مَثَل باغى است که بر فراز پشته اى قرار دارد (که اگر) رگبارى بر آن برسد، دو چندان محصول برآورد، و اگر رگبارى هم بر آن نرسد، بارانِ ریزى (براى آن بس است)، و خداوند به آنچه انجام مى دهید بیناست. (۲۶۵)
پیام ها:
۱- اگر هدف، تحصیل رضاى خداوند ورشد و کمال روحى باشد، کارها بارور مى شود. «ابتغاء مرضات اللّه… فاتت اُکلها ضعفین»
۲- اخلاص، ساده بدست نمى آید، باید به سراغ آن رفت. «ابتغاء مرضاه اللّه»
۳- کارهاى خالص، همچون مزرعه اى در نقطه اى مرتفع است که از خرابى سیل محفوظ است. «بربوه اصابها»
۴- اگر هدف خدا باشد، از جلوه ها و جمال ها هم محروم نمى شویم. مخلصین در جامعه محبوب تر از ریاکارانند. «جنّه بربوه» انفاق خالص، همانند مزرعه ى در دامنه کوه وزمین مرتفع است، که همه مردم آنرا مى بینند واز آن لذّت مى برند.
۵ – مهم تر از امکانات، بهره گیرى از امکانات است. بارانِ ریز یا درشت مهم نیست، مهم آن است که زمین بتواند آن را جذب کند. «فان لم یصبها وابل فطلّ»
تفسیر آیه ۲۶۶ سوره بقره:
أَیَوَدُّ أَحَدُکُمْ أَنْ تَکُونَ لَهُ جَنَّهٌ مِنْ نَخِیلٍ وَأَعْنَابٍ تَجْرِی مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ لَهُ فِیهَا مِنْ کُلِّ الثَّمَرَاتِ وَأَصَابَهُ الْکِبَرُ وَلَهُ ذُرِّیَّهٌ ضُعَفَاءُ فَأَصَابَهَا إِعْصَارٌ فِیهِ نَارٌ فَاحْتَرَقَتْ کَذَلِکَ یُبَیِّنُ اللَّهُ لَکُمُ الْآیَاتِ لَعَلَّکُمْ تَتَفَکَّرُونَ ﴿۲۶۶﴾آیا کسى از شما دوست دارد که باغى از درختان خرما و انگور داشته باشد که از زیر آنها نهرها روان است، و براى او در آن (باغ) از هر گونه میوه اى (فراهم) باشد، و در حالى که او را پیرى رسیده و فرزندانى خردسال دارد، (ناگهان) گردبادى آتشین بر آن (باغ) زند و (باغ یکسر) بسوزد؟ این گونه، خداوند آیات (خود) را براى شما روشن مى گرداند، باشد که شما بیندیشید. (۲۶۶)
نکته ها:
انسان هنگامى که پیر و عیالمند شد، توان تولیدش از بین مى رود، ولى نیاز و مصرفش شدید مى شود. حال اگر منبع درآمدش نیز نابود شود، به ذلّت کشیده مى شود. انسان در قیامت، از یک سو توان عمل صالح ندارد و از سوى دیگر نیازش شدید است. در این حال اگر کارهاى صالحش با منّت وریا محو شده باشد، به چه ذلّتى مى رسد.
خرما وانگور، از مفیدترین میوه ها مى باشند ودر قرآن نام آنها به کرّات آمده است.
پیامبر اکرم صلى الله علیه وآله فرمودند: هرکس «لا اله الاّ اللّه» بگوید به واسطه آن کار، درختى در بهشت براى او کاشته مى شود و همچنین است هرکس «اللّه اکبر» بگوید. شخصى به پیامبر گفت: پس درختان ما در بهشت بسیار است! حضرت فرمودند: آرى، به شرط آنکه آتشى بدنبال آن نفرستید و آنرا نسوزانید. [۱]
۱) بحار، ج ۸، ص ۱۸۶٫
پیام ها:
۱- خودت را به جاى دیگران بگذار تا مسائل را خوب درک کنى. «أیَودّ احدکم …»
۲- از مثال هاى طبیعیى که زمان و مکان و عصر و نسل در آن اثر نمى گذارد، استفاده کنیم. «جنّه من نخیل و…»
۳- منّت و آزار بعد از انفاق، همچون باد سوزانى است بر باغى سرسبز، و آتشى بر بوستانى خرّم. «فاحترقت»
۴- رشد یافتن، تدریجى است، ولى تخریب و حبط عمل در یک لحظه است. «فاصابها اعصار فیه نار فاحترقت»
۵ – مثال هاى قرآن، براى فکر کردن است. «لعلّکم تتفکّرون»
تفسیر آیه ۲۶۷ سوره بقره:
یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا أَنْفِقُوا مِنْ طَیِّبَاتِ مَا کَسَبْتُمْ وَمِمَّا أَخْرَجْنَا لَکُمْ مِنَ الْأَرْضِ وَلَا تَیَمَّمُوا الْخَبِیثَ مِنْهُ تُنْفِقُونَ وَلَسْتُمْ بِآخِذِیهِ إِلَّا أَنْ تُغْمِضُوا فِیهِ وَاعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ غَنِیٌّ حَمِیدٌ ﴿۲۶۷﴾اى کسانى که ایمان آورده اید، از چیزهاى پاکیزه اى که به دست آورده اید، و از آنچه براى شما از زمین برآورده ایم، انفاق کنید، و در پى ناپاک آن نروید که (از آن) انفاق نمایید، در حالى که آن را (اگر به خودتان مى دادند) جز با چشمپوشى (و بى میلى) نسبت به آن، نمى گرفتید، و بدانید که خداوند، بى نیازِ ستوده (صفات) است. (۲۶۷)
نکته ها:
آیات قبل، شرایط انفاق کننده را مطرح کرد و این آیه شرایط چیزهایى را بیان مى کند که به محرومان انفاق مى شود.
امام باقر علیه السلام ذیل این آیه فرمودند: بعضى از مسلمانان درآمدهاى حرامى مانند ربا داشتند که صرف فقرا مى کردند، این آیه آنان را نهى نمود. [۱]
۱) تفسیر برهان، ج ۱، ص ۲۵۵ وراهنما.
پیام ها:
۱- هدف از انفاق، رهایى از بخل است، نه رهایى از اشیاى بى ارزش و نامطلوب. «انفقوا من طیّبات ما کسبتم»
۲- در انفاق، تفاوتى میان پول نقد یا کالا نیست. «ما کسبتم… ما اخرجنا»
۳- بخششِ بادآورده ها مهم نیست، بلکه بخشش از دست رنج، داراى ارزش است. «ما کسبتم»
۴- در انفاق باید کرامت محرومان محفوظ بماند. «ولا تیمّموا الخبیث»
۵ – نه تنها از چیزهاى ناپاک و پست انفاق نکنید، بلکه به فکر آن نیز نیفتید. «ولاتیمّموا»
۶- وجدان انسان، بهترین معیار براى شناخت پسندیده و ناپسند است. هر آنچه را مى پسندى که به تو انفاق کنند، شایسته است که انفاق کنى و اگر آنرا دوست نمى دارى، شایسته ى انفاق نیست. «لستم باخذیه الا ان تغمضوا»
۷- هر فرد ثروتمندى احتمال فقیر شدن خود را بدهد، شاید روزى دستِ دهنده شما، دستِ گیرنده شد. «آخذیه»
۸ – گرفتن مال نامرغوب، نشانه رضایت فقرا نیست، بلکه نشانه ى استیصال آنان است. «تغمضوا» یعنى شما هم با اغماض وسختى ممکن است چیزى را بگیرید، ولى این نشانه ى رضایت شما نیست.
۹- اثر انفاق به خود شما بر مى گردد، وگرنه خداوند غنى و بى نیاز است. «ان اللّه غنى حمید»
۱۰- غناى الهى همراه با کمالات ومحبوبیّت است. «غنى حمید»
تفسیر آیه ۲۶۸ سوره بقره:
الشَّیْطَانُ یَعِدُکُمُ الْفَقْرَ وَیَأْمُرُکُمْ بِالْفَحْشَاءِ وَاللَّهُ یَعِدُکُمْ مَغْفِرَهً مِنْهُ وَفَضْلًا وَاللَّهُ وَاسِعٌ عَلِیمٌ ﴿۲۶۸﴾شیطان شما را از تهیدستى بیم مى دهد و شما را به زشتى وامى دارد؛ و(لى) خداوند از جانب خود به شما وعده آمرزش و بخشش مى دهد، و خداوند گشایشگر داناست. (۲۶۸)
نکته ها:
به هنگام انفاق، شیطان به سراغ انسان مى آید و القاء مى کند که اگر امروز انفاق کنى فردا خودت فقیر خواهى شد، بهتر است اموالت را ذخیره کنى تا به هنگام پیرى و بیمارى و…، خرج نمایى. اینها القائات و وعده هاى شیطانى است.
نیاز ما در فرداى قیامت به مغفرت الهى، به مراتب بیشتر از نیاز ما در فرداى دنیاست. مبادا مغفرت الهى را با خیال رفاه در زندگى مبادله کنیم. زیرا:
اوّلاً: شاید پیر نشدم و نیازمند نشدم، ولى در قیامت نیاز من قطعى است.
ثانیاً: شاید مالى که امروز براى فردا نگه مى دارم، باقى نماند، ولى انفاقِ امروز حتماً براى فرداى قیامت باقى است.
ثالثاً: شاید از مال اندوخته ى امروز در فرداى پیرى نتوانم بهره مند شوم، ولى از انفاق امروز بهره مندى در قیامت قطعى است.
رابعاً: بهره مندى انسان از اندوخته خود در دوران پیرى، موقّتى است، ولى بهره گیرى انسان از انفاق در قیامت ابدى است. [۱]
۱) تفسیر فخررازى، ذیل آیه.
پیام ها:
۱- شیطان، انسان را از انفاق اموال مرغوب باز مى دارد. «انفقوا من طیّبات… الشیطان یعدکم الفقر…»
۲- بخل شما، فقرا را به فساد وفحشا مى کشاند. «یعدکم الفقر ویأمرکم بالفحشاء»
۳- انسان در انتخاب راه خدا یا شیطان، آزاد است. «الشیطان یعدکم… واللّه یعدکم»
۴- اطرافیانى که انسان را از انفاق باز مى دارند و از آینده مى ترسانند، ولى نسبت به گناهان تشویق مى نمایند، شیطانند. «الشیطان یعدکم»
۵ – میان فقر و فحشا، رابطه است. بسیارى از گناهان بخاطر ترس از فقر است. «یعدکم الفقر ویأمرکم بالفحشاء»
۶- انفاق نکردن ویا انفاق از اموال نامرغوب، از نمونه هاى زشتى وفحشا مى باشد. «لا تیمموا الخبیث… الشیطان یعدکم…»
۷- انفاق، مال را زیاد مى کند وسبب آمرزش گناهان است. «انفقوا… اللّه یعدکم مغفره منه وفضلاً»
۸ – با موانع انفاق و افکار شیطانى، مبارزه کنید. در برابر ترس از فقر، به یاد فضل و لطف خدا باشید. «مغفره منه و فضلاً…»
۹- هر فکر و توهّمى که براى شما تنگ نظرى، ترس و اثر منفى بیاورد، شیطانى است و هر فکر و الهامى که براى شما حرکت، نشاط و سعه صدر آورد، الهى است. «واللّه یعدکم مغفره منه و فضلا…»
تفسیر آیه ۲۶۹ سوره بقره:
یُؤْتِی الْحِکْمَهَ مَنْ یَشَاءُ وَمَنْ یُؤْتَ الْحِکْمَهَ فَقَدْ أُوتِیَ خَیْرًا کَثِیرًا وَمَا یَذَّکَّرُ إِلَّا أُولُو الْأَلْبَابِ ﴿۲۶۹﴾(خدا) به هر کس که بخواهد حکمت مى بخشد، و به هر کس حکمت داده شود، به یقین، خیرى فراوان داده شده است؛ و جز خردمندان، کسى پند نمى گیرد. (۲۶۹)
نکته ها:
«ألباب» جمع «لُبّ» به معناى مغز است و به همه انسان ها «اولوا الالباب» نمى گویند، بلکه تنها به خردمندانى مى گویند که عقل خود را بکار گیرند وراه زندگى و سعادت واقعى خود را بیابند.
حکمت را به معنى معرفت و شناختِ اسرار و آگاهى از حقایق و رسیدن به حقّ دانسته اند که خداوند به بعضى از افراد به خاطر پاکى و تقوى و تلاش عطا مى کند، تا آنان وسوسه هاى شیطانى را از الهامات الهى باز شناخته و چاه را از راه و شعار را از شعور تشخیص دهند و این خیر کثیر است.
در روایات مى خوانیم: حکمت، معرفت و تفقّه در دین است. حکمت، اطاعت از خدا، شناخت امام وپرهیز از گناهان کبیره است. [۱]
۱) تفسیر نورالثقلین، ج ۱، ص ۲۸۷٫
پیام ها:
۱- گرچه مال وثروت خیر است، ولى خیرِ کثیر، داشتنِ دید وقدرت تشخیص است. کسانى که از آن خیر انفاق کنند به خیر کثیر مى رسند. «انفقوا…یؤتى الحکمه»
۲- شیطان وعده ى فقر، و خداوند وعده ى مغفرت و فضل مى دهد. امّا تشخیص و انتخاب هریک از این دو راه، حکمت لازم دارد. «یؤتى الحکمه»
۳- همه ى دنیا متاع قلیل است، [۱] ولى حکمت خیر کثیر است. اگر همه امکانات مادّى فداى دست یابى به حکمت و بینش صحیح گردد، ارزش دارد. «فقد اوتى خیراً کثیرا»
۴- حکمت هدیه اى کلیدى و مادر همه ى خیرات است. هرکه آن را داشت چیزهاى زیادى خواهد داشت. «ومن یؤتى الحکمه فقد اوتى خیراً کثیراً»
۵ – هر کسى به ارزش حکمت پى نمى برد. «مایذّکّر الاّ اولوا الالباب» دنیاگرایان بر مال و آمار و محاسبات مادّى تکیه مى کنند و سود و زیان را بر اساس مادّیات مى سنجند، ولى دوراندیشان عاقل و راه شناسان اندیشمند، از بعد دیگرى محاسبه مى کنند.
۱) متاع الدنیا قلیل« نساء، ۷۷٫
